اصطلاحات بازرگاني

اصطلاحات بازرگاني خارجي و امور گمركي

ارزش كالاي صادراتي در گمرك

 

هر
كالايي كه به عنوان صادرات به گمرك اظهار مي شود صرفنظر از قيمتي كه طبق
قرارداد براي آن تعيين شده به طور كلي فارغ از ارزش كالا در خارج داراي
قيمتي است كه قبلا توسط مرجع رسمي دولتي تعيين شده و به صورت فهرست قيمتهاي
صادراتي در اختيار گمرك , بانك و ساير سازمانها قرار مي گيرد. لذا صادر
كنندگان به اين قيمتها دسترسي دارند و الزاما اظهارنامه هاي صادراتي نيز
بايد با همين ارزشها تقويم گردد. اين نحوه قيمت گذاري كالاهاي صادراتي و
الزام كليه صادركنندگان به رعايت ان براي اين است كه اولا صادركننده اگر
مجاز به اظهار قيمت كالايي كه صادر مي كند به دلخواه باشد قطعا براي يك نوع
كالا قيمتهاي مختلف به گمرك اظهار مي گردد و به اين ترتيب چنانچه قرار بر
اخذ تعهد ارزي يا اخذ ماليات يا حتي تهيه آمار بازرگاني باشد هيچ كدام از
اين منظورها درست برآورده نخواهد شد.

ارزش كالاي ورودي در گمرك(ارزش گمركي)

ارزش كالاي ورودي در گمرك در همه موارد عبارت است از بهاي سيف CIF (بهاي
خريد كالا در مبدا به اضافه هزينه بيمه و حمل و نقل و باربندي) و كليه
هزينه هاي مربوط به افتتاح اعتبار يا واريز بروات و همچنين حق استفاده از
امتياز نقشه, مدل و علامت گذاري بازرگاني و ساير حقوق مشابه مربوط به كالا و
ساير    هزينه هايي كه به آن كالا تا ورود به اولين دفتر گمركي تعلق مي
گيرد كه از روي سياهه خريد يا ساير اسناد تسليمي صاحب كالا تعيين و براساس
نرخ ارز و برابري هاي اعلام شده از طرف بانك مركزي ايران در روز تسليم
اظهار نامه خواهد بود.

اسناد حمل
بارنامه به منزله سند قرارداد حمل, رسيد دريافت كالا و سند
مالكيت آن است و همچنين سندي است كه زمان ادعاي خسارت از شرمت بيمه مي
تواند به عنوان پشتوانه مورد استفاده واقع شود.

جزئيات مندرج در بارنامه بايد شامل موارد زير باشد:

شرح
كالا – علائم و يا شماره هاي تجاري – نام كشتي حامل – ذكر عبارتي كه حاكي
از وجود كالا در كشتي باشد – بنادر بارگيري و تخليه – نام حمل كننده كالا –
نام گيرنده كالا – نام و نشاني شخصي كه ورود اجناس به اطلاع او مي رسد
هزينه حمل پرداخت شده يا قابل پرداخت در مقصد مي باشد. تعداد نسخه هاي
بارنامه كه به صورت اصل صادر شده است – تاريخ صدور.

اسناد مثبته گمركي
اسناد مثبته گمركي بطور كلي اسنادي هستند كه مويد ورود كالا به
ترتيب مجاز به كشور, انجام تشريفات قطعي گمركي در خصوص  انها و ترخيص از
گمرك با صدور سند و پرداخت كليه وجوهي كه به ورود قطعي كالا تعلق مي گيرد
مي باشد

اسناد نادرست.

منظور از اسناد نادرست , اسناد يا سياه هايي است كه در ان خصوصيات  كالا
صحيح و مختصرا ذكر نشده است و صاحب كالا از عدم تصريح خصوصيات به زبان دولت
اقدام و كالاي ديگري را با حقوق گمركي و سود بازرگاني و عوارض كمتر اظهار
نموده باشد.

اظهارنامه كالا
اظهاري است كه بر روي برگي كه گمرك تعيين نموده  تنظيم مي شود
در اين اظهارنامه اشخاص ذينفع روش گمركي را كه بايد در مورد كالا اجرا شود
ذكر مي كنند و مشخصاتي را كه از نظر گمرك براي اجراي ان روش لازم است قيد
مي كنند.

