اطلاعات در موردگندم

نکاتی در مورد کاشت داشت و برداشت گندم

هزاران
سال است که گندم ، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفا می کنند. باستان
شناسان از اهرام مصر نیز گندم کشف کردهاند که در ظروف مخصوص نگهداری میشده
است و نیز گندم در سرزمین حاصلخیز بین النهرین به عمل می آمده است. و سابقه
ای بیش از ۴۰۰۰هزار سال قبل از میلاد برای آن میتوان تخمین زد.

گندم
به عنوان غله ای سازگار است . گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می
شود. این غله در سراسر جهان در فصول مختلفی کشت می شود، به طوریکه در هر
ماه از سال، گندم در یکی از نقاط جهان در حال برداشت می باشد.

امروزه
گندم ۱۵تا ۱۸ درصد مصرف مواد غذایی مردم جهان را تشکیل می‌دهد و منبع غذای
اصلی مردم در بیشتر کشورهایی است که از خاک شور رنج می‌برند.

● مراحل رشد گندم:

دوره رشد گندم شامل مراحل:
ـ جوانه زنی،
ـ پنجه زنی،
ـ تشکیل روزت،
ـ ساقه رفتن،
ـ تشکیل گل و تشکیل میوه است

● گیاه شناسی گندم :

گندم گیاهی است که از خانواده Poaceae واز جنس Tiriticum . بارزترین خصوصیات گیاه شناسی گندم عبارتند از :
▪ ریشه :
که عبارتند از ؛ ریشه های اولیه و ریشه های ثانویه .
۱) Seminal
به
ریشه اولیه دیشه حقیقی و ریشه بذری نیز می گویند . این ریشه ها از گیاهگ
بذر منشآ می گیرند . ریشه های اولیه پوشیده از کرک های نازک بنام تارهای
کشنده می باشد . که وظیفه جذب آب و املاح را دارند.
econdary roots(۲
به
ریشه های ثانویه نابجا یا کاذب می گویند . نقش اصلی و اساسی ریشه به عهده
این نوع ریشه ها می باشد .این ریشه ها از گره انشعاب یا طوقه Crown محلی که
اندام های هوایی یا پنجه نیز ایجاد می شود ، منشا ُمی گیرند.
▪ ساقه Culm
تمام گندم ها دارای ساقه استوانه ای ، بند بند ، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می باشد که به آن سوفار یا سوفال گفته می شود.
هر بند ساقه را یک گره node و فواصل آنها را میانگره Inter node می گویند .
تعداد
گره و فواصل آنها در واریته های مختلف گندم ۵-۸ واغلب ۶ عدد دانست . ساقه
در محل گره در تمتم انواع وارقام تو پر بوده وطول میانگره از پایین به طرف
بالا بیشتر می باشد .
▪ برگ Leaf
گندم دارای برگ های کشیده و باریک
به طول متوسط ۱۵- ۲۰ سانتی متر با رگ برگ های موازی می باشد. هر برگ از دو
قسمت پهنک وغلاف تشکیل شده است .غلاف هر برگ که در جهت طولی شکاف دارد،
تمام یک میان گره را پوشانده و در محل اتصال آن به پهنک یک زائده به نام
Ligule و یک جفت زائده به نام Stipule با گوشوارک Auricule دیده می شود.
▪ گل وگل آذین گندم
Flower and Inflorescence)

هرگندم
شامل یک مادگی یک برچه ای ساده با کلاله دو شاخه ای و ۳ پرچم می باشد .
بساک پرچم ها شبیه X می باشد.کاسبرگ وگلبرگ در گندم وجود ندارد. اما برگ
های تغییر شکل یافته ای به نام پوشینه glumlle مانند دو قاشقک اندام های
زایای برگ را می پوشانند. به پوشینه داخلی پالئا وبه پوشینه خارجی Awn می
گویند ولذا پرچم ودانه گروه تولیدی آن راه به بیرون ندارد. در قائده پوشینه
در درون دو جسم بالشتک مانند به نام Lodiculess قرار گرفته است. لودیکولها
با تورم خود باعث باز شدن لما و پالئا از هم و آذاد شدن اندام های زایا می
شوند.

▪ گرده افشانی و لقاح

گندم گیاهی دو جنسی
hermaphrodite و خود لقاح می باشد . درصد دگر لقاهی در این گیاه معمولاً ۱%
و حداکثر به ۴% ممکن است برسد. خود گشنی گندم به این دلیل است که رسیدن
پرچم ها ،آزاد کردن دانه های گرده و تلقیح حدود ۹۹% گلها قبل از باز شدن
پوشینه از یکدیگر می باشد. عمل لقاح از میان طول سنبله شروع شده و به دو
طرف ادامه پیدا می کند .

▪ میوه دانه

پس از ترکیب سلول
زایشی دانه گرده با سلول تخم زای کیسه جنینی واقع در تخمدان مادگی ،سلول
تخم حاصل می شود. در اثر تکامل تخم ، گیاه جنین – رویان Germ = embryoدانه
به وجود می آید و یا رشد وتکامل فرایند لقاح مظاعف ، اندوخته غذایی دانه یا
آندوسپرم حاصل می شود. طول میوه گندم ۳-۱۲ میلیمتر ، قطر آن ۱.۵- ۵
میلیمتر وزن هزار دانه آن ۱۵ – ۵۲ گرم وزن هکتار لیتر آن ۵۲- ۷۹ کیلو گرم
است.

● برداشت گندم

باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر
یا دیرتر از موقع محصول، موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشت زود هنگام
محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تا زمان رسیدن
دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانه های
نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در
معرض آسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان
مناسب برای برداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده و
میزان رطوبت آن هم به ۱۸ تا ۲۰رسیده باشد.

▪ گندم:

در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد.

● میزان بذر مصرفی

در
شرایط معمول کشت گندم از ۶۰ کیلوگرم در زراعت دیم لغایت۲۰۰ کیلوگرم در
هکتار در زراعتهای پاییزه آبی متغیر است. در زراعتهای پاییزه گندم آبی نسبت
بذر مصرفی به تولید یک به بیست است. میزان بذر کمتر و یا بیشتر از معمول
در برخی مواقع و به دلایل متعددی به شرح زیر توسط کشاورزان مورد استفاده
قرار می گیرد. از آن جمله: واریته های بذر درشت (اندازه بذر) واریته هائی
با پتانسیل (توانائی) پنجه زنی کم، کشت بهاره، کشت دیر (در پائیز یا بهار)،
روش دستپاش، اراضی سنگین، درصد جوانه زنی پائین و غیره. خسارت های وارده
بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخی عوامل بیماری
زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزایش ضایعات بذر گندم می شود. متوسط
رطوبت موجود در خاک نیز از عوامل اصلی تعیین کننده میزان بذر مصرفی است. به
طوری که در مناطق کم باران میزان متوسط بذر کمتر و در مناطق نیمه مرطوب و
مرطوب بذر بیشتری مصرف می شود.

● عملکرد

گندم به عنوان
مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی کشور بطور متوسط ۵/۶ میلیون هکتار از
اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر ۵/۱۰ میلیون تن تولید دارد.
عملکرد پائین گندم در ایران در مقایسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائین
نهاده (بویژه آب) و ضعف مدیریت زراعی است. تکیه بر افزایش عملکرد بعنوان
کلیدی ترین راه حل افزایش تولید گندم، توسعه تحقیقات در زمینه های کاهش
ضایعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نماید.

عمده
ترین بخش مصرف گندم در ایران مربوط به تولید نان است (۹۰% عرضه گندم را
شامل می شود)، و بخشی نیز به مصرف بذری و مصرف دامی می رسد. مصرف بذر مورد
نیاز کشت سالانه در کشور بالغ بر۰۰۰/۰۰۰/۱ تن برآورد گردیده است .

▪ سطح زیر کشت:

سطح زیرکشت گندم کشور حدود ۴۱/۶ میلیون هکتار برآورد شده است که ۴۲/۳۷ درصد آن آبی و ۵۸/۶۲ درصد به صورت دیم بوده است

▪ میزان تولید :

میزان
تولید گندم کشور حدود ۴۴/۱۳ میلیون تن برآورد شده است که ۷۷/۶۴ درصد آن از
کشت آبی و مابقی (۲۳/۳۵ درصد) از کشت دیم بدست آمده است.استان فارس علیرغم
رتبه دوم از نظر سطح با ۷۹/۱۳ درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست
قرار گرفته است و استانهای خراسان، گلستان، خوزستان، کرمانشاه‌وآذربایجان
غربی به ترتیب با ۲۳/۱۱، ۴۴/۸، ۰۶/۸، ۹۵/۵ و ۲۱/۵ درصد از تولید گندم کشور
در مقام های دوم تا ششم قرار دارند.
شایان ذکر است که حدود ۶۸/۵۲ درصد
از گندم کشور در شش استان مذکور تولید شده است و سهم سایر استانها ۳۲/۴۷
درصد بیشتر نبوده است. گیلان با سهم ۱۲/۰ درصد در تولید گندم کشور در رتبه
آخر قرار گرفته است.

▪ عملکرد در هکتار:

عملکرد گندم آبی
کشور ۳۶۲۹ کیلوگرم و عملکرد گندم دیم کشور ۱۱۸۱ کیلوگرم در هکتار بوده است.
بیشترین عملکرد آبی گندم با ۴۸۷۹ کیلوگرم در هکتار متعلق به استان تهران و
کمترین آن با ۱۵۸۰ کیلوگرم در هکتار به استان بوشهر تعلق دارد. استانهای
گلستان و بوشهر نیز به ترتیب با متوسط تولید ۲۷۵۸ و ۱۹۲ کیلوگرم در هکتار
در بین استانهای گندم دیم کار کشور در جایگاه نخست و آخر قرار گرفته اند.

▪ میزان تولید استانی :

استان خراسان با ۸۵/۱۰ درصد کل اراضی گندم کشور، بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است.
پس
از آن استان‌های‌فارس،آذربایجان ‌شرقی،کردستان،خوزستان، همدان و کرمانشاه
به ترتیب با۳۲ /۹ ،۷۲/۶، ۶۶/۶، ۵۹/۶، ۲۹/۶ ،۰۸/۶ درصد کل اراضی گندم کشور
مقام های دوم تا هفتم را دارا می باشند ، به عبارتی دیگر بیش از نیمی از
(۵۱/۵۲ درصد) اراضی گندم در این هفت استان کشت شده است. کمترین سطح نیز با
حدود ۱۳ هزار هکتار (۲۰/۰ درصد اراضی گندم) متعلق به استان هرمزگان
می‌باشد.

● اثرات تنش شوری در گندم

حجم زیادی از تحقیقات
شوری مربوط به گندم می باشد دانشمندان امید وارند که بتوانند ارقام گندم
برتری برای کشت و کار در اراضی شور معرفی نمایند. پیشرفت در اجرای تحقیقات
گندم موید این نظریه است.
(triticum aestivum ۱)به عنوان یک گیاه نیمه
متحمل به شوری شناخته شده است .کاهش رشد گندم یکی از واکنشهای گیاه در تنش
شوری است . که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است
که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که تولید
ماده خشک را تحت تاثیر قرار میدهد و بصورت کاهش سطح برگ گیاه تظاهر نموده و
در نهایت رشد کلیه اندامهای گیاهی و عملکرد راتحت تاثیر قرار می دهد

کافی
استوارت(۱۳۷۶)در بررسی اثر شوری بر رشد و عملکرد ۹ رقم گندم گزارش نمودند
که شوری باعث کاهش سطوح فتوسنتز کننده در گیاه شد – ولی بعضی از ارقام سطح
برگ مناسب داشتند . در مقایسه عملکرد آنان نشان دادند که رقم قدس و فلات
حساس به شوری هستند . و ارقام بزوستایا – کراس روشن و الوند و موراکو تحمل
به شوری داشته اند . برسی نتایج عمده تحقیقات مربوط به شوری نشان می دهد که
گروه بندی والدین بر اساس تحمل به شوری برای رسیدن به ارقام برتر در
برنامه های به نژادی مفید واقع شده است . لذا می توان نتیجه گرفت که بخشی
از مکانیزمهای تحمل به شوری ژنتیکی بوده و قابل انتقال به نتاج است.

▪ تنشهای محیطی مانند :

خشکی
– شوری و سرما در گیاه موجب بروز یک سری تغییرات مورفولوژیکی و فیزیو
لوژیکی می گردند . تعدادی از واکنشهای فیزیولوژیکی القاء شده تحت تنشهای
محیطی متفاوت در گیاهان همانند می باشند که حاصل آن بروز روند پیچیده خود
تنظیمی در گیاه است .

فرایند تغییرات حاصله نهایتا باعث تغییر
تعادل ابی می گردد که بصورت کاهش پتا نسیل آبی بافتها بروز می نماید . لذا
بدلیل کاهش شدید پتانسیل آبی محلول خاک سلولهای ریشه گیاه نیز بایستی
پتانسیل آبی خود را به حدی کاهش دهند که اختلاف پتانسیل منفی تری بین
دوسیستم هم جوار ایجاد شود تا جذب آب از محلول خاک برای گیاه امکان پذیر
گردد . گزارشاتی وجود دارد که برخی از ارقام متحمل گندم در مراحل رشد رویشی
و زایشی حساسیت یا تحمل متفاوتی نشان داده اند لذا به نظر می رسد که به
گزینی به خصوص برای عملکرد دانه نیازمند گزینش در طی چند مرحله است .

