اکولوژی چیست؟
سلامی چو بوی خوش آشنایی
به
میدان داری مردی صاحب تجربه، جوانانی پویا و اندیشمند گرد هم آمده اند که
می خواهند برآگاهی هایشان بیفزایند. اینان در مورد اکولوژی پرسیده اند. در
این نوشتار سعی خواهد شد در زمینه علم اکولوزی به پرسش های دوستان جواب
داده شود. فکر می کنیم اول بهتر است تعریف مختصری از اکولوژی داده شود.
اکولوژی چیست؟
اکولوژی
یا بوم شناسی بررسی روابط متقابل موجودات زنده و محیط زیست آنان است. با
این تعریف مختصر می توان ادعا کرد که همه ما بدون اینکه خودمان بدانیم بوم
شناس یا اکولوژیست (ecologist) هستیم. یک کوهنورد بهنگام کوهنوردی وقتی
به بررسی اتفاقاتی (پرواز یک پرنده، شکفتن گلها،و…..) که در کوه بوقوع می
پیوندد توجه می نماید. یک کشاورز معمولی یا یک باغدار وقتی رشد و نمو گیاهی
که کاشته است را زیر نظر دارد کاری اکولوژیکی انجام می دهند.
خلاصه کلام:
کودکی که
رفته از کاج بلندی بالا، جوجه بردارد از لانه زاغ
هر که از او پرسد
خانه زاغ کجاست؟
و چرا آن بالاست؟
دارد
سئوال بوم شناسانه می کند وکار کودک یک بررسی بوم شناسانه دراکولوژی
جانوری است. می خواهد بداند زاغ چطور زندکی می کند، چند تا تخم گذاشته ، چه
می خورد و…. حالا بعد از این مقدمه بی سر و ته سئوالاتتان را مطرح کنید
تا بدانیم واقعا اکولوژی چیست؟
محیط زیست به زبان ساده. اکولوژی چیست (3)
اکوسیستم ( نظام زیست بومی ) چیست؟
فرض کنید وسط یک بیابان یا دشت ایستاده اید و
به اطراف خود نظر می کنید. چه می بینید؟ خاک بیابان ، شاید پستی و
بلندهایی در دور دست، آسمان باز یا ابری ، کوهی که در مقابلتان است،
رودخانه ای که از کنارتان عبور می کند، دریا یا دریاچه ، یک مرتع بزرگ یا
یک جنگل. خلاصه یک یا چند تا از عناصر گفته شده را می بینید. در همان حال
به زیر پای خود نگاه می کنید. مورچه ای راه می رود. سوسماری تند می لغزد،
ممکن است سوسک هایی در رفت و آمد باشند. بوته های گوناگون ، خاربوته ها،
شاید تعدادی درخت و غیره. و بعد بالای سرتان پرنده ای پرواز می کند ، عقابی
در دور دست آسمان بال گشوده ، کلاغی روی درختی نشسته ، سگی لنگ لنگان می
رود، و خیلی چیز ها را نمی بینید. مثل میکروب ها و قارچ هایی که در دل خاک
مشغول فعالیت هستند.
وقتی دقیق تر نگاه کنید می بینید که در مقابل شما چندین مجموعه قرار دارد.
هر یک از این مجموعه ها یک اکوسیستم یا نظام زیست بومی است.
رودخانه گامبیا، پارک ملی نیوکولوکوبا
اکو کلمه ای است که ریشه لاتین دارد و معنای آن لانه ، آشیانه ، زیستگاه
یا بوم است. اکوسیستم هم یعنی مجموعه ای از موجودات که با هم و با فضای
اطراف در ارتباطند. کوه با مجموعه گیاهان و حیوانات و موجودات ذره بینی تحت
حمایت خود یک اکوسیستم است. جنگل نیز با تمام درختان و حیوانات و موجودات
ذره بینی خود یک اکوسیستم است. دریاچه هم اکوسیستم است . هم در آن گیاه
وجود دارد هم حیوان و هم پرندگان بر روی آن پرواز می کنند و شکار می کنند و
زندگی می کنند، و زندگی و حیات همه آنها به یکدیگر و به فضا و هوا و نور و
مواد شیمیایی موجود در آن بستگی دارد . شهر نیز یک اکوسیسم است که در آن
همه عوامل فوق یافت می شود.
جزیره مرجانی اکوسیستمی غنی
هر اکوسیستم ( که در فارسی به آن نظام زیست بومی می گوییم ) محیطی است
که از بخش های غیر زنده – یعنی فضا و عناصر فیزیکی و شیمیایی مثل نمک و
گوگرد و ازت و اکسیژن و غیره- و بخش های زنده – یعنی گیاهان و جانوران و
میکروب ها و غیره- تشکیل شده است. همه این عوامل زنده و غیر زنده بر یکدیگر
تاثیر دارند و انرژی و مواد غذایی به اشکال مختلف در بین آنها می چرخد.
این گردش مواد بین عوامل مختلف را چرخه مواد یا چرخه غذایی نام گذاشته اند.
همه این موجودات با هم و بافضای اطراف پیوند دارند و بدون هم نمی توانند
زندگی کنند یا حداقل زندگی آنها بسیار مشکل می شود. اما چرا؟
اکوسیستم
سوال : چه چیزی موجودات را به هم پیوند می دهد؟
جواب : غذا
در یک اکوسیستم همه موجودات با هم زندگی می کنند و غذا و مواد مورد نیاز هر
یک به دیگری وابسته است. گیاهان از نور آفتاب و آب و موادی که از خاک می
گیرند رشد می کنند. بعضی جانوران گیاهان را می خورند. برخی ریزه مانده
گیاهان را ازروی زمین جمع می کنند و می خورند . بعضی شکارچی هستند و
حیوانات دیگر را می خورند. برخی هم خرده غذاهای مانده شکارچیان را می خورند
. انسان نیز هم گیاه می خورد و هم حیوان. خلاصه زندگی همه به هم وصل است و
هیچ چیز در طبیعت بلا استفاده نمی ماند.
ما غذا می خوریم تا هم زنده بمانیم و هم رشد کنیم. غذا به ما نیرو و
انرژی می دهد . ضمنا غذا به ما مواد لازم برای حفظ پیکر و اندام هایمان را
می رساند. بدون غذا امکان ادامه حیات برای ما و نیز برای هیچ موجود دیگری
وجود ندارد. اما این همه غذا و انرژی از کجا می آید.
سوال : غذای موجودات از کجا تامین می شود؟
جواب : از نور خورشید.
شاید کمی تعجب کنید ولی واقعیت این است که غذای تمام موجودات را از گیاهان
گرفته تا حیوانات و انسان ها، خورشید تامین می کند. ولی خورشید که فقط نور
دارد. بله نور خورشید انرژی زیادی دارد و همان انرژی است که به موجودات و
از جمله ما می رسد و نیاز ما را تامین می کند. اگر می توانیم راه برویم و
حرف بزنیم و کار کنیم به علت انرژی ماست که از نور خورشید گرفته می شود.
ولی ما نور نمی خوریم بلکه غذا می خوریم. بله این هم صحیح است . ما انرژی
را از خورشید می گیریم اما مواد مورد نیاز خود را از زمین و جو آن می
گیریم. ترکیب این دو به ما هم انرژی و نیرو می دهد و هم پیکره ما را به
وجود می آورد و شکل می دهد و هم موجب رشد جسمی ما می شود. پس ببینیم انرژی
خورشید به چه شکل این کار را می کند.