اظهارنامه ورود يا خروج
عبارت است از هر نوع اظهارنامه اي كه توسط شخص مسئول وسيله حمل و
نقل يا نماينده او بايد هنگام ورود يا خروج وسيله حمل ونقل به مقامات
گمركي ارائه شود و حاوي مشخصات لازم در ارتباط با وسيله حمل و نقل, مسير
سفر, بار, كالاهاي توشه اي و ملزومات, كاركنان و مسافرين مي باشد.

اظهارنامه گمركي
يعني هر اظهار يا اقدامي كه راجع به اطلاعات خاص مورد نياز گمرك به هر شكل كه توسط گمرك توصيه شده يا مورد قبول واقع شود.

اظهارنامه مبدا
عبارت است از يك شرح مقتضي در رابطه با مبدا كالاهاي ساخته شده
كه در موقع صدور انها توسط سازنده, توليد كننده , تهيه كننده , صادر كننده
يا هر شخص صلاحيتدار ديگري در فاكتور تجاري يا هر سند ديگري كه مربوط به
كالاها باشد ذكر مي گردد.

اعلاميه ارز
سندي است بانك كه مبلغ ارز انتقال يافته جهت خريد كالا و هم ارز ريالي ان و تاريخ گشايش اعتبار ان رانشان مي دهد.

بار انداز
 محل سرپوشيده اي است كه يك يا چند طرف ان ديوار نداشته و كالا
ها به منظور محفوظ ماندن از برف و باران و تابش منظم آفتاب در آنجا نگه
داشته مي شود.

بارنويسي
مامورين مخصوص موقع تخليه كالا از وسائط نقليه, به تدريج ريز انرا مي نويسد تا بعدا با بارنامه و مانيفست تطبيق داده شود.

پروفورما
سياهه خريدي است كه فروشنده از مبدا به عنوان پيشنهاد فروش, يا
تعيين ارزش و شرايط فروش, صادر مي كند. اين سياهه قبل از سفارش كالا بايد
به تاييد مركز تهيه و توزيع مربوطه رسد. پروفورما را پيش فاكتور نيز مي
نامند.

ترانشيب
عبارتست از روش گمركي كه به موجب ان كالاها تحت نظارت گمرك از
يك وسيله حمل و نقل ورودي به يك وسيله حمل ونقل خروجي(صدور) در حوزه يك
دفتر گمركي كه ان دفتر در عين حال دفتر گمركي توام براي ورود و صدور است ,
انتقال داده مي شود.

تعهد ترانزيت
سندي است كه توسط گمرك تنظيم مي شود و به موجب ان اجازه داده مي
شود كه كالاها به طور ترانزيت گمركي بدون پيش پرداخت حقوق و عوارض ورودي
حمل شوند. و معمولا حاوي كليه مشخصات لازم براي تعيين حقوق و عوارض ورودي
در مورد مقتضي و يك تعهد تضمين شده مبني بر ارائه كالا يا مهروموم گمركي و
سيم و سرب دست نخورده به دفتر گمركي مقصد مي باشد.

درابك
عبارت است از مبلغ حقوق و عوارض ورودي كه موجب روش درابك مسترد مي شود.

دمپينگ

دمپينگ عبارت است از عرضه كالا با قيمتي كمتر از هزينه نهايي توليد ان يا با استفاده از سوبسيدهاي غير عادي در يك بازار خارجي.

سود بازرگاني
علاوه بر حقوق گمركي وجوهي نيز تحت عنوان سود بازرگاني طبق مصوب
هيات وزيران به استناد قانون انحصار تجارت خارجي, قانون امور گمركي و
قانون مقررات صادرات و واردات از برخي كالاهاي وارداتي اخذ مي شود كه به ان
سود بازرگاني گفته مي شود.

فلسفه وضع سود بازرگاني جدا از حقوق گمركي صرفا به اين لحاظ بوده كه هرگاه
دولت لازم بداند كه به منظور حمايت از توليدات يا صنايع كشور ميزان ان را
تغيير دهد در حالي كه اگر اين وجوه كلا در قالب حقوق گمركي وصول ميشود بر
طبق قانون مي بايست مجلس آن را تعيين كند لذا هر تغيير احتمالي آن مستلزم
انجام مقدمات و طي تشريفات متداول و صرف زمان نسبتا زيادي بود در حالي كه
اين وجوه ممكن است هر سال محتاج تغيير باشد لذا با تصويب هيات دولت, اين
تغيير با سهولت انجام مي گيرد.