مرحله
رشد نهالبذری حساسترین مرحله رشدی بیشتر گیاهان به غلظت با لای نمک است در
این مرحله از رشد گیاهان غلات جوانه های پنجه تشکیل شده و بعد ار آن رشد و
تشکیل آغازه های برگ و سنبلچه شروع می شود .در نتیجه شوری با لای خاک طی
مراحل اولیه رشد می تواند به شدت بر عملکرد نهایی بذر تا ثیر بگذارد .اگر
چه تنش شوری جوانه زنی و سبز شدن را به تاخیر می اندازد . ولی بعصی گیا هان
زراعی قادر به جوانه زنی در سطوح بالاتری از نمک که گیاهان بطور معمول می
توانند آن را در مراحل رشد رویشی یا زایشی تحمل کنند هستند .به هر حال این
تحمل بالای گیاهان در مراحل نهال بذری و حسا سیت آنها در مراحل رشد بعدی
مزیت اندکی است .در گندم دوروم و گندم نان حساسیت به شوری با افزایش سن
گیاه کا هش می یابد لذا پائین نگهداشتن شوری خاک در طی مرحله جوانه زنی و
سبز شدن گیاهچه ای دارای اهمیت می با شد و به همین منظور کشت هیرم کاری در
مناطق خشک و نیمه خشک در مورد غلات مرسوم است. در جو تفاوتهای ارقام در
مرحله رشد گیاه افزایش یا فت . همچنین درجه تحمل نسبی در طی زمان رشد برای
نیشکر نیز گزارش شده است این گزارشات فرایند غربال و انتخاب را در صورتیکه
بر مبنای یک مرحله از رشد گیاه پایه گذاری شده باشد پیچیده می سازد .

● طبقه بندی گندم

۱) انواع هگزا پلوئیدی ۲n=۶x=۴۲کروموزوم

به
گندمهای معمولی Dinkelمعروف بوده وعموماُ زراعی ولی دارای انواع لخت وبا
پوشش می باشد . گونه T.aestivu گونه های وحشی واهلی گندم را برحسب نظرات
اویلوف” و اصلاحات مکی” از کرومزومی (ژنتیکی) و به طور کلی به سه گروه به
شرح زیر تقسیم میشوند :

۲) انواع دیپلوئیدی ۲n=۲x=۱۴ کرومزوم

به
این گندمها ، گندمهای تکدانه یا Einkorn نیزمی گویند به لحاظ اینکه در هر
سنبلچه واقع در محور سنبله همانند جو دو ردیفه فقط یک دانه تشکیل میشود .

دانه ها نیز همانند جو پوشش دار هستند . انواع زراعی در این گروه بسیار نادر می باشد .

۳) انواع تترا پلوئیدی ۲n=۴x=۲۸ کرومزوم

گندمهای
جفت دانهای یا Emmre نامیده می شوند دارای انواع وحشی وزراعی ، لخت وپوشش
دار بود ، ودو گونه T.DicoccumوT.Durum (گندم ماکارونی ) در سطوح وسیع کشت
میشوند .

یکی از گونه های این گروه می باشد که با داشدن ارقام وانواع مختلف وتیپهای متعدد کاشت غالب جهانی رادارد .
●تیپهای گندم :

گندم معمولی دارای انواع بهاره ، پاییزه ،دو فصله می باشد .
گندمهای
پاییزه ریشه عمیق تر ، رشد بطئی تر ، رنگ دانه اغلب تیره تر ، درصد
پروتئین بیشتر از انواع بهاره رفتن نیاز به دورهای سرما دارند و خفتگی بذر
نیز در این تیپ مطرح می باشد.گندم های معمولی نیز دارای انواع سخت ونرم می
باشند . در این سختی ونرمی علاوه بر خصوصیات ژنتیکی عوامل محیطی نیز موُثر
هستند .گندم های معمولی از نظر برخی خصوصیات گیاه شناسی مثل داشتن یا
نداشتن ریشک ، تراکم یا نیمه تراکم یا باز بودن محور سنبله، ارتفاع و …
دارای فرم های مختلفی هستند.

اصلاح و معرفی یک رقم شیوه های مختلفی دارد که عبارتند از :

۱) Selection
گندم
های بومی هر کشوری ، مجموعه ای از انواع گندم های مختلف با ویژگی های
مختلف می باشد که یک اصلاح گر از بین این انواع با توجه به هدف خود و نیز
خصوصیات گیاهی ، مقاومت ها ، حساسیت ها ،عملکرد و غیره بوته های خاصی را
انتخاب کرده وبا آزمایشات مختلفی که روی آنها انجام می دهد. در نهایت به یک
توده بذر خالص با ویژگی های مورد نظر اصلاح گر می رسد . که با طی تشریفات
قانونی آنرا به عنوان یک رقم معرفی می کنند . ارقام آذر ، امید ، روشن ،
طبسی از جمله ارقامی هستند که به این ترتیب حاصل شده اند .

۲) Plant Introduction
در جهان مناطق متعددی هستند که شرایط اقلیمی آنها با شرایط اقلیمی مناطقی از کشور ما مطابقت می کند .
ارقامی
که در این مناطق کشت موفقی داشته باشند ممکن است در مناطق مشابه در کشور
ما نیز موفقیت آمیز باشد. لذا مراکز تحقیقات با وارد کردن نمونه ای از آنها
به کشور وانجام آزمایشات مختلف برای مناطق خاصی معرفی کرده یا برا انجام
تلاقی ها از آنها استفاده کند .
البرز ، بزوستایا ، پنجامو ، چناب ، خزر ، مغان ۱و۲ و کاوه این گونه اند .

۱) Hybridation
ممکن
است یک رقم انتخابی از توده های بومی یا یک رقم وارداتی با داشتن صفات
مطلوب یک چند ویژگی نا مناسبی هم داشته باشند. مثلآ عملکرد خوب ولی حساس به
ریزش.

۲) Mutation
ممکن است به صورت طبیعی یا با اقداماتی چون
پرتو نگاری با قرار دادن بذور یا گیاهان تحت شرایط با مواد خاص تغییراتی
در ترکیبات ژنتیکی ودر نتیجه ویژگی های آنها ایجاد شود . اگر این تغییرات
مطلوب باشد که احتمال آن بسیار کم است- میتوان آنرا به عنوان یک موتانت
معرفی کرد .مثل موتانت اروند .

● طبقه بندی گندم بر اساس خصوصیات ژنتیکی

۱) گروه دیپلوئید (کروموزوم ۲n=۲۸(
▪ پوشیده – زراعی / Ein korn / T. aegilopoidesBa
▪ پوشیده – وحشی / Wild einkorn / T.boeoticum Boisscl
۲) گروه تتراپلوئید ( کروموزوم۲n=۲۸)
▪ پوشیده – وحشی / Wild Emmer / T. dicoccoides Korn
▪ پوشیده –زراعی / Timolcevi / T. dimophecvii Zhukow
▪ پوشیده –زراعی / Emmer / T. dicoccum schubi
▪ لخت – زراعی / Makaroni Wheat / T. durum Docf
▪ لخت – زراعی / Rivci Wheat /T. mrgidiom L .
▪ لخت – زراعی/ Khorasan Wheat / T. wranicum jakubz .
▪ لخت – زراعی / Polish Wheat =(T. oricniai pere )
▪ لخت – زراعی/
Persian Wheat / T. polonicum vav
۳) گروه هگزاپلوئیدی ( ( ۲n = ۴۲
▪ لخت – زراعی / Commun wheat / T. vulgare
▪ لخت – زراعی / Club wheat
▪ لخت – زراعی / Shot wheat
▪ پوشیده – زراعی/ Spelt
▪ پوشیده – زراعی / Rivet wheat
▪ پوشیده – زراعی / Khorasan wheat

 کشت گندمدر
ابتدای هر کشتی باید زمین را آماده نماییم . نکته مهم در آماده سازی بستر
بذر با توجه به اینکه گندم به نشست خاک در بعد از رویش فوق العاده حساس است
شخم را بایستی حدود یکماه قبل از کاشت انجاه دهیم . در مورد کاشت گندم
بلافاصله بعد از انجام شخم های عمیق خودداری کنیم گندم به نوع شخم حساسیت
ندارد و بیشتر شخم سطحی را انجام می دهند . تسطیح خاک نیز یکی از مواردی
است که باید مورد توجه قرار گیرد زدن لولر بایستی همزمان باشد با عملیات
تهیه زمین و بستربذر زدن لولر باعث می شود که عمق بذر تنظیم شده باقی بماند
و آبیاری نیز تسهیل می گردد .تاریخ کاشت در مناطق سردسیر باید دو ماه قبل
از یخبندان ممتد باشد که در مهرماه می باشد .
برای هر روز تاخیر در
کاشت ۱٪ به میزان بذر اضافه می کنیم . زمانی باید کشت شود که در زمان سرما
به ۴ برگی رسیده باشد .در مورد نیاز کودی گندم باید بگویم که برای تعیین
دقیق آن نیاز به آزمایش خاک می باشد .
▪ ازت :
بصورت نیترات جذب می
شود و آمونیم و اوره فرمهای قابل جذب بعدی می باشد و اهمیت کمتری دارد
.تلفات گازی ازت بدلیل نیترات زدایی و غرقاب بودن زمین می باشد و تلفات
گازی آونیاک بر اثر پخش در سطح خاک می باشد . برای کاهش تلفات بهتر است کود
سرک را با آب حل کنیم و زمانی ک.د را در مسیر آب قرار دهیم که نصف کرت یا
فارو را آب رفته باشد . ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلو اوره در هنگام کاشت – پنجه زنی –
ساقه رفتن و تشکیل سنبله مصرف می شود .

بهتر در هنگام کاشت ۵۰ کیلو و در هنگام پنجه زنی و ساقه رفتن ۱۰۰ کیلو و در مرحله تشکیل سنبله ۵۰ کیلو در هکتار مصرف کنیم .

▪ فسفر :
فسفر
تمایل به جمع شدن در سطح خاک دارد . فرم محلول فسفر بیشتر قابل جذب می
باشد . ازت و فسفر در تعامل با هم می باشند . فسفر توسط نوک ریشه جذب می
شود . فسفر را بهتر است با شخم به عمق خاک بفرستیم . ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلو سوپر
فسفات تریپل در هکتار نیاز می باشد .
▪ پتاسیم :
کند جذب است . باعث
بزرگ شدن دانه و افزایش کیفیت گندم و افزایش مقاومت به تنش خشکی و مقاومت
به آفات و امراض می باشد . ۱۵۰ -۱۰۰ کیلو فسفات پتاسیم در هکتار نیاز است
.علاوه بر عناصر پر مصرف گندم به عناصر کم مصرفی نیز احتیاج دارد . سولفات
روی ۴۰ کیلو و سولفات آهن ۴۰ کیلو در هکتار نیاز می باشد .ارقام الموت٬
بزوستایا ٬ زرین و شهریار ارقام زمستانه می باشند که باید از ۲۰ – ۱ مهر
کاشته شوند . ارقام بک کراس روشن و الوند نیمه زمستانه هستند که باید از ۲۰
مهر تا ۲۰ آبان کاشته شوند .۱۸۰ تا ۲۲۰ کیلو بذر در هکتار نیاز می باشد .
نکته مهم در آبیاری این است که باید در پاییز ۲ آب به گندم بدهیم .

▪ داشت : در
مرحله داشت گندم یکی از مواردی که اهمیت زیادی دارد مبارزه با علفهای هرز
می باشد . چون گندم یک گیاه باریک برگ می باشد علفهای هرز پهن برگ را به
راحتی می توان کنترل نمود . برای کنترل آنها از سموم تو فور دی و گرانستار
استفاده می شود . در مصرف تو فور دی باید دقت کنیم که زمان مصرف آنرا رعایت
کنیم زیرا ممکن است که محصول خودمان نیز از بین برود . تو فور دی را باید
بعد از ۴ -۲ برگی گندم تا زمانی که بند دوم ساقه گندم تشکیل شده مصرف کنیم .
و به میزان ۲ – ۱.۵ لیتر در هکتار باید مصرف کنیم .

▪ گرانستار :
میزان
مصرف ۲۰ – ۱۰ گرم در هکتار است . از مرحله ۲ برگی گندم تا تشکیل بند دوم
ساقه باید مصرف شود . آزمایشات نشان می دهد که اختلاط این دو سم با هم
نتیجه بهتری می دهد به این صورت که ۱۳- ۱۰ گرم گرانستار + ۱- ۷. لیتر تو
فور دی به هم مخلوط شود و مصرف گردد . برای از بین بردن علفهای باریک برگ
مثل یولاف از سمومی مانند آونج به میزان ۴ لیتر در هکتار در مرحله پنجه زنی
گندم استفاده می شود و قابل اختلاط با تو فور دی می باشد .
تاپیک
علفهای یولاف و لولیم را کنترل می کند . رای گندم مصرف می شود و با
گرانستار قابل اختلاط است و به میزان ۱ لیتر در هکتار مصرف می شود.ایلوکسان
: بهترین لولیم کش است و چچم را کنترل می کند . به میزان ۲.۵ لیتر در
هکتار استفاده می شود .پوماسوپر : یولاف را کنترل می کند و در گندم و جو
استفاده می شود به میزان ۱- ۶. لیتر در هکتار و با گرانستار قابل اختلاط
است .نکته : علف کشهای باریک برگ را باید قبل از پنجه زنی علف هرز مصرف
کنیم .

● آفات و بیاریها :

▪ سن گندم :
سن کندم
در دو مرحله خسارت می زند . اولین مرحله سن مادر است که در بهار هنگامی که
دما به حدود ۱۰ درجه می رسد از مخفی گاه زمستانه خود بیرون می آید و به
مزارع حمله می کند. سن مادر از برگها و جوانه انتهایی تغذیه می کند و باعث
از بین رفتن گندم می شود . برای مبارزه باید به جمعیت آن در مزرعه دقت کرد
در مزارعی که بیشتر از ۳ تن عملکرد دارند تعداد ۵- ۴ سن مادر در متر مربع
را باید مبارزه نمود . بعد از تغذیه سن مادر در پشت برگها تخم گذاری می کند
که سن پوره خارج شده از تخمها با مکیدن شیره دانه ها باعث خسارت می شوند .
که در مزارع بابیش از ۳ تن عملکرد تعداد ۷ – ۶ پوره در متر مربع را باید
مبارزه نمود . برای مبارزه از سم فنیتریتیون و فنتیون به میزان ۱.۲ لیتر در
هکتار مصرف می شود .

