بازی درمانی، چیست؟
بازی از ضروریات زندگی کودکان است. کودکان از طریق بازی افکارشان را بازگو
می کنند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را با کلمات بیان می
کنند، آنان نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می دهند.
بازی
از ضروریات زندگی کودکان است. کودکان از طریق بازی افکارشان را بازگو می
کنند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را با کلمات بیان می کنند،
آنان نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می دهند.
کودک
در طول بازی توانایی حل مشکلات خود را پیدا می کند و به وسیله آن می تواند
اعتماد به نفس و روحیه استقلا ل طلبی را در خود پرورش دهد. آنان احساساتی
چون ترس، اندوه، شادی و عصبانیت خود را از طریق بازی بیان و به این ترتیب
احساس امنیت و ارزشمند بودن می کنند.
کودک در بازی نیازهای حسی ــ
حرکتی خود را برآورده می سازد و انرژی خود را تخلیه می کند که این کار باعث
افزایش آرامش او می شود، در غیر این صورت اگر این انرژی امکان بروز پیدا
نکند، احتمالا به اضطراب، افسردگی و پرتحرکی تبدیل می شود. در واقع بازی به
اندازه تغذیه صحیح و احساس صمیمیت و امنیت برای رشد کودک مهم و ضروری است و
عاملی است که به رشد تفکرات و خلاقیت های کودک کمک می کند. ویژگی های
رفتاری کودکان در بازی هایشان کاملا مشخص می شود.
به عنوان مثال
کودکی که در جستجوی قدرت است، معمولا در بازی نقش رهبر، رئیس، فرمانده یا
حتی نقش مدیر مدرسه را بازی می کند یا یک کودک پرخاشگر ممکن است در بازی،
عروسک هایش را بزند یا اسباب بازی هایش را بشکند. پرخاشگری به صورت مستقیم و
غیرمستقیم در بازی کودک نمایان می شود.
کودک پرخاشگر ممکن است به
وسیله چاقو یا قیچی بر میز و اسباب بازی ها حمله کرده و محیط را به یک
میدان جنگ تبدیل کند. درواقع کودک دنیای خود را با اسباب بازی هایی که در
دسترس دارد، فرافکنی می کند.
بازی درمانی
امروزه
از بازی یا بازی درمانی به عنوان روشی برای درمان مشکلات کودکان استفاده
می کنند. بازی درمانی به کودکان کمک می کند تا بتوانند مسائل و مشکلاتشان
را حس کنند، با این هدف که ویژگی های روانی خود را بشناسند. در این نوع
درمان، به کودک فرصت داده می شود تا احساسات آزاردهنده و مشکلات درون خود
را از طریق بازی بروز داده و آنها را به نمایش بگذارد.
در
کودکان بی قرار حواس پرت که کنترل کمی روی حرکات بدنی خود دارند و براحتی
هم متوقف نمی شوند، بازی کمک می کند تا تنش آنها آرام شود یا کودکانی که
مورد ضرب و شتم و آزار جنسی قرار گرفته اند، می توانند از طریق بازی درمانی
تا حد زیادی به آرامش و بهبود برسند.
درمانگر از
طریق بازی درمانی یک موقعیت بازی را به صورت کلی ایجاد می کند که کودک
بتواند ترس و تنش خود را بیرون بریزد، در حقیقت در بازی درمانی کودک «خود
درونی اش» را نشان می دهد.
شدت احساساتی که برخی کودکان در طول بازی
درمانی از خود نشان می دهند گاهی بسیار تعجب آور است، احساساتی چون تنفر،
ترس، تنهایی، ناامنی، احساس شکست، بی کفایتی و احساس ناخواسته بودن از این
گونه احساسات است و غالبا شروع این احساسات باعث محرومیت و انحراف شخصیت
کودک می شود.