سياهه تجاري
صورتحسابي است كه به موجب آن هزينه كالا به حساب خريدار منظور مي شود. سياهه بايد داراي موارد زير باشد:

تاريخ  – نام و نشاني خريدار و فروشنده – شماره سفارش يا قرارداد – مقدار و
شرح كالا – قيمت واحد – شرح هر گونه هزينه اضافي توافق شده كه در قيمت
واحد منظور نشده است – ارزش كل كالا – وزن كالا – تعداد بسته ها – علايم و
شماره هاي حمل- شرايط تحويل و پرداخت.

فله
به كالاهايي كه بدون لفاف در واگنها يا كاميونهاي اتاقدار و يا
كشتي حمل مي شود فله مي گويند. كالاهايي مانند شكر, گندم , حبوبات, علوفه و
از اين قبيل به صورت فله حمل مي شوند.

كابوتاژ
عبارت است از حمل كالا از يك بندر كشور به بندر ديگر و همچنين
از يك گمرك به گمرك ديگر, كه از راه كشور همجوار صورت مي گيرد. براي
كابوتاژ تشريفات گمركي لازم است و دو نوع اظهارنامه دارد كه يكي هنگام خروج
كالا از بندر يا مرز تنظيم مي شود و يكي هم هنگام ورود به گمرك مرز يا
بندر .

 

كارنه تير

كارنه تير سند ترانزيتي بين الملي كالا از راه زميني است كه در مبدا صادر
مي شود و به موجب ان كالا از كشورهاي بين راه تا مقصد كه به طور ترانزيت
عبور مي كند نيازي به انجام تشريفات ترانزيت در مرز ورودي و خروجي هر كشور
نخواهد بود.

كارنه ا.ت .ا

مدرك ورود موقت بين المللي است كه اگر شخص  يا شركتي كالايي به صورت ورود
موقت جهت شركت در نمايشگاهها يا تاسيس نمايشگاه وارد نمايد و يا نمونه هايي
براي ارائه به مشتريان وارد كند به موجب اين مدرك نيازي به انجام تشريفات
گمركي مربوط به ورود موقت نخواهد داشت .

كارنه دو پاساژ

كارنه دو پاساژ در حقيقت گذرنامه وسيله حمل و نقل جاده اي است كه به عنوان
ورود موقت به كشور يا كشورهايي مسافرت مي كند ممكن است براي حمل كالا اشخاص
يا بعنوان اتومبيل سواري براي گردش يا انجام امري كه در نظر است موقتا
براي ورود به كشوري از ان استفاده شود.

كالاي ضبطي در گمرك

ضبط
كالا در گمرك  در مواردي است كه كالا ممنوع الورود يا غير مجاز بوده با
نام و مشخصات صحيح اظهار شده باشد و گمرك سه ماه به صاحب كالا فرصت داده
باشد كه كالا را از كشور اعاده نمايد. ولي صاحب كالا اقدامي ننمايد در اين
صورت بعد از انقضاي سه ماه مذكور كالا اصطلاحا ضبط مي شود . همچنين بعد از
ضبط, به صاحب كالا دو ماه وقت داده مي شود كه اگر شكايتي دارد به دادگاه
شهرستان تسليم نمايد. در غير اين صورت و گذشت دو ماه مذكور اصطلاحا كالا
ضبط قطعي شده  يعني به مالكيت دولت در مي آيد.

كالاي متروكه

كالاي متروكه كالايي است كه صاحب آن , آن را ترك كرده باشد يعني به هر دليل
به سراغ كالا براي ترخيص نرفته يا اگر مراجعه كرده در ارائه اسناد با
مداركي كه لازم است تاخير كند, مدتي كه بعد از انقضاي ان كالا متروكه مي
شود. چهار ماه از تاريخ اولين قبض انبار و در فرودگاهها دو ماه است هر گاه
در اين مدت اقدامي براي ترخيص نشود كالا متروكه مي شود. چنانچه صاحب كالا
براي عدم مراجعه و ترخيص كالا عذر موجهي داشته باشد مي توان با تنظيم
درخواست و ارائه ان به گمرك, تقاضا كند كه مدت ياد شده حداكثر چهار ماه
ديگر تمديد شود.