▪ شته روسی :
علایم حمله آن به گندم به
این صورت است که کندم بنفش می شود و کوتوله باقی می ماند و به خوشه نمی رود
. برگ در امتداد رگبرگها بنفش می شود .برای مبارزه با آن در زمان مبارزه
با سن گندم آن نیز کنترل می شود .دیگر آفات گندم خسارت چندانی نمی زنند و
در هنگام مبارزه با سن گندم کنترل می شوند.از بیماریهای گندم می توان به
سیاهک آشکار اشاره نمود : بوته های بیمار قوی تر و رشد سریعی دارند . عامل
بیماریزا روی گل فعالیت دارد و سنبله را به یک توده سیاه تبدیل می کند .
توسط
باد پراکنده می شود برای مبارزه با آن از سموم ویتاواکس و کاربندازیم
بصورت پودر وتابل قابل حل در آب و به میزان ۲۰۰ گرم برای ۱۰۰ کیلو بذر
استفاده می شود .

▪ سیاهک پنهان :
علایم آن شامل کوتاه ماندن
ساقه و کاهش برگها و کوچک ماندن برگها است و رنگ برگها در سطح گره فوقانی
به آبی مایل به سبز تبدیل می شوند .سنبله ها کوتاهتر یا دراز تر هستند در
هنگام رمنکوبی دانه های آلوده شکسته و قارچ روی دانه های سالم میریزد و
آنها را آلوده می کند و یا در خاک میریزد که تا ۱ سال قوه نامیه خود را حفظ
می کند .که از زمان جوانه زنی فعالیت آن شروع می شود . برای مبارزه با آن
باید بذور را با سموم ویتاواکس و کاربندازیم به میزان ۲۰۰ گرم در ۱۰۰ کیلو
بذر صدعفونی نمود .

▪ سفیدک سطحی :
اگر در اواخر فروردینتا
اوایل خرداد بارندگی زیاد باشد بروز می کند . ابتدا در قسمتهای پایینی در
سطح پهنک و نزدیک رگبرگها لکه های پراکنده٬ کوچک و کشیده با پوشش تار
عنکبوتی سفید ظاهر می شود که با افزایش ضخامت خاکستری و قهوه ای روشن می
شود . برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود و از ارکیبات گوگردی
یا کاراتان ستفاده نمود .گندم معمولا هر ۱۵ -۱۰ روز یکبار باید آبیاری شود .
که معمولا گندم به ۵ آب نیاز دارد که شامل خاک آب که اولین آبیاری را می
گویند و دوم در هنگام پنجه زنی و سوم در هنگام ساقه رفتن و چهارم هنگام
گلدهی و آخر در هنگام دانه بستن می باشد .

● برداشت :
هنگامی
که دانه ها سخت شدند که دیگر با ناخن تقسیم نمی شدند و رطوبت دانه۱۴٪ می
باشد هنگام درو می باشد . برای برداشت باید از کمباین های که معاینه فنی
شده اند استفاده شود که بهتر است نو باشند و ریزش بیشتر از ۵٪ نداشته باشند
.

● بررسی اقتصادی خاکورزی حفاظتی در تناوب گندم- آیش
فرسایش
بادی و وزش گرد وغبار مرسوم ، بر زمین هایی که مورد خاکورزی گندم زمستانه-
آیش تابستانه ، در واشنگتن شرقی ایالات متحده ی آمریکا قرار دارند، باروری
خاک را کاهش می دهند و می توانند با کیفیت نا مطلوب هوا همکاری
کنند.خاکورزی خفاظتی در طول آیش، برای کاهش دادن فرسایش و گرد و غبار
شناخته شده است اما خاکورزی سنتی(CT) هنوز بر بیش از ۸۰ درصد زمینهای این
منطقه به کار برده می شود. این مقاله نتایج اقتصادی یک دوره ی ۵
ساله(سالهای زراعی ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ ) سیستم خاکورزی را که در منطقه ی لیند
واشنگنتن پژوهش شده است گزارش می دهد.

میانگین بارش سالانه پایگاه
۲۲۴ و خاک لومی سیلتی شانو ( سیلتی زبر، مخلوط شده، فوق العاده فعال، مرطوب
Xeric Hapolcambids )است. سیستم های خاکورزی هستند: ۱- خاکورزی سنتی(CT
توضیح در روبرو)-۲-حداقل خاکورزی(MT:کشت وعلف کشها)-۳- حداقل خاکورزی
تاخیری(DMT:علف کشها وکشت تاخیری). محصول دانه ای گندم در میان این سالها
بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ در هکتار برآورد شده است.

اما بین محصول دانه ای
سیستم های خاکورزی در هر سال یا هنگام تحلیل میان سالها اختلافی وجود
ندارد. سیستم خاکورزی ، به طور اقتصادی ، بر اساس برگشتی بازار نسبت به
هزینه های کل تولید مشابه بودند، اما DMA از CT براساس برگشتی بازار نسبت
به هزینه های متغیر ، سود آوری کمتری داشت(البته این سودآوری کمتر، چندان
محسوس نبود).تحلیل گران اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی مورد نیاز
نمی باشد تا تولید کنندگان را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با
شخم کمتر ترغیب کند، زیرا این سیستم ها در مجموع سود آور هستند. چون هیچ
طعمه و دلیل اقتصادی بلند مدت و کوتاه مدتی برای تبدیل کردن CT به MT ( که
خاک را حفظ می کند) وجود ندارد ، این یک راه حل پیروزمندانه و موفقیت آمیز
برای کشاورزان و محیط زیست می باشد.
هنگامی که مساحت زمین تحت آیش
تابستانه(بهاره) در آمریکا در طول سه دهه ی گذشته کاهش پیدا کرد، تناوب
گندم-آیش زمستانه(پاییزه)، سیستم مسلط و عمده ی کاشت در مناطقی که بارندگی
سالانه یکمتر از ۳۵۰ میلیمتر دارند، باقی ماند. در ایالت واشنگتن شرقی و
مناطق شمال مرکزی ، آیش بهاره- گندم پاییزه ، سیستم مسلط و عمده ی کاشت بر
تقریبا ۲ میلیون هکتار می باشد. کشاورزان در گریت پلین شمالی به طور مشخص
فرسایش بادی را در زمین های آیش شده کاهش دادند با پذیرفتن سیستم خاکورزی
کمینه (MT) و تمرین سیستم های بدون خاکورزی و شواهد تازه ای کاهش مشابه را
در فرسایش بادی و تحمل در برابر گرد و غبار باد در پاسیفیک نوثوست نشان می
دهد.

مرکز اطلاعات خاکورزی حفاظتی(CTIC) گزارش داد که کشاورزان در
ایالات های گریت پلین غربی و پاسیفیک روشهای MT و بدون خاکورزی را بر ۳۴
درصد زمینهای زراعی بکار بردند. اگرچه در ایالت واشنگتن فقط ۲۶ درصد
زمینهای زراعی در روش MT و بدون خاکورزی بودند. در واشنگتن شرقی- مرکزی که
بارش سالانه معمولا بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی متر است، حتی آیش MT کمیاب است.
برای مثال ، در حومه آدامز قلب منطقه گندم- آیش واشنگتن ، خاکورزی سنتی
هنوز بر ۸۸ درصد زمینهای زراعی بکار برده می شود.

بیشترین مطالعات
اخیر اقتصادی روشهای بدون خاکورزی و MT در سیستم گندم- آیش به منطقه ی گریت
پلین آمریکا و پریریس کانادا مربوط می شود. بازنگری این کار نشان داده است
که سودبخشی مرتبط به این سیستم های خاکورزی در مناطق نسبتا کم آب، با
تغییر موقعیت تغییر کرده است، اگرچه ، کاهش خاکورزی عمدتا برگشتی خالص را
افزایش می دهد وقتی شدت کشت زراعتی هم افزایش یابد.
وقتی
پیشنهاد این سیستم ها برای خاک و هوا مفید تشخیص داده شدند، برخی پژوهشگران
گزارش دادند که برای روش بدون خاکورزی هزینه تولید بالاتر است. اسمیت و
همکارانش گزارش دادند که حضور غیر قابل کنترل علفهای هرز در روش بدون
خاکورزی در مناطق نسبتاکم آب می تواند به طور عمده هزینه ی علف کشی و تولید
کل را با ببرد. اگرچه پژوهش های اخیر کشاورزانی که روش بدون خاکورزی را در
یک منطقه نسبتا کم آب واشنگنتن شرقی آزمایش کرده اند، آشکار می کند که
هزینه ی تولید آنها برای کشت هایی که بذرپاشی آنها در بهار انجام می شود
کمتر از روش CT بوده است. خاکورزی سنتی که در طول آیش به کار برده می شود
شدید است و اغلب خاک را نسبت به فرسایش آسیب پذیر می کند.

کمبود
پس مانده های گیاهی،کلوخه و زبر خاک بر سطح خاک می تواند یک تهدید فرسایش
بادی خطرناک را بوجود آورد و مطرح سازد. سیستم خاکورزی حفاظتی در پاسیفیک
نوثوست عموما ابزار بدون برگردان را به کار گرفت مانند تیغه پهن V شکل برای
خاکورزی مقدماتی بهاره ، به همراه استفاده از علف کشها بجای یک یا دو
عملیات خاکورزی.

این کار مقادیر بیشتری پس مانده های سطحی و زبری
خاک را در طول آیش در مقایسه با روش CT حفظ می کند. لی خبر داد که ذرات گرد
وغبار معلق که ۱۰ میکرو متر (PM-۱۰) و کوچکتر بودند در اسپوکان ایالت WA
به ۳۱ تا ۵۴ درصد کاهش خواهند یافت، اگر خاکورزی حفاظتی یا روش بدون
خاکورزی جایگزین آیش بهاره سنتی شود.
هر دو منطقه ی اسپوکان و تری
سیتیز اوربان در مواجهه با استانداردهای دولتی کیفیت هوا برای PM-۱۰ در
چندین مورد رد شدند. یکی از این موارد، در طول یک توفان غبار (شن) بزرگ در
۲۵ سپتامبر ۱۹۹۹ بود، وقتی که PM-۱۰ به۴۰۵ میکرو گرم رسید که تقریبا سه
برابر استاندار مجاز ملی ۱۵۰ می باشد. در آن روز، در تصادف چند اتومبیل در
نزدیک پندلتون هفت سرنشین کشته و۲۲ نفر مجروح شدند. بله ، تخلف از فرمان
استاندارد های دولتی کیفیت هوا، که نمایندگان کیفیت هوا طرحها را گسترش می
دهند تا این مشکل را حل کنند.

چرا بیشتر کشاورزان گندم- آیش در
پاسیفیک نوثوست درون مرزی خاکورزی حفاظتی را کار نمی برند؟ برخی کشاورزان
میزان دانه آب ناکافی برای استقرار موقعیت گندم پاییزه ، مشکلات در کنترل
دم روباهی کلاهی (bromus tecnicum ) و دیگر علفهای هرز ، به علاوه ی
شیارباز کن دانه به علت پس مانده بیش از حد را دلیل این موضوع می آورند.

همچنین
مواردی درباره ی خطر سرمایه گذاری در ابزار های خاکورزی حفاظتی نمایان و
آشکار می شود تا برای برخی کشاورزان واشنگتن شرقی زمینه ی بی میلی شود
وآنها سیستم های آیش خاکورزی حفاظتی را قبول نکنند این مقاله عملکرد محصول
دانه ای و سودبخشی روش خاکورزی کمینه (حداقل خاکورزی:MT ) و روش خاکورزی
کمینه ی تاخیری (حداقل خاکورزی تاخیری :DMT) را در مقایسه با خاکورزی سنتی
(CT) گزارش می دهد( برای کشت گندم آیش در واشنگتن شرقی نسبتا کم آب).

● وسایل و روشهای آزمایش
آزمایش
سیستم خاکورزی تناوب گندم- آیش از آگوست ۱۹۹۳ تا جولای ۱۹۹۹ در ایستگاه
پژوهشی آیشی دانشگاه ایالت واشنگتن در لیند واشنگتن انجام شد. اگرچه اولین
عملیات آیش در سال ۱۹۹۳ رخ داد ، اما پژوهش به مانند یک تحقیق۵ ساله تولید
گندم انجام شد که از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ طول کشید(جدول ۱) خاک لومی سیلتی شانو
بیشتر از ۲ متر عمق با شیب کمتر از ۲ درصد داشت. این طرح آزمایشی یک بلوک
کامل تصادفی از سه سیستم خاکورزی بود که چهار دفعه تکرار شد. قطعات مستقل
۴۶×۱۸ متر بودند ، که اجازه می داد تا تجهیزات کشاورزی در حد و اندازه ی
صنعتی و تجاری استفاده شود . بخشهای نزدیک به هم وهم جوار زمین استفاده
شدند برای اینکه بتوانیم داده ها را از هر دو بخش محصول و آیش پژوهش در هر
سال جمع آوری کنیم .سه سیستم مدیریتی خاکورزی عبارت بودند از:

۱) خاکورزی سنتی (CT ) :تکرار و زمان بندی استاندار عملیات خاکورزی و استفاده از ابزار های معمول مورد استفاده کشاورزان

۲)
خاکورزی حفاظتی (MT): تکرار و زمان بندی استاندارد عملیات خاکورزی ، علف
کش ها به جای خاکورزی جایگزین شدند و یک خیش V شکل ، بدون آنکه خاک را
برگرداند با چنگک غلتان همراهش برای خاکورزی مقدماتی بهاره استفاده شد.