در حال حاضر ناآگاهی های والدین برخی کودکان سبب شده
است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان مانند ترس، خشم دروغگویی، حسد شب
ادراری، وسواس ناخن جویدن و … شیوع بیشتری پیدا کند
در بازی
درمانی پس از آن که کودک بازی با وسایل را شروع کرد، درمانگر با دقت اعمال و
گفتار او را تحت نظر می گیرد و با مشاهده رفتارش در ضمن بازی به نگرانی
های او پی می برد و پس از تفسیر و نتیجه گیری از عملکردهای کودک، راه حل
هایی مناسب برای مشکلات او ارائه می کند.
اگر کودک تمایل به بازی
نداشته باشد، مشاور باید او را تشویق کند، اگر کودک ساکت بماند و بازی
نکند، مشاور بازی با اسباب بازی ها را شروع می کند و بتدریج از کودک دعوت
می کند که در بازی شرکت کند.
درمانگر در طول درمان و هنگام کار با
کودکان، باید بپذیرد که کودک دلایلی برای هر آنچه که انجام می دهد دارد و
مسائل زیادی وجود دارد که ممکن است برای کودک مهم باشد در حالی که قادر
نیست آنها را با درمانگر خود در میان بگذارد. برای این که درمانگر در بازی
درمانی موفق باشد، باید دارای ویژگی هایی چون قابل اعتماد بودن، پذیرا بودن
و احترام به کودک باشد.
در بازی درمانی باید شرایطی فراهم شود که
کودک به درمانگر خود اعتماد و احساس کند که افکار و احساساتش مورد توجه
درمانگر قرار گرفته است.
ناآگاهی والدین
در
حال حاضر ناآگاهی های والدین برخی کودکان سبب شده است که اختلالات عاطفی و
رفتاری کودکان مانند ترس، خشم، دروغگویی، حسد، شب ادراری، وسواس، ناخن
جویدن و … شیوع بیشتری پیدا کند.
در
جلسات بازی درمانی منشأ اصلی این احساسات شناخته می شود و درمانگر به جای
آن که احساسات و عواطف کودک را نادیده بگیرد یا انکار کند، آنها را می
پذیرد و به کودک اجازه می دهد با مطرح کردن آنها، آرام و سبک شود.
در
درمان کودکان، بازی به عنوان یک وسیله ارتباطی نیز به کار می رود. با
مشاهده کودک هنگام بازی می توانیم به میزان توانایی و درک او در زمینه های
گوناگون مانند ارتباط برقرار کردن با دیگران، درک او از مردم و همچنین درکی
که از خود دارد، پی ببریم رفتارها، نظرات، احساسات و چگونگی ابراز وجود
کودک در بازی به ما کمک می کند که به مشکلاتش و این که او دنیای اطراف خود
را چگونه می بیند، پی ببریم.
به عنوان مثال درمانگر برای کودکی که
به علت ناتوانی در بکارگیری وسایل، قوانین بازی را رعایت نمی کند، با ایجاد
فرصت هایی مناسب و تشویق به او کمک می کند تا بر اضطراب خود غلبه کند و به
این ترتیب کودک از طریق بازی شیوه های گوناگون کنار آمدن را یاد می گیرد.
در
بازی درمانی لازم است مواردی از سوی درمانگر رعایت شود، از جمله این که
رابطه حسنه ای میان وی و کودک برقرار شود، به کودک آزادی عمل داده شود،
کودک به خاطر اشتباهاتش مورد سرزنش قرار نگیرد و به گفتار و احساساتش کاملا
توجه شود.
همچنین انتخاب صحیح اسباب بازی مناسب، بسیار مهم است،
مثلا کودکانی که وسواس دارند، میل به خمیربازی، گل بازی یا بازی های به
ظاهر کثیف ندارند، درمان نکردن این کودکان باعث بروز مشکلاتی برای آنها در
آینده می شود یا کودکی که بالای سن ۵ سال بوده و مشغول بازی های حسی ـ
حرکتی است، ممکن است دچار اختلال «اوتیسم» یا «در خود درماندگی» باشد.
در
واقع بازی درمانی تنها رها کردن کودک با اسباب بازی ها نیست. هر گاه کودک
بتواند از طریق مواجه شدن صحیح با مشکلات و رویدادهایی که موجب هیجان و
اضطراب او شده اند روبه رو شود، می تواند با تنش حاصله از آن مقابله کند.