 

كالاي مرجوعي

كالاي مرجوعي يا دوباره صدور كالاهايي است كه :

1-   به عنوان واردات موقت قبلا به كشور وارد مي شوند و در پايان مهلت ورود
موقت براي اعاده از كشور اظهار و تحت عنوان كالاي مرجوعي شناخته مي شوند.

2-   به دليل ممنوعيت يا غيرمجاز بودن تطبيق با استاندارد هاي اجباري ( در
مورد ان دسته از كالاها كه ورودشان مستلزم رعايت استاندارد اجباري است) يا
به طور كلي عدم احراز شرايط , قابل ترخيص نيستند به همين لحاظ از كشور بايد
مرجوع شوند.

كالاهاي توشه اي و ملزومات

عبارت است از كالاهاي اختصاص يافته براي مصرف توسط مسافران و كاركنان كشتي
ها, هواپيماها يا قطارها, اين كالاها ممكن است فروخته شده باشند يا نشده
باشد.

كنوانسيون سيستم هماهنگ شده

معاهده و پيماني است كه كشورهاي عضو سازمان جهاني گمرك به منظور اجراي
هماهنگ طبقه بندي كالاهاي تجاري به ان پيوسته اند. مفاد اين كنوانسيون از
سال 1988 براي اعضا ان لازم الاجرا شده است. ايران نيز از سال 1374 رسما به
اين كنوانسيون ملحق شده است و جدول تعرفه(سيستم هماهنگ شده) منظم به اين
كنوانسيون را از ابتداي سال 1375 در مقررات صادرات و واردات اجرا مي كند.

كنوانسيون كيوتر

اصطلاحي است كه عموما در ارتباط با كنوانسيون بين المللي براي ساده كردن و
هماهنگ كردن روشهاي گمركي به كار برده مي شود. اين كنوانسيون در سال 1973
از طرف شوراي همكاري گمركي كيوتو پذيرفته شده است.

كنوانسيون ا.ت.ا

اصطلاحي است كه عموما در ارتباط با كنوانسيون گمركي در هر بار چه ا .ت .ا
براي ورود موقت كالا به كار برده مي شود. اين كنوانسيون در سال 1961 از طرف
شوراي همكاري گمركي در بروكسل پذيرفته شده است.

كنوانسيون نايروبي

اصطلاحي است كه عموما در ارتباط با كنوانسيون بين المللي همكاري متقابل
اداري به منظور پيش گيري تجسس و كيفر تخلفات گمركي به كار برده مي شود. اين
كنوانسيون در سال 1977 از طرف شوراي همكاري در نايروبي پذيرفته شده است.

كانتينز

محفظه بزرگي است از چوب يا فلز كه اغلب حجم كفه يك كاميون بزرگ يا تريلر را فرا مي گيرد.

گواهي بيمه

اظهاريه امضا شده اي است كه حاكي از مبدا ساخت كالا مي باشد. گواهي مبدا
توسط صادر كننده كالا و نماينده اش تهيه مي شود ولي اين گواهي در بعضي از
كشورها بايد روي فرم خاصي كه حاوي تائيد يك سازمان اداري مستقل (براي مثال
اتاق بازرگاني) باشد صادر شود.

مانيفست

فهرست محمولات يك كشتي يا يك قطار يا يك كاروان از كاميونهايي را مي گويند
كه بيشتر از يك بارنامه دارند. در فارسي مي توان آنرا فهرست كل كالا خواند
كه حاوي ريز كليه برنامه هاي مربوط به محموله است. اين فهرست كل زماني عرضه
مي شود كه محموله تجاري به گمرك مقصد مي رسد.