۳)
خاکورزی خفاظتی تاخیری (DMT): شبیه به روش MT ، بجز خاکورزی مقدماتی بهاره
با خیش V شکل که دست کم تا اواسط ماه مه به تاخیر انداخته شد. سیستمDMT
شامل تحقیق شده است تا تاثیرش بر نگه داری رطوبت خاک ، کنترل فرسایش بادی و
به علاوه ، امکان پذیر و عملی بودن اقتصادی آن ، آزمایش و بررسی شود.یک
فهرست کامل عملیات و زمان بندی کشت برای هر سیستم خاکورزی در سراسر پژوهش
در جدول ۱ دیده می شود. توصیف جزئی خاکورزی و دیگر عملیات کاشت برای همه
سیستم های خاکورزی در شیلینگر(۲۰۰۱) گزارش شده اند.
● تحلیل اقتصادی
روشهای
استاندارد بودجه بندی فعالیت ها (سرمایه گذاری ها) به کار گرفته شدند تا
متوسط هزینه های ثابت و متغیر تولیدات را برای هر سیستم خاکورزی تخمین
بزنند. هزینه های ثابت شامل استهلاک ، بهره، مالیاتها، مسکن(تهیه جا) و
بیمه بر دستگاهها و یک هزینه ی سرجمع کشت هستند. هزینه های زمین براساس
قانون محلی دوسوم مستاجر و یک سوم موجر از محصول سهم می برند می باشد که با
بازده سالانه سالانه تغییر می کند. هزینه های متغیر شامل بذر ، کود ، علف
کش ، بیمه آتش سوزی و تگرگ ، سوخت ، تعمیرات و نیروی کار می باشد.

هزینه
های تولید برای هر سیستم خاکورزی براساس ترتیب حقیقی عملیات که در آزمایش
انجام شده است می باشد( جدول ۱) اما دستگاههای مخصوص مقیاس کشت در منطقه را
مورد فرض قرار دادیم. خیش V شکل تیغه پهن تنها ابزار اضافی ای بود که برای
تغییر از سیستم CT به MT یا DMT مورد نیاز بود. میزان کود ، علف کش و بذر
آن مقادیری هستند که در آزمایش لیند استفاده شدند(جدول ۱). میزان محصولات
دانه ای ، میانگین سالهای ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ هستند که از این آزمایش بدست آمده
اند (جدول ۲) . همه ی مقدار های هزینه و سود برای هر هکتار تناوبی جمع آوری
شدند.

برای مثال ، هزینه ها و سود های آیش گندم پاییزه- آیش بهاره
برای نیم هکتار گندم پاییزه و نیم هکتار آیش محاسبه شدند. این گونه محاسبه
به درستی میانگین بازده هر هکتار در هر سال را برای یک کشاورز که نصف زمین
را در آیش و نصف دیگر را در کشت گندم پاییزه قرار داده است، توصیف می کند.
برای تحلیل گران اقتصادی ، فرض می شود کشاورزان در این منطقه از هزینه ی
دوباره ی کاشت محصول گندم پاییزه شان برای گندم بهاره در یک سال از پنج سال
کشت خسارت خواهند دید که این به علت جوانه نزدن گندم پاییزه به اندازه
کافی یا مرگ زمستانه می باشد. این مورد در آزمایش لیند برای همه ی سیستم
های خاکورزی به علت آب ناکافی ناحیه کشت برای کشت گندم پاییزه در سپتامبر
۱۹۹۴ رخ داد.

قیمت گندمی که استفاده شده ، تنی ۰۲/۱۴۴ دلار برای
گندم سفید و نرم و تنی۳/۱۸۷ دلار برای گندم بهاره سخت و قرمز ، معیار منطقه
ای است برای تعیین قیمت فروش و بازاریابی سالانه محصولات بدست آمده در
منطقه پژوهش. یک تحلیل حساسیت شامل نشان دادن تاثیرات محدوده ی مرزی
تولیدات و قیمت گندم می شود ، در ضمن شامل می شود قیمت های کمتر از تنی ۱۱۰
دلار که در سالهای ۱۹۹۸و۱۹۹۹ دیده شده است. برگشتی خالص بازار نسبت به
هزینه تولید تعریف می شود.پرداختهای دولتی مربوط به کسری در آمد ( پرداخت
های متحول کننده ، کامل کننده و قرضی) که در سال ۱۹۹۸ مهم و قابل توجه
بودند در نظر گرفته نشدند.
افزودن پرداختهای دولتی به تحقیق بر رتبه
بندی سیستم های خاکورزی تاثیری نخواهد داشت چنانچه پرداختهای متحول کننده
وکامل کننده ی تفکیک شده در سیستم های خاکورزی تغییر نکند( یعنی باید
پرداختها برای همه خاکورزی ها مساوی باشد). هرچند ، صرف نظر از انتخاب
خاکورزی ، این پرداختها بر رای درباره ی پویایی اقتصادی تاثیر خواهند
گذاشت.

● نتایج وبحث. محصولات ، پس مانده و ذخیره ی آب
محصول
دانه ای گندم پاییزه از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹ محدود بین ۷۹/۱ تا ۲۰/۵ تن در
هکتار بود. اختلاف آماری قابل توجهی در محصول دانه ای میان سیستم های
خاکورزی در هر سال یا در میانگین ۵ سال وجود ندارد(جدول ۲) . در صورتی که
آمار قابل توجهی نیست اما در هر سال محصول MT متجاوز یا مساوی محصول CT
است. پس مانده های بجا مانده بر سطح خاک در پایان دوره ی آیش mo-۱۳ به طور
میانگین برابر ۷۷۰ ، ۱۳۹۰ و ۱۴۴۰ کیلو گرم بر هکتار برای CT ، MT و DMT می
باشد. براساس برنامه ی کشاورزی دولتی در مورد حداقل مقدار پس مانده ی سطحی
مورد نیاز برای خاکهایی با فرسایش زیاد (۳۹۰ کیلو گرم بر هکتار ) ، استفاده
از روش CT در یک سال این قانون را نقض کرد و مقدار پس مانده کمتر از ۳۹۰
کیلو گرم بر هکتار شد. در دیگر سالها هم این موضوع فقط به صورت حدی رعایت
شد. با در نظر گرفتن اینکه در همه ی سالها در سیستم های MT و DMT مقدار پس
مانده بیش از اندازه وجود داشت. در مجموع ، هر دو پارامتر حجم کلوخ و سطح
ناهموار با مقایسهMT وDMT با CTبررسی شد. به طور میانگین در همه ی چرخه های
آیش ، حجم آب خاک در عمق ۰ تا ۱۵ سانتی (منطقه ی حضور بذر) همچنین در تمام
برش عمودی ۱۸۰ سانتی خاک بوسیله سیستم های خاکورزی تحت تاثیر قرار نگرفت.
بنابراین CT سود زراعی بیشتری از MT ، DMT در این آزمایش نداشت ، اما روش
CT زیانهای کاملا مشخصی برای محیط دارد.

● سود بخشی و تحلیل حساسیت
متغیر
بودن برگشتی خالص بازار ، هزینه محصولات مختلف و هزینه تولید را در طول
آزمایش ۵ ساله بازتاب می کند. همچنان که در بالا گفته شد ، در طول زمان و
در میان سیستم های خاکورزی بهای گندم برای آزمایش ۵ ساله ثابت نگه داشته شد
و برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل برای سه سیستم خاکورزی به طور
آماری به میزان قابل توجهی (۵ درصد) متفاوت نبود(جدول ۳). با اندازه گیری
برگشتی خالص نسبت به هزینه های متغیر ، DMA از دیگر سیستم های خاکورزی در
مقدار قابل توجه ۰۵/۰ سود آوری کمتری داشت.

براساس میانگین
قیمت ها و محصولات ، برگشتی بازار هر سه سیستم خاکورزی کمتر از آن است که
هزینه های کل را پوشش دهد و مقدار ۲۷ تا ۴۰ دلار را نمی تواند پاسخگو باشد.
هزینه های کل شامل :۱- دستمزد برای کارگر -۲- هزینه زمین -۳- استهلاک
دستگاهها -۴- هزینه ی بهره – ۵- هزینه ی متغیر های از دست رفته می شوند.
منفی بودن برگشتی خالص بازار نسبت به هزینه های کل به طور روشن و واضح در
تولید دانه ای عادی هستند ، وقتی پرداختهای دولتی شامل کار نشده باشد(
پرداختهای دولتی شامل پژوهش نشده اما هزینه زمین به صورتی است که انگار
پرداخت ها حساب شده است). این دلیل اهمیت پرداختهای دولتی است که تبدیل به
سرمایه شده و ارزش زمین را بالا می برد ، متناسبا هزینه ها هم افزایش می
یابد. در نبود پرداختهای دولتی ، هزینه های زمین برای مالک کاهش خواهش یافت
و برگشتی بازار شاید با دقت بیشتری هزینه ها را پوشش دهد.

نتایج
در جدول ۳ براساس میانگین قیمت ها و محصولات می باشد، هر چند قیمت های
بازار و میزان محصولات کشاورزی به طور گسترده نسبت به زمان متغیرند. برای
مثال ، میانگین قیمت ۵ ساله در این تحلیل ۰۲/۱۴۴ دلار به ازای هر تن گندم
سفید نرم ، استفاده شد. اما قیمت گندم در منطقه تا تنی ۱۸/۸۸ و۲۲/۱۱۰ در
سالهای ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ به شدت سقوط کرد. به طور مشابه محصول گندم دیم در این
منطقه اساسا از سالی به سال دیگر متغیر است ، به طوری که در جدول ۲ نشان
داده شده است.

برای توضیح دادن تاثیر اختلاف قیمت و محصول
دانه ای مختلف بر برگشتی خالص بازار ، جدول ۴ میزان حساسیت برگشتی خالص را
برای ترکیب های قیمت و محصول دانه ای مختلف در روشهای CT ، MT و DMT نشان
می دهد. نتایج میزان حساسیت برای MT رقابتی سیستم خاکورزی ، برای توضیح
دادن تاثیرات تغییر پذیری قیمت و محصول اینجا مطرح می شود. اگر میانگین
گندم MT ، ۰۳/۴ تن در هکتار باشد و قیمت ۹۶/۱۴۶ دلار برای هر تن دریافت می
شود ، برگشتی بازار نسبت به هزینه های کل مساوی ۸۳/۹ دلار می شود. قیمت های
۵۹/۱۲۸ دلار پایین تر به ازای هر تن ، برای همه ی محصولات ۳۷/۴ تن بر
هکتار و کمتر.

وجود ضرر و زیان را قبل از پرداخت دولتی نشان می
دهد(جدول ۴) . مقدار میانگین محصولات دانه ای سالهای ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ آزمایش ،
برای سیستم MT که۸۹/۳ تن بر هکتار است ر به گونه ای می توان محاسبه کرد که
یک قیمت ۱۹/۱۴۷ دلار برای هر تن داشته باشیم تا هزینه کل ۲۹/۲۸۶ دلاری در
هر هکتار تناوبی را پوشش دهد. جدول ۴ نشان می دهد که اگر محصول دانه ای
برای MT تا زیر۰۳/۳ تن در هکتار سقوط کند ، چنانچه در سال ۱۹۹۹ رخ داده
(جدول ۲) کشاورز برای پرداخت هزینه های کل از محل فروش بازار درمانده خواهد
شد ، حتی اگر قیمت گندم در بالاترین میزان خود یعنی ۷۰/۱۸۳ دلار برای هر
تن باشد.

● نتیجه گیری
نتیجه گیری از این پژوهش ۵ ساله اختلاف
آماری در مقدار محصول سیستم های آیش CT ، MT و DMT را نشان نمی دهد.سه
سیستم خاکورزی از نظر اقتصادی معادل هستند که براساس برگشتی بازار نسبت به
هزینه ی تولید می باشد. سیستم کاهش خاکورزی بوسیله ی کنترل فرسایش باد،
تولیدات بیشتر در آینده را وعده می دهد. از این گذشته سیستم های کاهش
خاکورزی خطر تکذیب پرداختهای دولتی را کاهش می دهد ، بخاطر اینکه حتی بیشتر
از آنچه دولت خواسته پس مانده ی سطحی باقی می گذارد.

تحلیل گران
اقتصادی نشان می دهند که هیچ کمک مالی یا حتی کمترین کمک مالی مورد نیاز
نمی باشد تا تولید کننده ها را برای تغییر از شیوه ی سنتی به شیوه ی آیش با
شخم کمتر ترغیب بکند، چرا که این سیستمها در مجموع سود آور هستند. این
موضوع به ویژه برای سیستم MT صادق است که سودبخشی آن به طور آماری برای هر
دو برگشتی بازار نسبت به هزینه های متغیر وکل با CT برابر است. چون یک طعمه
و دلیل «اقتصادی» کوتاه مدت یا بلند مدت قابل توجه برای تبدیل به سیستم
آیشMT که محافظ خاک است ، وجود ندارد ، این نشان می دهد بهترین تمرین
مدیریت کشاورزی را برای کشاورزان و هم ساکنان شهری که در مسیر وزش باد قرار
گرفته اند. برنامه های آموزشی توسعه باید سود اقتصادی و حفاظتی روش MT را
کاملا مشخص کنند

روش های کشت گندم

رشد قارچ های عالم بوته میری گندم با روش کشات بذر بر روی پشته های بلند به دلیل عدم حالت غرقابی کمتر می شود.
روش های کشت گندم به وسعت و شیب زمین، مقدار آب موجود و مدیریت زارعی بستگی دارد.
به طور کلی روش های کشت عبارتست از:

۱) روش کرتی:
روشی
است سنتی و در زمین هایی اعمال می شود که دارای سطح کم، شیب نامناسب و یا
آب کم برای آبیاری هستند. در این روش معمولاً پس از انجام گاوآهن و دیسک،‌
بذر را پاشیده و با دیسک زیر خاک برده و مرزهایی با مرزبند ایجاد می کنند.
در این روش استفاده از ماشین آلات برای انجام امور داشت مانند سمپاشی علیه
علف های هرز غیرممکن و برداشت با کمباین به دلیل مرزهای زیاد مشکل است.
همچنین از سطح مفید مزرعه به خوبی استفاده نشده و ضایعات زمین زیاد است.