کودک اگر نتواند هنگام رویارویی با اضطراب راهی منطقی برای خود پیدا کند،
دچار ترس و دلهره خواهد شد.
به طور کلی می توان گفت که با کمک بازی
درمانی می توان عملکردهای منفی و ناسالم عاطفی، احساسی و رفتاری کودکان را
تشخیص داد و به معالجه زودهنگام ناتوانی هایی جسمی و روانی او پرداخت.
هرآنچه درمورد بازی درمانی باید بدانید
بازی کردن تاثیر مستقیمی بر روی رشد فکری
کودک دارد. همچنین می تواند بر روی یادگیری کودک نیز اثر گذار باشد. این
موضوع امروزه تا حدی مورد توجه متخصصان قرار گرفته که علمی به نام علم بازی
درمانی به وجود آمده است.
انواع بازیها
بازی های اکتشافی: این بازی ها سبب چالاکی و افزایش مهارتهای حسی و
حرکتی و تقویت سیستم عصبی کودک می شود. از جمله این بازی ها می توان به
تخته تعادل هماهنگی مغز در استخر توپ، نقاشی با انگشت و کولاژ اشاره کرد.
بازی های عاطفی اجتماعی: کودکان از طریق این نوع بازی ها احساسات،
ناکامی ها و اضطراب های خود را بیان می کنند. بیان احساسات به روش صحیح و
موثر باعث افزایش قدرت سازگاری می شود. به کمک این بازی ها کودک مهارتهایی
مانند عزت نفس، اعتماد به نفس، خودآگاهی، استقلال، ارتباط موثر با دیگران،
همکاری و مسئولیت پذیری را می آموزد. بازیهای خیالی، سینی شن، ایفای نقش،
داستان سازی از جمله بازی های عاطفی اجتماعی هستند.
بازی های ذهنی (هوشی): رشد و تکامل ذهن کودک بیش از سایر جنبه ها مورد
توجه همگان است؛ زیرا یادگیری یک فرایند ذهنی است. کودک به کمک بازی های
ذهنی از طریق دست کاری اشیا و تماس با محسوسات حقایق را کشف کرده و از این
راه تجربه می آموزد. بازی با مکعب ها، کارتهای حافظه، دومینوها، سازه ها،
ساختنی ها، مک های مغناطیسی، دیوارک ها و بازی های کلامی از جمله این بازی
ها هستند.
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی روشی است که به یاری کودکان می شتابد تا بتوانند مسائل خود
را بدست خویش حل کنند. بازی درمانی به کودک اجازه می دهد جهان را در مقیاس
کوچک تر با دستان خود بسازد و تحت نفوذ درآورد.
اتاق بازی درمانی: یک اتاق بازی درمانی باید ضدصوت، دارای یک پنجره،
فضای کافی برای بازی های پرجنب و جوش داشته باشد. کف اتاق مفروش بوده تا
نشستن در آن راحت باشد و همچنین یک آینه یک طرفه و یک دوربین فیلمبرداری در
حالت آرمانی وجود داشته باشد.
اسباب بازی ها و مواد بازی
خانه و خانواده عروسک ها، تخت خواب عروسک، کالسکه عروسک، لباس های
عروسک، عروسک های پارچه ای، شیشه شیر، تلفن، کتاب های داستان، سازه ها،
لگو، مگ های مغناطیسی، کارتهای بازی، میز و صندلی کودک، کیسه غله، سینی شن،
گل رس، انواع ماژیک و مدادها، کاغذ و چسب، ظروف و کارد و چنگال پلاستیکی،
سبد خرید، وسایل نقلیه، خرس پشمالو، حیوانات مینیاتوری، حیوانات اهلی و
وحشی، دایناسورها در اندازه های مختلف، وسایل پزشکی، ماسک های مختلف.