مانيفست محموله (بار)

عبارت است از فهرستي از كالاهاي تشكيل دهنده  محموله بار كه در يك وسيله
حمل و نقل  يا در يك واحد حمل و نقل  حمل مي شوند. مانيفست محموله بار كه
به اين ترتيب حاوي مشخصات بازرگاني مربوط به كالاها از قبيل شماره هاي
اسناد حمل, نام صادر كننده  و گيرنده كالا, علامت و شماره تعداد و نوع بسته
بندي, مقدار و شرح كالا باشد و ممكن است به جاي اظهارنامه محوله بار به
كار رود.

نظارت گمركي

يعني اقدامي براي تضمين اجراي قوانين و مقرراتي كه گمرك مسئول اجراي آنهاست به عمل مي ايد.

وزن قانوني

وزن
قانوني يعني وزني كه طبق قانون براي مقاصد معين تعيين شده يا ميشود. در
قانون گمرك نيز اين وزن عبارت از وزن ناخالص (وزن با ظرف) Gross Weight 
منهاي وزن تقريبي(اوزان ظروف در قانون گمرك مشخص شده) ظرف. وزني كه به اين
ترتيب به دست مي ايد براي محاسبه حقوق گمركي و عوارض ورودي در مواردي كه
اين حقوق از روي وزن اخذ مي شود به كار مي رود.

وزن كالا به حال و وضع عادي در گمرك

منظور وزن كالا بدون تاثير رطوبت  يا حرارت در مورد كالاهاي جاذب الرطوبت مي باشد كه در هنگام ترخيص از نامه

هزينه هاي گمركي وجوهي هستند كه ميزان و چگونگي وصل انها با تصويب هيات
وزيران براي تخليه , باربري , انبار داري , ازمايش, تعرفه بندي, بدرقه
كالا, خدمات فوق العاده و نظاير ان تعيين و به وسيله گمرك وصول مي شود بعضي
از اين هزينه ها در اظهار نامه هاب گمركي و قبل از اين هزينه ها در
اظهارنامه هاي گمركي و قبل از اظهار , محاسبه و منظور مي شوند و برخي به
موجب قبض درآمد و جدا از اظهارنامه وصول مي شوند.(نظير هزينه خدمات فوق
العاده, هزينه ازمايش كالا, هزينه تعرفه بندي و هزينه بدرقه كالا )

 

 

اصطلاحات بازرگانی 2
در این بخش واژه های مستعمل و بعبارتی اصطلاحات
انگلیسی و کلمات کاریردی در اعتبارات اسنادی و همچنین معاملات بین الملل را
با هم مرور نموده و بدین طریق با شناخت این واژه ها هر چه بیشتر و بهتر در
این راه گام بر داریم .

طرفین درگیر و سایر افراد و موسساتیکه در این فرایند همکاری دارند :