۲) روش خطی یا فارویی:
این
روش برای زراعت گندم آبی انجام می شود و به این ترتیب است که پس از انجام
گاوآهن، دیسک و تسطیح، با استفاده از دستگاه کودپاش (سانتریفوژ) بذر را در
سطح مزرعه پاشیده و سپس با دستگاه فاروئر جوی و پشته ایجاد می شود. در
مواردی پیش از انجام جوی و پشته به وسیله دیسک بذر را زیر خاک می کنند که
آزمایش ها نشان داده، این عمل چندان موثر و مورد نیاز نیست.
در این روش
پشته ها،‌ کم عرض (۲۵ – ۱۰ سانتیمتر) و کم عمق (۱۵ – ۱۰ سانتیمتر) هستند و
در مواردی هنگام آبیاری، حالت غرقابی ایجاد می شود. بذرپاشی به روش
سانتریفوژ باعث می شود بذرها به طور تصادفی و کنترل نشده پخش و در خاک
مستقر شوند، بنا بر این تعدادی بوته نیز در کف جویچ

همه چیز در مورد گندم

همگام با افزایش سریع افزایش جمعیت جهان و با این آهنگ رشد ، بایستی برای
تامین مواد غذایی بخصوص غلات چاره ای اندیشید . غلات از روزگار دور با
زندگی انسان آمیخته شده است و تقریباً در میان تمامی کشورهای جهان به عنوان
پر مصرف ترین ماده غذایی بشر شناخته می شوند .تخمین زده شده است که جمعیت
دنیا در سال 2025 میلادی به 2/8 میلیارد نفر خواهد رسید . بیش از دوسوم
جمعیت دنیا در ممالک در حال توسعه زندگی می کنند و بیش از 20% جمعیت
کشورهای توسعه نیافته در قحطی به سر می برند و متجاوز از 50% فقر غذایی
دارند که خود عامل مهم سلامت و قدرت کار است . البته اگر نابسامانی های
مانند قهر طبیعت ، جنگ و غیره روی دهد ممکن است وضع را بدتر نماید .آنچه که
علم کشاورزی بخصوص زراعت عهده دار آن است ، عبارت از تولید محصولات زیادتر
و با کیفیت بهتر است که بتواند جوابگوی این ازدیاد جمعیت باشد ، تا بدین
وسیله فقر غذایی وگرسنگی را از میان بردارد (نورمحمدی و همکاران ،1376) .
گندم مهمترین گیاه زراعی روی زمین است .معروف است که هرروز از نقطه ای از
کره زمین کاشت ودر نقطه ای دیگر برداشت می شود .این امر حاکی از توانایی
سازش بسیار زیاد این گیاه با اقلیم های گوناگون است ، به گونه ای که گندم
را از فنلاند در نیمکره شمالی تا آرژانتین در نیمکره جنوبی کشت می کنند در
سطح جهانی یک سوم زمینهای کشت شده زیر کشت غلات (نزدیک به 000/000/203)
هکتار زیر کشت گندم است (امام ، 1382) .
از طرف دیگر نیز اغلب مناطق حاصلخیز و مناسب برای کشاورزی به زیر کشت رفته و
مناطق باقی مانده به دلیل شوری و یا کوهستانی بودن غیر قابل کشت می باشند
لذا زمینهای قابل کشت محدود است .پس برای تولید محصولات کشاورزی که جوابگوی
این افزایش جمعیت باشد لازم است روش های مناسبی برای استفاده از امکانات
موجود در امر بالابردن محصول و مرغوبیت تولیدات کشاورزی اتخاذ گردد.
استفاده از کودهای شیمیایی روشی است که برای جایگزینی مواد غذایی خارج شده
از زمین صورت می گیرد. وزارت کشاورزی (1377) .
در حال حاضر که روند افزایش جمعیت ، مشکلات غذایی کشورهای درحال توسعه را تشدید
می کند یکی از عوامل موثر در افزایش کمی و بهبود کیفی محصولات کشاورزی ،
مصرف صحیح کودهای شیمیایی است که متاسفانه در ایران رعایت نمی شود و مصرف
نامتعادل کودهای شیمیایی موجب تشدید بعضی از کمبودها ، کاهش حاصلخیزی خاک و
افت کیفیت محصولات زراعی و باغی شده است (غیبی وملکوتی ، 1378).
برای استفاده بهتر از زمینهای زراعی لازم است که اولاً به ظرفیت ژنتیکی
ارقام در شرایط خاص منطقه ای شناخت پیداکرد و ثانیاً با استفاده از اصول
علمی از حداکثر ظرفیت ارقام استفاده نمود .
یکی از مهمترین اصول علمی برای رسیدن به حداکثر ظرفیت ژنیتیکی ارقام ، تغذیه متعادل گیاه با کود است.
ازت مهمترین عنصر غذایی در تولید گیاهان زراعی به شمار می آید و کمبود آن
در اکثر خاکهای آهکی دیده می شود (ملکوتی و همایی 1383). متوسط کارآیی
استفاده از نیتروژن رادردنیا 33 درصد ذکر کرده اند که این میزان برای
کشورهای در حال توسعه و پیشرفته به ترتیب 29و44درصد می باشد (راین وهمکاران
،1999).
با توجه به اینکه بیش از 90 درصد ازتی که درایران مصرف می شود به صورت اوره است (سالار دینی ،1382).
گندم
گندم از شاخه گیاهان گلدار(S permatophyta)وزیر شاخه ها نهاندانگان
ongiosperm)ودر رده گیاهان تک لپه (monocotylodon) وراسته (lumiflorea G)
وتیره گرامینه (Gramineae)و جنس (triticum)است (رادنیا، 1369) .
کلیه گونه های گندم از نظر کروموزومی به سه دسته دیپلوئید ، تتراپلوئید و هگزاپلوئیدتقسیم
می شوند معروف ترین گونه هایی که از نظر زراعی اهمیت دارند عبارتند از :
T.durum T.compactum T.aestivum
T.durum: یک گونه تتراپلوئید است و28
کروموزوم دارد. برای تولید فرآورده هایی از قبیل شیرینی ، ماکارونی و
اسپاگتی از این گونه استفاده می شود. البته گونه های دیگری هم در این جنس
وجود دارد که به علت تولید دانه کم عمدتاً برای خوراک دامها مورد استفاده
قرار می گیرند T.compactum : یک گونه هگزاپلوئید است که در برخی از نقاط
دنیا از جمله در برخی مناطق ایران کشت می شود (کریمی ،1371ویزدی صمدی
1370).
T.aestivum:یا گندم معمولی : یک گندم هگزاپلوئید است و42 کروموزوم دارد .
این گونه به دلیل بالابودن کیفیت پخت نان، بیشتر از بقیه گونه های گندم در
دنیا کشت می شود (گودرزی ،1385). گیاه گندم از اندامهای مختلف تشکیل یافته
است که بطور اختصار به آنها اشاره می شود.
کود ازته باید پیش از گلدهی (گرده افشانی ) به خاک افزوده شود تا بتواند
مورد استفاده گیاه قرار گیرد، زیرا به طور معمول از گلدهی به بعد ازفعالیت
ریشه ای غلاف کاسته می شود و وزن ریشه ها نیز روبه کاهش می گذارد. بنابراین
بهتر است که بعد از مرحله برجستگی دوگانه و یا نمو سنبله که رشد عمومی
گیاه سرعت گرفته و نیاز به ازت فزونی می گیرد.حتماً کودازته بصورت سرک مصرف
شود. بدین ترتیب شناخت مراحل نموگندم اهمیت بسیار زیادی دارد
(امام،1382و1984وهی و همکاران ، 1989).
به طور کلی رشد و نموگندم شامل مراحل زیر است :
1- جوانه زدن و سبز شدن : دراین مرحله دانه آب جذب کرده، متورم می شود،
ریشه اولیه و ساقه اولیه براثر رشد ریشه چه و ساقه چه گیاهک از دانه خارج
می شود و گیاه به مرحله ای
می رسد که خودکفا شده و می تواند بدون استفاده از ذخایر بذر به زندگی خود ادامه دهد.
2-پنجه زنی : مرحله است که در آن ساقه های فرعی دیگری علاوه بر ساقه اولیه ، از مرحله یقه گیاه تولید می گردد.
3- ساقه رفتن : در این مرحله میانگره ها که از قبل به وجود آمده اند طویل
شده و گیاه به صورت عمودی رشد می کند. این مرحله با ظهور نخستین گره
دربالای سطح خاک آغاز می شود.
4- غلاف رفتن : مرحله ای است که در آن غلاف برگ پرچم متورم شده و تمام
قسمتهای سنبله تشکیل شده ولی سنبله هنوز ازغلاف برگ آخر خارج نشده است.
5- ظهورسنبله و گلدهی : مرحله ای است که در آن سنبله گندم از غلاف خارج می
گردد. این مرحله در ارقام گندم ریشک دار با خارج شدن ریشک از غلاف برگ آخر
همراه است. گلدهی گندم با باز شدن شاخه های کلاله و خروج پرچم های زرد رنگ و
عمل گرده افشانی همراه است .
6- مرحله دانه بستن و رسیدن : طی این مرحله مواد اندوخته به درون دانه
انتقال پیداکرده و میوه تشکیل می گردد که شامل مراحل مختلف شیری ، خمیری و
سخت شدن می باشد.رسیدن فیزیولوژیک مرحله ای است که دانه به بیشینه وزن خشک
خود رسیده و رطوبت بین 30تا40 درصد است .دراین مرحله به دلیل رطوبت نسبتاً
زیاد بذرها امکان برداشت وجود ندارند
نقش ازت
ازت به عنوان یک ترکیب ضروری دیواره سلولها ، پروتئینهای سیتوپلاسمی ،
اسیدهای نوکلئیک ، کلروفیل و بخش بزرگی از سایر اجزاء سلول بوده و نقش اصلی
را در بیوشیمی گیاه به عهده دارد (ملکوتی،1376).
ازت موجب شادابی و ایجاد رنگ سبز طبیعی و نمو سریع و ازدیاد پنجه ها و
برگها و افزایش عملکرد ماده خشک گیاهی می شود که با افزایش پروتئین و کیفیت
محصول نیزهمراه است
(اولسن و همکاران ،1973).
چون در مناطق خشک و نیمه خشک نظیر کشورما ، مواد غذایی خاک که عمده ترین
منبع ذخیره ازت است، کم می باشد، لذا عمدتاً ازت عنصری است که کمبود آن
مشاهده می گردد. (ملکوتی ، 1367).
مدیریت کوددهی و نقش آن
مدیریت کوددهی یک بخش مهم در تولید محصولات زراعی است .میزان و زمان مصرف
کود بخصوص کودهای از ته یکی عوامل موثر در میزان عملکرد غلات است . از لحاظ
فیزیولوژیکی کود ازته به چهار روش که به طور عمده با هم مرتبط هستند ،
غلات را متاثر می کند اول افزایش عرضه ازت به روش تاثیر بر اندازه و طول
عمر برگ ، تشکیل و بقایای پنجه، به افزایش اندازه و دوام سایه انداز گیاه
منجر می شود. این افزایش به نوبه خود منجر به تولید بیشتر ماده خشک می شود
چون در نبود کمبود ازت سطح کود دهی ازت بطور معمول تاثیر بر میزان فتوسنتز
ندارد. دوم مقدار و زمان تیمارهای کود ازته نیز می تواند بر نموتک بوته ها
اثر گذارد که به نوبه خود اثرات مهمی بر اجزاء عملکرد دانه دارد. به عنوان
مثال زمان مصرف در تعیین نسبت پنجه های باقیمانده برای تولیدسنبله ممکن است
بسیار مهم باشد. سوم کیفیت دانه برداشت شده بوسیله برنامه کاربرد کود
تعیین می شود . مثلاً کشاورزان آلمان غربی ازت را به منظور افزایش ازت دانه
و بنابراین اطمینان از افزایش قیمت آن دیرتر از موعد مقرر بکار می برند و
بالاخره برگهای بزرگتر و ساقه های بلندتر گیاهان که کود زیادی دریافت کرده
اند از نظر مکانیکی ضعیف تر و به دلیل خوابیدگی و انواع بیماری های گیاهی ،
موجب خسارتهایی به عملکرد بالقوه می شود (امام و نیک نژاد، 1373).
افزایش مصرف کود ازته ، غالباً میزان عملکرد دانه غلات را بهبود می بخشد. (نیلسون و هالورسن، 1991 ).
پاتریک و همکاران (1993) در طی آزمایشی برروی پاسخ عملکرد و اجزاء عملکرد
جو به کود ازته چنین نتیجه گرفتند که مصرف زیاده از حد کود ازته باعث
افزایش عملکرد دانه و کاهش تعداد ساقه اصلی و تعداد پنجه ها می شود و این
به علت افزایش تراکم کانویی می باشد چون زیاد شدن تعداد پنجه و ساقه اصلی
به علت رقابت باعث کاهش مرگ بیشتر آنها می گردد . وهمین طور پنجه ها و ساقه
های اصلی دارای سنبله های کمتری بوده و تعداد گلچه ویا سنبلچه برروی سنبله
کاهش می یابد این نیز باعث کاهش اجزاء عملکرد می گردد در نهایت اصول کشت و
شرایط محیطی و میزان کود مصرفی ازت می تواند اجزاء عملکرد و میزان عملکرد
را تحت تاثیر قرار دهند
در کهکیلویه و بویر احمد نیاز غذایی گندم آبی رقم اصلاح شده 4045 راطی یک
دوره چهار ساله مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه حاصله نشان دادند که کاربرد
پتاس و فسفر تاثیر قابل ملاحظه ای بر عملکرد نداشته ولی کاربرد کود ازته به
فرم اوره تاثیر قاب ملاحظه ای بر عملکرد دانه دارد. به طوریکه در این
آزمایش میزان ازت تا میزان معینی سبب افزایش محصول دانه گردید.(پناهی کرد
لاغری، 1369).
پترسون و همکاران (1981) گزارش می دهند که افزایش میزان فسفر خاک اغلب موجب
افزایش عملکرد گندم زمستانه می گردد و افزایش سطوح ازت خاک نسبت به افزایش
میزان فسفر تاثیر کمتری در افزایش عملکرد گندم زمستانه دارد .
رهنما (1373) در اهواز نشان داد که با افزایش ازت تعداد دانه سنبله در واحد
سطح افزایش یافت و بین عملکرد دانه در سطوح مختلف کود ازته اختلاف معنی
داری وجود داشت. همچنین با افزایش تراکم بوته ، تعداد سنبله در واحد سطح
افزایش یافت.
سوورز و همکاران (1994) عنوان نمودند گندم زمستانه کاشته شده در شرق
واشنگتن ، تحت شرایط ازت باقیمانده از کشتهای قبلی در خاک ، کم کردن مصرف
کودهای ازته پایه و به کار بردن آنها به صورت سرک، بین پاییز و بهار می
تواند عملکرد بالارا حفظ کند.
در پنسیلوانیا کاربرد کود ازته در سطوح بالادر فصل بهار موجب افزایش رشد
ودر نتیجه افزایش آلودگی های قارچی گردیده که این امر بیشتر با کاهش عملکرد
دانه همراه است . تاخیر در کاربرد ازت و تقسیم آن تا حدودزیادی می تواند
در کنترل قارچ موثر بوده و عکس العمل عملکرد دانه به کود ازته رابهبود
ببخشد (بیوسلینک وهمکاران 1992).
مطالعات انجام شده در رابطه با میزان مواد غذایی خاک از جمله ازت موید این
حقیقت است که مواد غذایی خاک همچنین می توانند بر رقابت بین علف های هرز و
گیاه گندم ودر نتیجه تولید محصول اثرات چشمگیری داشته باشد.عملکرد دانه با
افزایش سطح نیتروژن افزایش می یابد که بعد از آن با افزایش نیتروژن عملکرد
ثابت می ماند (ابراهیمی و همکاران ، 1377).
دسترسی به عملکرد بالا بوسیله کشت ارقام پر محصول و یا صفات مناسب و ایجاد
شرایط مطلوب از طریق به کارگیری توصیه های به زراعی از جمله میزان مصرف
مناسب کودهای نیتروژنه میسر می باشد . مصرف نیتروژن در غلات موجب افزایش
تراکم پنجه ها می شود و همبستگی مثبتی بین تعداد پنجه و عملکرد دانه وجود
دارد (پالتا ، 1995 و هاشمی دزفولی ،1377 و موکری،1993 ).
گزارشها حاکی از آنند که افزایش عملکرد گندم ناشی از مصرف نیتروژن عمدتاً
به علت افزایش تعداد سنبله د رواحد سطح بوده است (پیرمن، 1978).
تاثیر کود نیتروژنه برتعداد دانه در سنبله به طورمثبت است اما به نظر می
رسد این تاثیر نسبت به تراکم جمعیت سنبله کمتر با شد (بلک لو ، 1981)
ایوب و همکاران (1994) طی آزمایشی برروی گندم بهاره دریافتند که عملکرد
دانه ، ارتفاع گیاه ، حساسیت به خوابیدگی ، تعداد پنجه در هر متر مربع و
تعداد دانه در سنبله با مصرف نیتروژن افزایش می یابد و عملکردهای بالاتر ،
عمدتاً در نتیجه افزایش تعداد دانه در سنبله وپنجه در متر مربع بود.
عملکرد یک گیاه را می توان از طریق افزایش کل ماده تولید شده در مزرعه یا
افزایش سهم عملکرد اقتصادی (ضریب برداشت) و یا هردوبالا برد . گزارش شده
است که افزایش عملکرد دانه در غلات دانه ریز عمدتاً به علت افزایش شاخص
برداشت می باشد. به عبارت دیگر گیاه ماده خشک اضافی تولید نمی کند بلکه
قسمت زیادی از ماده خشک به عملکرد اقتصادی دانه تخصیص می یابد (کوچکی ،
1366).
همانطور که مصرف بهینه کودهای نیتروژنه باعث بالا بردن عملکرد می شود
مقداربیش از حد آن نیز مضراتی رابرای گندم از قبیل حساسیت گیاه به آفات و
بیماریها و…. (که در نهایت منجر به افت عملکرد عملکرد خواهد شد)و همچنین
آلودگی رابرای آبهای زیر زمینی ، در پی خواهد داشت (ملکوتی ،1375) کارآیی
مصرف ازت به مقدار زیادی به میزان ، منبع ، زمان و روش مصرف کود ازت بستگی
دارد .(خادمی و ملکوتی ، 1378).
یکی از مسائل عدیده ای که کشاورزی مناطق وسیعی از کشورمان را از مدتها قبل
با مشکل روبرو کرده ، استفاده بی رویه از کودهای نیتروژنی است . مشکل عمده
ای که از کاربرد مقادیر زیاد کودهای نیتروژن در گیاه زراعی ایجاد می گردد
تجمع نیترات است (ثواقبی وهمکاران ، 1382).
لطف اللهی و ملکوتی(1376)در آزمایشهای مزرعه ای در استانهای فارس و تهران
به این نتیجه رسیدند که مصرف کود اوره به صورت دست پاش ، کارایی ازت را به
شدت کاهش می دهد .
این کاهش کارآیی ازت در درجه اول به دلیل از دست رفتن ازت از طریق تصعیداست
البته، این امر بستگی به درجه حرارت محیط و رطوبت خاک دارد و با افزایش
درجه حرارت محیط مقدار درصد تصعید افزایش
می یابد.دومین عامل کاهش کارایی ازت بر اثر کاربرد کود اوره ، هدر رفت ازت
در نتیجه شستشوی آن در شرایط مرطوب است در تحقیقات انجام شده ، خادمی و
همکاران (1378) بابررسی اثر ازت بر عملکرد گندم چنین گزارش دادند که مصرف
ازت دردو نوبت (نصف درپاییز و نصف در بهار )بصورت سرک بهتر از مصرف تمام
ازت در پاییز نتیجه داده است.
محققان متعددی اثرهای منفی شوری در کاهش عملکرد راگزارش نموده و اعلام
داشته اند که وجود نمکهای فراوان در خاک یا محلول غذایی موجب کاهش جذب ازت
کل به وسیله گندم گردیده ودر مجموع در خاکهای شور، کارایی عناصر غذایی در
افزایش عملکرد کاهش می یابد. درودی و همکاران (1999) به این نتیجه رسیدند
که با افزایش شوری باید کودهای ازته بیشتری مصرف نمود.
تدین و همکاران (1384) گزارش کردند که کودهای اوره ، نیترات آمونیوم و
سولفات آمونیوم کودهای مناسبی برای زراعت گندم به شمار می روند ولی در
خاکهای با شوری بیشتر از 6 دسی زیمنس برمتر بهتر است از کود اوره استفاده
شود.