حیوانات مینیاتوری
حیوانات اهلی، جنگلی، دایناسورها، خزندگان، حشرات، دریایی ها در اندازه
های مختلف مورد نیاز است. هدف اصلی بازی این است که به کودک امکان دهیم تا
در مورد استنباطش از روابط شخصی خود و روابط دیگری که در خانواده وجود دارد
به داستان سرایی بپردازد.
بررسی روابطش با دیگران در گذشته، حال و آینده، دست یابی به شناخت
کاملتری از موقعیت خود در خانواده، بررسی و کشف ترس های مربوط به روابط
آینده خود و دیگران و خیال پردازی راجع به روابط احتمالی آینده از دیگر
اهداف بازی با این اسباب بازی است. فرایند استفاده از حیوانات مینیاتوری
اساسا فرافکنانه است.
کار با سینی شن
کار با سینی شن به کودک فرصت می دهد تا داستان سرایی کند و در تخیل خود
رویدادها و موقعیت های گذشته و کنونی را باز آفرینی کند. او در خلال این
بازی می تواند رویدادهای خاص گذشته، حال و آینده را بررسی کند، آن چیزهایی
که برایش قابل قبول نبوده یا نیستند به عمل درآورد، نسبت به رویدادها به
درک شناختی و کسب بینش می رسد و می تواند برای مسائل مختلف راه حل پیدا کند
و بین دوگانگی ها هماهنگی برقرار کند.
نقاشی، رنگ آمیزی و کولاژ
این رسانه ها تمرکز بر خلاقیت دارد و کودک را به کاوش و آزمایش ترغیب می
کند. همچنین به کودکان اجازه می دهد تا با استفاده از تخیل، نمادپردازی،
افکار درونی، احساسات و تجاربشان را بیان و منتقل کنند. بیان شرح حال،
ابراز احساسات هیجانی شدید یا واپس رانده شده و کمک کردن به کودک در کنترل
رویدادهایی که تجربه کرده یا می کند جز اهداف مهم این بازی ها محسوب می
شود. تمرینات مقدماتی مانند تمرین تعقیب و شکار و تمرین آقای کج و معوج
کاربرد بسیاری دارد.
کولاژها صحنه دیگری را برای بروز خلاقیت کودکان فراهم می آورد. کولاژ
این فرصت را به کودک می دهد تا بین بافت و ساختار اشیاء (پرها، خاک اره،
پنبه) و احساسات هیجانی اش ارتباط برقرار کند. کولاژها رسانه مناسبی است تا
کودک از توصیف های سطحی به سمت توصیف های عمیق تر و خودافشایی حرکت کند.
مسافرت خیالی
تکنیک بسیار قدرتمندی است که برای فرایند مشاوره کودک مفید و سودمند
است. مسافرت خیالی می تواند به کودک کمک کند تا با تجاربی که برایش دردناک
بوده اند و به همین دلیل احتمالا سرکوب شده اند ارتباط برقرارکند. به او
امکان می دهد که با ناراحتی و درد درونی اش رابطه برقرار کرده و سپس ازطریق
فرایند مشاوره با آن درد مقابله نماید.
کمک به کودک برای اینکه شرح حالش را بازگو کند، بتواند با تجارب سرکوب
شده ارتباط برقرار کند، به سناریوهای ناتمام دست یابد و تجربه پیدا کند و
کنترل نماید و برای اینکه رفتارهای جایگزینی را که نتایج رضایت بخش تری
برای او دارند را کشف کند اهداف این شیوه بازی شمرده می شود.
کتاب ها و داستان ها
کتابها برای مقاصد آموزشی بسیار مناسب هستند. همچنین خلق داستان از نظر
درمانی مفید می باشد. کتاب برای کسب آگاهی در مورد مسائلی همچون سوءاستفاده
جنسی، خشونت، خشم، جدایی، طلاق و مرگ استفاده می شود.
بازی های دیگر:
۱) تکنیک زنگ ساعت: برای کودکانی که دارای مشکلات کنترل تکانه، رفتار برون ریزی، عدم عزت نفس (کودکان بیش فعال) مناسب می باشد.
۲) دور ریختن احساسات بد: (یخ را بشکن)
۳) جاسوس و دزد
۴) بادکنک های احساسی