• خریدار کالا Buyer

• فروشنده Seller

• بانک خریدار Opening Bank

• بانک فروشنده Advising Bank

• بانک پوشش دهنده اعتبار Covering Bank

• بانک معامله کننده اسناد Negotiating Bank

• شرکت حمل کننده کالا Shipping Compny

• شرکت بیمه کننده کالا Insurance Company

• متقاضی اعتبار Applicant

• باز کننده اعتبار Opener

• وارد کننده Importer

• سفارش دهنده Orderer

• ذینفع کالا Beneficiary

• صادر کننده Exporter

• سازنده کالا Manufacturer

• تهیه کننده کالا Supplier

• بانک باز کننده ا Opening Bank

• بانک صادر کننده اعتبار Issuing Bank

• بانک خریدار Buyer,s Bank

• بانک محلی Local bank

• بانک ابلاغ کننده Advising / Notifying Bank

• بانک پرداخت کننده وجه اعتبار Paying bank

• بانک تائید کننده اعتبار Confirming Bank

• نمایندگان شرکت حمل Forwarding Agents

اصطلاحات در اسناد اعتباری

اسناد اصلی حمل :
• سیاهه Invoice

• بارنامه Bill Of Lading

• گواهی مبدا Certificate Of origin

• گواهی بیمه Certificate of Insurance

اسناد فرعی / درجه دوم :
• صورتحساب کرایه حمل Freight Invoice

• گواهی کیفیت کالا Quality Certificate

• گواهی کمیت کالا Quantity Certificate

• گواهی ضد عفونی Fumigation Certificate

• گواهی آنالایز Certificate of Analysis

• گواهی بهداشت Health certificate

• گواهی سلامت Sanitary certificate

• گواهی بازرسی کالا Inspection Certificate

اصطلاحات در بارنامه های صادره
بارنامه دریائی Ocean Bill of Lading

بارنامه هوائی Air way Bill

بارنامه قطار/ راه آهن Rail Way bill

بارنامه های مختلط Combined Bill Of Lading

بارنامه های موقت Received for Shipment B/L

بارنامه سراسری Full set Clean B/L

بارنامه متور لنچ Nakhoda Receipt / Lanch Manifest

اسناد قابل معامله Negotiable Document

بارنامه های بار زده درکشتی On Board Bill Of Lading

کالاهای در راه Goods en Rute

اصطلاحات معمول در ظهر نویسی / پشت نویسی اسناد
کالای اعتبارات اسنادی در واقع بعنوان وثیقه بانک بوده و بعبارتی
بارنامه سند اصلی مالکیت کالا میباشد و زمانیکه خریدار کالا نسبت به واریز /
تسویه اسناد واصله از بانک کارگزار اقدام نماید ( پرداخت بدهی به بانک
گشایش کننده ) اسناد واصله که در واقع بنام بانک صادر گردیده ، توسط بانک
ظهر نویسی شده و بنام وارد کننده انتقال مییابد و همانطوریکه در مباحث قبلی
اشاره شد صاحب کالا نیز با اسناد واریز شده که به امضا و مهر مسئولین بانک
ممهور گردیده نسبت به ترخیص کالای مربوطه از گمرکات کشور اقدام خواهند
نمود .

معمولاً بارنامه ها را به سه نوع ظهر نویسی مینمایند :

• پشت نویسی در وجه حامل امضای سفید ( Negotiable Bill of Ladin/ Blank endorsement

•

• ظهر نویسی بنام شخص ( To The Order Of Consignee )

•

• پشت نویسی بنام بانک باز کننده ( To The Order of Bank X)

اصطلاحات بازرگاني 3
لازم به ذکر است که در جلسات و ملاقات‌های مربوط به یک
پروسۀ تجاری با طرف‌های خارجی، دانستن این اصطلاحات و بکارگیری آن پرستیژ
شما را نزد طرف‌های خارجی بالا برده و در انعقاد قراردادها، شما را از سوء
استفاده‌های احتمالی مصون می‌دارد.

لذا یادگیری این واژه‌ها و تلفظ صحیح آن از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار بوده و
بخاطر سپردن آنها به تمامی بازرگانان عزیز هموطن توصیه می‌گردد.

 

 

رديف	كلمه/اصطلاح	معادل لاتين
1	انحصار مطلق فروش	Absolute Monopoly
2	اوراق قرضه بي نام	Bearer Bonds
3	اينکوترمز
4	اينکوترمز (اصطلاحات بين‌المللي بازرگاني )	Incoterms (International Commercial Terms)
5	برخط	online
6	بيمه تمام خطر	all risk liabilities insurance
7	پشتوانه	Backer
8	پول در گردش	Active Circulation
9	تحويل به هنگام	just in time
10	تحويل کالا در محل مقرر به حمل کننده	FCA (Free Carrier)
11	تحويل کالا در محل کار	Ex-works (EXW)
12	تحويل کالا در کنار کشتي	FAS (Free Alongside Ship)
13	تحويل کالا روي عرشه کشتي	FOB (Free On Board)
14	تخفيف مالياتي	Abatement of taxes
15	تراز پرداخت‌ها	Balance of Payments
16	تسويه حساب	Account Settled
17	تورم شتاب يافته	Accelerated Depreciation
18	حساب گيرنده(وجه )	Account Payee
19	حسابهاي دريافت کردني	Accruals Receivable
20	خسارت معطلي	demurage
21	خلاصه سند مالکيت	Abstract of Title
22	داراي اعتبار نامه	Accredited
23	دارايي ها	Accounting Assets
24	دي دي يو	ddu
25	رشد ناخالص داخلي	gdp
26	سپرده بانکي	Bank Deposit
27	سفارش تلگرافي	cable order
28	سهم شاخص	Barometer Stock
29	شماره حساب	Account Number
30	ضمانت	Bail
31	ظهر نويسي يک برات	Back a bill
32	عوامل تعديل ارز	CAF (Currency Adjustment Factor)
33	عوامل تعديل سوخت بونکر در اقيانوس پيما	BAF (Bunker Adjustment Factor)
34	قيمت نهايي	rock price
35	قيمت کالا و کرايه حمل تا بندر مقصد	CFR (Cost and Freight)
36	گواهي مانده سهام	Balance Certificate
37