گندم گذشته
از جنبه تجارتي مهم آن در دنيا، سلاحي كارآمد در مناسبات سياسي و جهاني
است كه روز به روز بر اهميت كاربردي آن افزوده مي شود. با اينكه جمعيت
ايران در حدود 1% جمعيت جهان است ولي در حدود 5/2% گندم جهان را مصرف مي
كند كه اندازه اي خارج از تعادل سطوح استاندارد بين المللي است و تا حدود
زيادي خبر از ضايعات بالا و مصرف آن بوسيله دام و طيور مي دهد. گندم همانند
انرژي، كالايي راهبردي شناخته مي شود و از شاخص هاي مهم كشاورزي محسوب
مي‌گردد. در حال حاضر سهم بزرگي از پتانسيل كشاورزي كشور به توليد گندم
اختصاص دارد يعني رقمي در حدود 1/5 ميليون هكتار (مركز آمار ايران 79) كه
با احتساب 25% ضايعات تقريبي گندم در كشور در واقع حدود 3/1 ميليون هكتار
از اراضي مستعد كشور، با صرف كليه نهاده هاي زراعي، ضايع مي شود و اين با
هدفهاي كشاورزي در رسيدن به خود كفايي در تضاد است. بطور كلي ضايعات گندم
را مي توان به بخش هاي زير تقسيم نمود:
1- ضايعات كاشت
ضايعات در اين مرحله ، مقدار اضافه مصرف بذر است كه معمولاً حدود 20%
برآورد مي شود و عمدتاً ناشي از خلاء تكنيكي و استفاده از شيوه هاي منسوخ
كاشت مي باشد كه برابر 3/1 % كل گندم مصرفي كشور و يا 2%‌ كل گندم توليدي
كشور است.
2- ضايعات پيش از برداشت
شامل ضايعات تأخير برداشت است كه بصورت ريزش يا سبز شدن روي خوشه در نواحي
باران خيز حاصل مي شود. در يك طرح تحقيقاتي تلفات قبل از برداشت معادل 9/54
كيلوگرم در هكتار اندازه گيري شده است.
3- ضايعات برداشت
ضايعات در مرحله برداشت با كمباين شامل تلفات سكوي برش (%2- 5/0)، تلفات
واحدهاي كوبنده (%1-5/0)، جداكننده (%4/0-2/0)، تميز كننده (%2/0-04/0) ‌و
ساير عوامل است.
4- ضايعات پس از برداشت
اين ضايعات را مي توان به 4 دسته ضايعات حمل و نقل و ريخت و پاش (%5/5)،
ضايعات بوجاري (%2/0)، ضايعات انبارداري (4%) و ضايعات تبديل (%5) طبقه
بندي نمود.

از طرفی محصول جانبي گندم
کاه می باشد. قرنهاست از كاه بعنوان ماده اوليه ساخت كاغذ (مخصوصاً در
چين) استفاده مي شود. هم اكنون درمناطقي نظير اروپاي شرقي، آمريكاي جنوبي،
خاورميانه و آسيا کاه بعنوان ماده اوليه مهم در صنعت خمير كاغذ مي باشد.
دليل اصلي تداوم كاربرد كاه در ساخت كاغذ سهولت دستيابي به آن به عنوان
پسماند توليد مواد غذايي است. اما مشكل هزينه هاي كارگري جهت جمع آوري،
ذخيره سازي و جابجايي، كاربرد اين ماده را بيشتر به كشورهايي كه داراي
نيروي انساني ارزان هستند و فرايندهايي كه كارخانجات مقياس كوچك نياز دارند
محدود كرده است. موارد استفاده ديگر كاه عبارتند از:
1- تغذيه دام، 2- منبع سوخت و توليد انرژي در كشورهاي غربي، 3- بستر دامها،
4- توليد پروتئين، 5- توليد كودهاي آلي، 6- افزايش حاصلخيزي خاك

ويژگي هاي گياه گندم
گندم، گل آذین سنبله‌ای دارد. از هر گره آن معمولاً یک سنبلچه متشکل از دو
گلوم و سه گلچه به وجود می‌‌آید. گاهی تعداد گلچه ها به 9 هم می‌‌رسد. دانه
گندم بین دو پوشش قاشق مانند به نام های پوشک بیرونی (لما) و پوشک درونی
(پالئا) قرار گرفته است.
برگ های گندم مانند برگ های سایر غلات (به جز ذرت و ارزن)، نازک و کم عرض
بوده و زبانه‌های کوچکی دارند. میوه گندم با توجه به گونه آن، 3 تا 10
میلیمتر طول و 3 تا 5 میلیمتر هم قطر دارد و شامل این بخش است.