4 دلیل پایان دوران افسانه‌ای تولید نفت عربستان

تلاش عربستان برای توسعه سریع میادین دریایی، بازگشت به تولید نفت از
میادین قدیمی، رشد مصرف داخلی و کمبود سوخت، 4 دلیل و شاهد بر این مدعای
کارشناسان است که زمان تولید افسانه‌ای نفت عربستان به پایان رسیده است.

منابع خبری از تلاش جدی‌تر عربستان برای تولید نفت از میادین دریایی این
کشور خبر می‌دهند. در نگاه نخست توجه به توسعه بیشتر میادین دریایی چندان
به چشم نمی‌آید. عربستان به جز میادین عظیم خشکی خود، در دریا نیز میادینی
دارد که اتفاقا بخشی از این میادین نیز با ایران مشترک هستند. در اغلب این
میادین نیز عربستان برداشت بسیار بیشتری نسبت به کشورمان دارد.

میادین مشترک ایران و عربستان در طرف ایرانی فروزان، اسفندیار، فرزاد A و
فرزاد B نامیده می‌شوند و عربستان درباره سهم خود از میدان آرش نیز که بین
ایران و کویت مشترک است ادعاهایی دارد. تنها برای نمونه عربستان از میدان
فروزان بیش از 400 هزار بشکه در روز یعنی رقمی 10 برابر برداشت 45 هزار
بشکه‌ای ایران نفت برداشت می‌کند.

اما عربستان چرا نسبت به توسعه میادین فراساحل خود توجه بیشتری نشان
می‌دهد؟ آن هم در شرایطی که تنها یک میدان فوق عظیم « غوار» تولید هیولاوار
روزانه 5 میلیون بشکه‌ای را به مالکان عرب-آمریکایی شرکت نفت عربستان (
آرامکو ) هدیه داده است. علاوه بر این تولید نفت در خشکی بسیار ارزان‌تر از
بخش دریا بوده و با ریسک کمتری مواجه است.

شاید در رصد دیگر اخبار منطقه بتوان پاسخی برای این پرسش جست‌وجو کرد. دو
هفته پیش بود که روزنامه عربستانی الوئام طی گزارشی اعلام کرد استان القصیم
عربستان با بحران سوخت مواجه شده است و حتی برخی پمپ بنزین ها در این
استان تعطیل شده است. دامنه این بحران حتی تا ریاض پایتخت عربستان نیز کشید
شد و صف‌های طویلی در جایگاه‌های عرضه سوخت تشکیل شد. صاحبان پمپ بنزین ها
شرکت نفتی آرامکو را عامل بروز این بحران می دانند و می گویند این شرکت از
تحویل فرآورده های نفتی به آن ها خودداری می کند.

کمبود سوخت در بزرگترین تولیدکننده و مالک بزرگترین ذخایر نفت جهان یعنی
عربستان بیشتر به یک شوخی می‌ماند تا واقعیت، اما عصبانیت مردم معطل مانده
در صف‌های طولانی در جاده‌های منتهی به پمپ‌های بنزین استان الوئام جدی‌تر
از آن است که بتوان از آن به راحتی گذشت. دلایل متفاوتی درباره علت این
کمبود گزارش شد. منابعی از مشکلات پالایشی سخن گفتند و بعضی درباره اثرات
حمله سایبری به آرامکو گمانه زنی کردند اما بعضی منابع نیز معتقد بودند
دلیل کمبود سوخت، کاهش نفت تحویلی به پالایشگاه‌های عربستان در آن مقطع
بوده است. این منابع می‌گفتند عربستان به دلیل ناتوانی در عمل به تعهد
تولید بیشتر نفت به منظور پوشش کمبود نفت ایران در بازار جهانی نفت، از
مصرف داخلی خود کاسته تا بتواند تعهدات خارجی خود را عملیاتی کرده و جلوی
افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی را بگیرد.