گیاهک: یا رویان که
تقریباً 5/2 درصد وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد و سرشار از پروتئین و چربی است
که این بخش را معمولاً در تهیهٔ آرد گندم جدا می‌‌کنند. سبوس: همان پوستهٔ
دانه است و تقریباً 14 درصد از وزن دانه را تشکیل می‌‌دهد. سبوس را هم
همچون گیاهک در مرحلهٔ آرد سازی از دانه جدا می‌کنند و معمولاً برای خوراک
دام مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. آندوسپرم: حاوی مواد نشاسته‌ای دانه گندم
است و تقریباً 83 تا 87 درصد از کل دانه را شامل می‌‌شود. آندوسپرم دارای
دانه‌های نشاسته‌ای و مواد پروتئینی می‌‌باشد که دانه‌های نشاسته آن بوسیله
گلوتن که یکی از پروتئین های موجود در دانه است، بهم چسبیده اند. میزان
گلوتن موجود در دانه بر حسب نوع و نژاد گندم تفاوت می‌‌کند. همین میزان
گلوتن گندم است که مرغوبیت آن را تعیین می‌‌نماید. گندم های قرمز سخت بهاره
و پاییزه گلوتن بیشتری دارند و به همین دلیل، ارزش تهیه نان از آنها بیشتر
است. چون خمیر حاصل از آردی که از لحاظ گلوتن غنی است، به دلیل داشتن حالت
کشدار، قادر است که گازهای ناشی از تخمیر را بیشتر در خود نگهدارد و برای
همین، خمیر بهتر ورآمده و حجمش بیشتر می‌‌گردد
آب و هوای مناسب برای رشد گندم
شرایط ایده آل برای رشد گندم، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی، آب و هوای
معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول
می‌‌باشد. بنابراین در مناطقی که زمستان های سخت دارند، کشت گندم با
مشکلاتی از قبیل سرمازدگی زمستانی مواجه می‌‌شود. البته باید بدانیم که
گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی ندارد و نمی‌تواند به مدت طولانی، خشکی و
کم آبی را تحمل نماید. اما قادر است خود را با شرایط خشک تا حدی تطبیق
داده و با تشکیل یاخته‌های کوچکتر که در نهایت سبب تشکیل برگ های کوچک و در
نتیجه روزنه‌های کوچکتر می‌‌شود، سطح تعریق را کاهش دهد و از اثرات سوء کم
آبی تا حدی محفوظ بماند
انواع گندم
معمولاً گندم ها را به دو دسته کلی گندم بهاره و گندم پاییزه تقسیم بندی
می‌‌کنند. این دو نوع علاوه بر آن که دانه هایشان از نظر رنگ، بافت، شکل
و… با هم فرق دارد شرایط رشد و نمو آنها نیز با هم تفاوت می‌‌کند. این دو
نوع گندم را در دو زمان مختلف در سال کشت می‌‌نمایند. دانه گندم، دارای
شیاری است که در طول دانه قرار می‌‌گیرد. عمق این شیار در گندم های پاییزه
زیاد و در گندم های بهاره کم است. طرفین این شیار در گندم های بهاره گرد و
در گندم های پاییزه گوشه دار می‌‌باشد
گندم بهاره گندم بهاره: گندم بهاره همان طور که از نامش پیداست، در اوایل
بهار کاشته می‌‌شود. پس از جوانه زدن، گیاه جوان در بهار و اوایل تابستان
رشد نموده و محصول آن را تا اواخر تابستان برداشت می‌‌کنند. گندم بهاره را
معمولاً در نواحیی کشت می‌کنند که گندم پاییزه نمی‌تواند در برابر سرمای
سخت زمستانی آن مناطق، مقاومت نماید. البته میزان محصول دهی گندم پاییزه از
بهاره بیشتر است. معمولاً پس از تهیه بذر و زمانی که دمای خاک به یک درجه
سانتی گراد بالای صفر رسید، گندم بهاره را می‌‌کارند. اگر شرایط آب و هوایی
اجازه دهد می‌‌توان گندم را زودتر هم کاشت تا دوره رشد آن طولانی تر شده و
میزان محصول دهی آن بیشتر شود
گندم پاییزه گندم پاییزه: این نوع گندم در نیم کره شمالی، در فصل پاییز
موقعی که دمای خاک از 13 درجه سانتی گراد کمتر باشد کشت می‌‌شود. ابتدا بذر
گندم پاییزه جوانه می‌‌زند. سپس در فصل زمستان، گیاه به صورت گیاه جوان
کوچکی باقی می‌‌ماند و با آغاز فصل بهار، مجدداً رشد و نمو خود را آغاز
می‌‌کند. معمولاً در یکی از ماه‌های خرداد، تیر یا نهایتاً مرداد، دانه
می‌‌رسد و آماده برداشت می‌‌شود.
گندم بهاره برای آن که به مرحلهٔ گل دهی برسد، باید به مدت طولانی در معرض
هوای سرد قرار گیرد. اگر گندم پاییزه را در بهار بکارند، چون دورهٔ سرما را
پشت سر نمی‌گذارد، نمی‌تواند گل آذین خوبی تشکیل دهد.
گندم های پاییزه به نسبت گندم های بهاره ریشه‌های عمیق تر و پرپشت تری
دارند که تا 200 سانتی متر در خاک نفوذ می‌‌کنند. این امر ناشی از آن است
که گندم های پاییزه فصل رشد طولانی تری دارند.
شرایط مناسب برای رشد گندم
خاک: خاک شنی و رسی عمیق با زهکشی خوب، برای رشد گندم مناسب است. اصولاً
میزان عملکرد گندم در شرایط دیم (آبیاری با باران)، در خاک های ریز بافت
بیشتر است، چون این قبیل خاک ها قادرند آب را بهتر و به مدت طولانی تر در
خود نگهدارند. اما در شرایط آبی (که کشاورز خود گیاه را آبیاری می‌‌کند)،
معمولاً گندم زیاد تحت تأثیر بافت خاک خود قرار نمی‌گیرد. آب: گندم هم
مانند سایر گیاهان نمی‌تواند در خاک خشک جوانه بزند. گندم بهاره به دلیل
ذخیره شدن رطوبت زمستانی درخاک، همواره رطوبت مورد نیاز خود را دارد. اما
رطوبت خاک گندم های پاییزه معمولاً فرایند جوانه زنی را با مشکل مواجه
می‌‌نماید. اگر برای جوانه زنی یا رشد اولیهٔ جوانه، خاک رطوبت کافی نداشته
باشد بذرها ممکن است بپوسند یا در معرض صدمات ناشی از سرما قرار گیرند.
رشد گندم
گیاه گندم و دیگر انواع غلات، مانند بسیاری از گیاهان دو مرحله رشد دارند:
رویشی و زایشی. جوانه زنی، سبز شدن و پنجه زدن جزء مرحله رویشی و ساقه رفتن
و تشکیل گل آذین و دانه جزء مراحل زایشی گیاه می‌‌باشد. برای کنترل و
تنظیم رشد گندم، از مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌‌کنند. یکی از این
مواد سیکوسل (با نام تجاری CCC ) است. نام علمی این ماده شیمیایی، 2- کلرو
اتیل متیل آمونیوم کلرید است که:
غشاء یاخته گندم را زیاد می‌‌کند. تعداد دسته‌های آوندی در ساقه را زیاد
می‌‌کند. رشد ریشه را افزایش داده و مقاومت بوته‌های گندم در برابر خشکی را
زیاد می‌‌کند. کارآیی گندم در مصرف آب را بالا می‌‌برد. پس می‌‌توان گندم
را در مناطق کم باران هم کاشت و محصولی به خوبی محصول نواحی پرباران، تولید
نمود. مقاومت گندم را نسبت به شوری خاک زیاد می‌‌کند. بهتر است که از
کودهای نیتروژن و فسفردار برای رشد گندم استفاده شود. پتاسیم هم برای رشد
گیاه گندم لازم است.

آفات و بیماری های گیاه گندم
زنگ، که عاملی به نام Puccinia آن را ایجاد می‌‌کند، مهم‌ترین بیماری گندم
به شمار می‌‌رود که شامل زنگ ساقه، زنگ برگ، زنگ خطی و زنگ نواری می‌‌شود.
شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب
می‌‌باشد. تشکیل حفره‌های قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح
ساقه، برگ، غلاف و… هستند از علائم این بیماری می‌‌باشند. این قارچ ها از
کارآیی گیاه در مصرف آب می‌‌کاهند، بافت های گیاه را تخریب می‌کنند و
تعداد دانه‌های موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار
شده، کاهش می‌‌دهند.

سیاهک، یکی از بیماری های
قارچی گندم است که می‌‌تواند به صورت سیاهک آشکار، سیاهک برگ، سیاهک پنهان
معمولی و… ظاهر گردد. سیاهک پنهان، مهم‌ترین و رایج‌ترین و در عین حال،
مخرب‌ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصاً به گندم پاییزه وارد
می‌‌آورد.
بجز اینها، پوسیدگی جوانه و ریشه هم بیماری هایی هستند که قارچ ها آنها را
به وجود می‌‌آورند و این بیماری ها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد
می‌‌کنند. در گذشته، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوه‌ای تا حدی از این
بیماری ها جلوگیری می‌‌نمود، اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن
برای نابودی این بیماری ها استفاده می‌‌کنند.
زمان برداشت محصول
زمان برداشت گندم تحت تأثیر عواملی از جمله بارندگی، رطوبت نسبی، دمای هوا و
همچنین رسیدن دانه قرار می‌‌گیرد. برداشت گندم در ایران از اوایل بهار (در
مناطق گرمسیری) آغاز شده و تا اواخر تابستان (در مناطق سردسیری) ادامه
دارد.
امروزه در سراسر جهان از وسایل مکانیکی خاصی برای برداشت گندم استفاده
می‌‌نمایند، ولی هنوز هم گندم به طریق سنتی که کند و پر هزینه است، برداشت
می‌‌شود. در روش سنتی، بوته‌های گندم را از فاصلهٔ چند سانتی سطح خاک، درو
نموده و به صورت دسته‌های کوچک در می‌‌آورند. سپس این دسته ها را به
خرمنگاه منتقل نموده و طی مراحل خاصی می‌‌کوبند. زمان صحیح برداشت گندم،
وقتی است که رطوبت دانه بین 14 تا 16 درصد باشد.
موارد مصرف گندم مواد مغذی آن
بر خلاف سایر غلات، گندم را می‌‌توان از طرق مختلف از جمله در تهیهٔ نان،
بیسکوییت، شیرینی، کیک، اسپاگتی، ماکارونی و… مورد مصرف قرار داد. از
گندم در صنایع کاغذ سازی، چسب سازی و همچنین در تهیهٔ پودرهای لباسشویی هم
استفاده می‌‌گردد. از سبوس و کاه آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده
می‌‌کنند.
انواع مختلف گندم برای مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. مثلاً
گندم های نرم بهاره یا پاییزه برای مصرف در صنایع بیسکوییت سازی، شیرینی
پزی و کیک پزی مناسبند، در حالی که از گندم های سخت پاییزه و بهاره در
نانوایی استفاده بیشتری دارند. آردی که در تهیهٔ شیرینی و کیک و بیسکوییت
استفاده می‌‌شود، باید نرم و ریز بوده و همچنین پروتئین کمتر و قدرت جذب آب
کمتری هم داشته باشد. برعکس، آرد مرغوب برای تهیهٔ نان، باید پروتئین
بیشتری داشته باشد و ظرفیت جذب آب آن هم بیشتر باشد. چنین آردی به هنگام
تهیهٔ خمیر، زیاد احتیاج به ورزدادن نداشته و در کمترین زمان، ورمی آید. به
علاوه چون میزان پروتئین آن زیادتر است، حجم نان به دست آمده از آن بیشتر
می‌‌شود. میزان گلوتن آرد نانوایی باید 5/11 تا 13 درصد باشد.
گندم های سخت بهاره و پاییزه، پروتئین بیشتر و گندم های نرم و سفید،
پروتئین کمتری دارند. میزان مواد دانه گندم از جمله پروتئین، چربی، نشاسته،
سلولز و… در انواع مختلف گندم متفاوت می‌‌باشد. پروتئین های موجود در
آندوسپرم، متشکل از گلیادین و گلوتنین می‌‌باشند. این پروتئین ها از
آلبومن، گلوبولین، پروتئوزها و نوکلئوپروتئین ها تشکیل یافته اند. این دو
نوع پروتئین در مجاورت آب به گلوتن تبدیل می‌‌گردند. وجود همین گلوتن است
که سبب برتری گندم نسبت به سایر غلات شده است.

تقسيم بندي گندم بر اساس ويژگي ظاهري
گندم (Wheat) از خانواده غلات یا Poaceae پوآسه یا گرامینه می باشد.از رده تک لپه یها
و به دو دسته گندم نان Triricum aestirum
گندم دورم یا ماکرونی durum Triricum تقسیم می شود.
تقسیم بندی گندم بر اساس ویژگی ظاهری(مرفولوژی گندم):
توسط شولتز تقسم بندی شد.
1.اینکورنEinkorn گندم تک دانه مثل:Triticum monoccum
2.گندم دو دانه Emmer مثل:T.dicoccoides – T.durum
3.گندم Dinkel مثل:T.spelta -T.vulgar
ویژگی گندمهای تک دانه:
این گندم دیپلوئید یا دو n کرموزمی 2n=14 وژنوم آن AA و این گروه در هر
سنبلچه در محور سنبلچه یک دانه وجود دارد.که امروزه در یونان و قسمتی از
آسیای صغیر می توان آنها را پیدا کرد که به آنها گندم پوست دار هم میگویند.

در واقع پوشینه های آنها یا گلومه آنها بعد از خرمن کوبی هنوز به دانه
چسبیده اند .تا کنون نوع زراعی آن مشاهده نشده است و در زراعت به عنوان علف
هرز شناخته شده است.
این متن توسط وب لاگ مرکز تخصصی مقالات کشاورزی بنام کشاورز تنها گرد آوری شده و در صورت استفاده با ذکر منبع مجاز است.
تهیه آرد گندم
تهیه آرد گندم دارای مراحل مختلفی است. ابتدا گندم را شسته و سپس خشکش
می‌کنند تا کلیهٔ مواد خارجی از آن جدا شود. برای جدا نمودن پرزها و کرک ها
از سطح دانه، آنها را صیقل می‌‌دهند. برای سفت شدن سبوس و جدا شدن راحت آن
از دانه، دانه ها را دوباره خیس کرده و نشاسته موجود در آندوسپرم را برای
آسیاب نمودن، آماده می‌‌کنند. سپس دانه‌های گندم را روی غلتک قرار می‌‌دهند
و بدون خرد شدن، دانه ها را له می‌‌کنند. در مرحله دیگری، سبوس و گیاهک از
آندوسپرم نشاسته‌ای جدا می‌‌گردد. آندوسپرم را پس از خرد و نرم کردن، از
الک های پارچه‌ای ریز بافت عبور می‌‌دهند. آرد گندم به این طریق تهیه
می‌‌شود. این آرد تقریباً 75 تا 80 درصد وزن دانه گندم می‌‌باشد. اغلب آرد
را با مواد سفید کننده سفید می‌کنند و گاهی به آن ویتامین ها یا مواد معدنی
دیگری اضافه می‌‌نمایند تا ارزش غذایی آن بیشتر شود.
امروزه می‌‌توان آردهای گندم مختلف تولید نمود. اگر سبوس و گیاهک را از
آندوسپرم جدا نکرده و در تهیه آرد از این بخش ها هم استفاده کنند، رنگ آرد
تیره تر می‌‌شود، در عوض ارزش غذایی چنین آردی خیلی بیشتر از آرد سفیدی است
که سبوس و گیاهک ندارد. البته اغلب افراد این آرد تیره را دوست ندارند.
معمولاً از سبوس در تهیهٔ غذای دام استفاده می‌‌گردد.
افزايش محصول گندم با كود زيستي فسفاته
آمارسنجي از ‪ ۴۰۰‬كشاورز در ‪ ۱۰‬استان كشور كه با كمك طرح ملي گندم انجام
شده نشان مي‌دهد در سال زراعي گذشته مصرف كود زيستي باعث افزايش محصول
گندم به طور ميانگين ‪۱۱/۲‬درصد شده كه معادل سودي برابر با ‪ ۷۸۰‬هزار
تومان در هكتار براي كشاورزان است.
دكتر محمد علي ملبوبي، مدير پروژه كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬و عضو هيات
علمي پژوهشگاه ملي مهندسي ژنتيك و زيست فناوري ضمن بيان مطلب فوق گفت:
بيشترين افزايش محصول در استان خراسان به ميزان ‪ ۳۰/۲‬درصد و پس از آن در
استان‌هاي آذربايجان غربي و گلستان به ترتيب به ميزان ‪ ۲۰/۵‬و ‪۱۵/۴‬ درصد
بوده است.
اين كود زيستي يك ماه فناوري حاصل از پژوهش‌هاي سه تيم تحقيقاتي به مدت پنج
سال بوده كه هم اكنون تحت ليسانس جهاد دانشگاهي واحد تهران به توليد انبوه
رسيده است.
با توجه به سطح زيركشت شش ميليون هكتاري گندم كشور پيش بيني مي‌شود با
فراگير شدن مصرف كود زيستي فسفاته بارور‪ ۲‬توليد گندم حداقل به ميزان ‪
۲/۵‬ميليون تن افزايش يابد و در عين مصرف كود شيميايي فسفاته به نصف تقليل
يابد.
كود زيستي مزبور كاملا طبيعي است و باعث كاهش خسارات محيط زيستي ناشي از مصرف كودهاي شيميايي فسفاته مي‌شود.