عربستان قول داده بود جلوی افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی را بوسیله
بالا بردن تولید نفت خود بگیرد اما در عمل میادینی که تصور می‌شد به راحتی
می‌توانند 12 میلیون بشکه در روز نفت تولید کنند حتی نتوانستند تولید نفت
عربستان را بالای 10 میلیون بشکه در روز تثبیت کنند.

تعهد عربستان در جایگزینی نفت ایران در یک بحران واقعی سنجش خوبی برای
بازار انرژی بود تا دریابد آیا در شرایط بحرانی که به خصوص در خاورمیانه به
دلایل مختلفی در حال اوج‌گیری است، عربستان خواهد توانست از نگرانی‌ها
درباره تامین انرژی بکاهد یا نه؟ ناتوانی عربستان حتی به همراه شرکایی چون
امارات و کویت در جایگزین کردن کامل نفت ایران در بازارهای جهانی نشان داد
گمانه‌زنی‌ها درباره غلط بودن ادعاهای تولید‌کنندگان حاشیه خلیج‌فارس چه در
زمینه میزان ذخایر قابل برداشت و چه در زمینه ظرفیت تولید نفت چندان هم
بی‌راه نبوده است.

در واقع به همین دلیل است که عربستان به توسعه و تولید از میادین دریایی
خود سرعت بخشیده است تا کاهش تولید نفت ناشی از افت تولید میادین اصلی خود
را جبران کند. در عین حال تلاش عربستان برای جبران افت تولید میادین نفتی
ناشی از فشار شدید برای تولید بیشتر از این میادین در کنار عمر بالای اغلب
این میادین به توسعه میادین دریایی محدود و محصور نشده است. به جز تلاش
عربستان برای یافتن منابع گاز و یا وارد کردن چنین منابعی به منظور تزریق
در میادین پیر نفتی این کشور، شرکت دولتی نفت عربستان تلاش می‌کند میادین
خشکی قدیمی نفت سنگین خود را نیز احیا کند و حتی به سراغ قدیمی‌ترین میادین
نفتی خود رفته است. آرامکو در بهمن ماه گذشته اعلام کرد در نظر دارد تولید
دوباره نفت خام از میدان دمام، قدیمی ترین میدان نفتی عربستان را برای
نخستین بار و پس از گذشت 30 سال از سر بگیرد.

اما این همه ماجرا نیست. مصرف بالای انرژی در عربستان بزرگترین تولید
کننده نفت جهان را با چالشی دیگر مواجه کرده است چنانکه موسسه مالی سیتی
گروپ با اشاره به رشد بالای مصرف نفت خام در عربستان پیش بینی کرده است
بزرگترین صادرکننده نفت جهان تا 18 سال دیگر یعنی سال 2030 میلادی به وارد
کننده نفت تبدیل خواهد شد.

امروز آرامکو برای برداشت نفت از «غوار» روزانه بیش از دو میلیون بشکه آب
به این میدان تزریق می‌کند. چنین حجمی از تزریق آب معمولا در دوره‌های
پایانی برداشت از میادین نفتی انجام می‌شود.

اگرچه مسئولان نفتی عربستان هنوز هم با ارسال پالس‌هایی به بازار جهانی
نفت تلاش می‌کنند وانمود کنند متحد قابل اتکایی برای مصرف‌کنندگان به خصوص
در غرب محسوب می‌شوند،اما واقعیت آن است که عربستان از عمل به تعهدات خود
درباره ایجاد تعادل در بازار نفت به نفع مصرف‌کنندگان ناتوان شده است.

ناتوانی عربستان در کنترل قیمت نفت با افزایش تولید، تلاش این کشور برای
توسعه سریع میادین دریایی و بازگشت به تولید نفت از میادین قدیمی نفت در
کنار مصرف روزافزون داخلی شواهدی بر این مدعای کارشناسان است که زمان تولید
افسانه‌ای نفت عربستان به پایان رسیده و غربی‌ها در برنامه‌ریزی‌های خود
در آینده و در پیش گرفتن سیاست‌های غیرعاقلانه‌ای چون تحریم نفت ایران
نمی‌توانند همچون گذشته روی این متحد سر سپرده حساب باز کنند.

---