تاثير آهن، منگنز، روي و مس بر كميت وكيفيت گندم در شرايط شور:
مصرف گسترده كودهي شيميايي مانند نيتروژن، فسفر و عدم مصرف كودهاي داراي
عناصر كم مصرف و وجود خاكهاي آهكي با ماده آلي كم سبب تشديد كمبود عناصر كم
مصرف در خاكهاي زير كشت غلات كشور گرديده است. بدليل اينكه ميزان كوددهي و
مكانيزم جذب عناصر غذايي در شرايط شور متفاوت از شرايط غيرشور ميباشد
بنابراين به منظور بررسي بيشتر چهار آزمايش در ايستگاه تحقيقات كشاورزي
خسروشهر از نظر تاثير مقادير متفاوت عناصر كم مصرف درشرايط شور برروي گندم
در سال زراعي 80-1379 صورت گرفت. در اين پژوهش هرآزمايش بصورت بلوكهاي كامل
تصادفي در سه تكرار در كرتهاي 10 مترمربعي پياده گرديد. در هر آزمايش سطوح
مختلف يكي از عناصر كم مصرف آهن، روي، مس و منگنز در 4 تيمار 1- شاهد
(بدون مصرف عنصر كم مصرف) 2- تيمار توصيه شده (12 كيلوگرم در هكتار آهن
خالص، 12 كيلوگرم در هكتار روي خالص، 14 كيلوگرم در هكتار منگنز و 5/6
كيلوگرم در هكتار مس) 3-تيمار 50درصدي كمتر از مقدار توصيه شده (6كيلوگرم
در هكتار اهن ،6كياوگرم در هكتار روي،7كيلوگرم درهكتار منگنز،3كيلوگرم در
هكتار مس) 4-تيمار50درصدي بيشتر از مقدار توصيه شده(18كيلوگرم در هكتار
اهن،18 كيلوگرم در هكتار روي،21كيلوگرم در هكتار منگنز،10 كيلوگرم در هكتار
مس) بكار برده شد. كود نيتروژن از منبع اوره، فسفر از منبع سوپرفسفات
تريپل و بقيه كودهاي پتاسه و عناصر كم مصرف از منبع سولفاتي بكار برده شد.
هدايت الكتريكي خاك محل آزمايش 4/6 دس زيمنس برمتر و آب آبياري 5218
ميكروموس برسانتيمتر بود. با توجه به نتايج آزمايش اول تاثير سطوح آهن
برعملكرد دانه، عملكرد كاه، وزن هزار دانه، تعداد خوشه در واحد سطح و غلظت
مس در دانه گندم معنيداري نبود. تاثير سطوح مختلف آهن بر تعداد دانه در
بوته، غلظت آهن، روي، منگنز در دانه (01/)0 و غلظت پروتئين دانه (5/0 )
معني دار بود. تاثير سطوح مختلف روي در آزمايش دوم برعملكرد كاه، دانه،
تعداد خوشه در واحد سطح (05/0)و بروزن هزار دانه، تعداد دانه در بوته،
ميزان پروتئين و غلظت روي دانه (01/0) معني دار بود. تاثير سطوح مختلف
منگنز در آزمايش سوم برعملكرد دانه و كاه (5/0 ) و غلظت آهن و روي در دانه
گندم (01/0) معني دار بدست آمد. همچنين تاثير سطوح مختلف مس در آزمايش
چهارم بر ميزان وزن هزار دانه، ميزان خوشه در واحد سطح (05/0) معني دار
بدست آمد. با توجه به نتايج نسبت به مصرف كود داراي عناصر كم مصرف اقدام
نمود.
بررسي عملكرد گندم ديم رقم سبلان تحت آبياري تكميلي:
در اين تحقيق به منظور بررسي اثر آبياري تكميلي برروي عملكرد گندم ديم در
استان كردستان، آزمايشي طي سالهاي 77-1374 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم
قاملو بصورت بلوكهاي كامل تصادفي با پنج تيمار شامل I0 (شرايط ديم)،I1 (يك
مرتبه آبياري به ميزان50 ميلي‌متر در مرحله شيري شدن)،2 I (دو مرتبه آبياري
شامل50 ميلي متر در مرحله خوشه رفتن و50 ميلي متر در مرحله شيري شدن)، I3
(سه مرتبه آبياري شامل50 ميلي‌متر در مرحله خوشه رفتن،50 ميلي متر در مرحله
شيري شدن و50 ميلي‌متر در مرحله خميري شدن)، I4 (يك مرتبه آبياري به
ميزان50 ميلي‌متر بعد از كشت) و هر تيمار در چهار تكرار بر روي گندم ديم
رقم سبلان اجرا گرديد. نتايج آزمايش نشان داد كه، تاثير تمام تيمارهاي
آبياري تكميلي بر عملكرد دانه، كاه و وزن هزاردانه در سطح 1% معني‌دار است،
بطوريكه افزايش عملكرد دانه در تيمارهاي I1 , I2 , I3 , I4 در مقايسه با
تيمار شاهد (بدون آبياري تكميلي) بترتيب 154، 60، 39 و 19درصد و افزايش وزن
هزاردانه تيمارهاي فوق در مقايسه با تيمار شاهد بترتيب 28، 25، 21 و 9درصد
بود. اطلاعات هواشناسي محل اجراي طرح، تنوع مقادير بارندگي در سالهاي
مختلف را نشان داد. بطور نسبي در سال اول بارندگي پائيزه كم و بارندگي
بهاره مناسب، در سال دوم بارندگي پائيزه و بهاره هر دو كم و در سال سوم
بارندگي پائيزه و بهاره هر دو مناسب بود. تفاوت در مقادير بارندگي ساليانه،
تيمارهاي آبياري تكميلي را تحت الشعاع قرار داده و بسته به كمبود بارندگي
در هر فصل و جبران آن توسط تيمارهاي آبياري، عملكرد ها متنوع بودند. با اين
وجود، افزايش قابل ملاحظه عملكرد دانه و وزن هزاردانه در تيمار I4، برتري
تيمار آبياري تكميلي پائيزه را نسبت به ساير تيمارها نشان داد. با توجه به
اينكه در اغلب سالها، باران هاي پاييزه در استان به تاخيرافتاده و گندم در
مراحل رشد پاييزه با سرما مواجه مي‌گردد ، لذا كشت و آبياري زودهنگام در
پاييز، علاوه بر اينكه مقاومت گياه را در مقابل سرما افزايش مي‌دهد، امكان
استفاده بهينه گياه از باران‌هاي پاييزه و بهاره را نيز بيشتر فراهم
مي‌نمايد. بنابراين تحت شرايط آب و هوائي و خاك محل اجراي طرح در صورت
تامين آب، آبياري به ميزان 50 ميلي‌متر در دهه اول مهرماه براي گندم ديم
رقم سبلان به‌عنوان حداقل ميزان آبياري تكميلي كه بالاترين عملكرد را به
دنبال دارد، توصيه مي‌گردد.
ابتكاري تازه براي پرورش گندم پرمحصول :
يك گروه از متخصصان ژنتيك موفق شده‌اند با استفاده از نمونه‌هاي گياهان
موجود در ايران و احيانا برخي ديگر از كشورهاي خاورميانه و با به عقب
بازگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم، به بذرهاي بهتري براي مناطق خشك و كم
آب دست يابند.
به نوشته هفته‌نامه علمي “نيچر”، دانشمندان دريافته‌اند كه با به عقب
برگرداندن ساعت تطوري دانه‌هاي گندم به چند هزار سال قبل مي‌توان انواع
تازه‌اي از بذرها را توليد كرد كه قادرند غذاي مردمي را كه در نواحي خشك
دچار كمبود محصول شده‌اند، نجات داد.
آرد گندم كه غذاي ثابت ميليونها نفر در سراسر جهان است محصول دو رويداد
ژنتيكي است كه در عصر حجر در منطقه خاورميانه و در محدوده‌اي موسوم به هلال
بارور اتفاق افتاده است.
معمولا پرورش دادن و تركيب دو گونه مختلف براي توليد يك نوع سوم ممكن نيست
زيرا كروموزومهاي آنها در جريان فرايندي كه سلولهاي جنسي مانند اسپرم و
تخمك را بوجود مي‌آورد با يكديگر انطباق پيدا نمي‌كنند.
اما در مواردي يك جهش ژنتيكي ممكن است منجر به توليد سلولهاي جنسي با شمار
كروموزومي دو برابر شمار متعارف شود و به اين ترتيب بر مشكل معمول غلبه
كند. اگر دو سلول جنسي از اين نوع با هم تركيب شوند يك گونه تازه و بارور
با دو برابر شمار كروموزومها بوجود مي‌آيد.
دو مورد از اين حالت نادر تكثير از طريق بارور شدن جهشي در تاريخ بذر گندم رخ داده است.
در حدود ‪ ۳۰‬هزار سال قبل يك نوع گندم وحشي به نام علمي تريتيكام
مونوكوكام ‪ Triticum monococcum‬با گونه‌اي از علف مخصوص چراي بز تركيب شد
و نمونه اوليه از گندم جديد را كه به نام “جو شيطان” ‪ emmer‬شهرت دارد و
داراي ‪ ۴‬مجموعه كروموزوم است توليد كرد. سپس در حدود ‪ ۹‬هزار سال قبل
بذر جو شيطاني كه در جنوب درياي خزر مي‌روييد با نوع ديگري از علف مخصوص
چراي بز تركيب شد و گندمي با شش مجموعه كروموزوم توليد كرد.
تركيب جديد داراي دانه‌هايي بزرگتر از اجداد خود بود و به همين علت بزودي
در ميان كشاورزان منطقه رواج يافت. اخلاف و فرزندان اين نوع بذر اكنون در
اغلب مزارع جهان و در وسعت بيش از ‪ ۵۰۰‬ميليون هكتار كاشته مي- شوند. به
اين ترتيب گندم پر مصرف‌ترين گياه در سياره زمين است.
اما اين موفقيت ژنتيكي يك جنبه منفي نيز داشته است. اين محصول چنان محبوب
بوده كه هيچ كشاورزي به سراغ كشت نوع ديگري از بذر گندم نرفته و در نتيجه
به تدريج از دامنه تنوع ژنتيكي بذر گندم در جهان كاسته شده و شمار
گزينه‌هايي كه در اختيار توليدكنندگان بذرهاي تازه است روز به روز محدود-
تر شده است.
يك گروه از محققان در مركز بين‌المللي بهبود بذر گندم و ذرت در مكزيك براي
مقابله با اين روند انحطاطي راهي را ابداع كرده‌اند كه با استفاده از آن
مي‌توان بذري با توان توليد محصول فراوان از ميان همين انواع محدود فعلي
توليد كرد.
اين گروه كه رهبري آنان را ريچارد ترثوان ‪ Richard Trethowan‬بر عهده
داشته است در آزمايشگاه به بازسازي شرايطي اقدام كرده‌اند كه ‪ ۹‬هزار سال
قبل در طبيعت برقرار بوده است. اين پژوهشگران علفهاي وحشي مخصوص چراي بز را
از خاورميانه جمع‌آوري كرده‌اند و آنها را با بذرهاي جو شيطان كنوني پيوند
زده و موفق شده‌اند بذر گندمي را كه ‪ ۹‬هزار سال قبل داراي شش مجموعه
كروموزوم بوده دوباره توليد كنند. به منظور دو برابر شدن كروموزوم كه اتفاق
نادري است و موجب بارور شدن گندم مي‌شود از برخي مواد شيميايي استفاده شده
است.
روش جديد اين امكان را بوجود مي‌آورد كه بتوان ژنهاي جديد را به همان
شيوه‌اي كه در مهندسي ژنتيك به كار مي‌رود توليد كرد. با اين تفاوت كه در
اين حالت ضرورتي ندارد كه متخصصان از پيش بدانند كه به دنبال كدام ژن
هستند.
البته بذر گندم تازه‌اي كه اكنون به وسيله متخصصان مكزيكي توليد شده
مستقيما براي استفاده در مزارع گندم و توليد نان مناسب نيست زيرا بسياري از
مشخصه‌هاي آن به علف نزديكتر است تا گندم جديد. اما مي‌توان بسادگي و با
استفاده از روشهاي متعارف پيوند زدن، ژنهاي مناسبي را در درون اين بذر جاي
داد و آن را به گندمي قابل مصرف انسان تبديل كرد.
براي مثال، افزودن برخي از ژنها موجب شده تا ميزان مقاومت اين نوع بذر در
برابر خشكسالي و كم آبي افزايش يابد. يك گونه از اين نوع گندم كه به وسيله
محققان پرورش يافته مي‌تواند در شرايط كم آبي و خشكسالي بين ‪۲۰‬ تا ‪
۴۰‬درصد بيش از بذر گندم عادي محصول دهد.
موسسه اصلاح بذر گندم و ذرت در مكزيك نمونه‌هايي از بذر تازه گندم را به
مراكز تحقيقاتي در سرتاسر دنيا ارسال داشته تا روي آنها آزمايش كنند و آنها
را بهبود بخشند. نتايج نخستين آزمايشهايي كه در اين زمينه صورت گرفته
رضايت بخش بوده است.
در اكوادور كشاورزان با سرعت سرگرم جايگزين كردن يك نوع بذر پرمحصول كه از
تركيب تازه بوجود آمده با بذر متعارفي هستند كه در اين كشور استفاده
مي‌شود.
ترثوان پيش بيني مي‌كند كه طي ‪ ۵‬يا ‪ ۶‬سال اينده بذر تازه‌اي كه با روش
جديد به عقب بازگرداندن عقربه زمان توليد شده، در سراسر جهان بر ميزان
توليد محصول گندم به ميزان زيادي خواهد افزود. در واقع به اعتقاد اين محقق
بشريت در آستانه وقوع يك انقلاب كشاورزي جديد در زمينه توليد گندم قرار
گرفته است.
به گفته جان اسنيب متخصص ژنتيك