آموزش روزه داری به فرزندان
فرزندان، استعداد آن را دارند که تحت تربیت دینی قرار گیرند و مطالب
دینی را در حد فهم خویش درک کنند. درست است که پسر بعد از 15 سال و دختر
بعد از 9 سال قمری به تکلیف می‌رسد، اما آموزش و تمرین تکالیف دینی را
نمی‌توان تا سن بلوغ به تأخیر انداخت. انسان باید از کودکی نسبت به ظرفیت
پذیرش و زمینه مذهبی فراهم شده از سوی والدین (به نحو با نشاط و سرزنده)
با عبادات و تکالیف دینی آشنا شود تا در سن بلوغ به انجام آن رغبت داشته
باشد. در غیر این صورت، انجام اعمالی چون خواندن نماز و روزه گرفتن در سن
تکلیف برای آنان دشوار خواهد بود.
در
سن 6-3 سالگی که هنوز کودک روزه گرفتن را آغاز نکرده است، اگر به نخستین
سوالات او پاسخ داده و درباره روزه معلومات خوبی به وی بدهیم؛ با رفتارهای
زیبایی که در حالت روزه داری به آن آراسته‌ایم نمونه خوبی برای کودک
می‌شویم. آن گاه فرزندمان وقتی روزه گرفتن را شروع کرد به
آسانی می‌تواند از جنبه‌های اخلاقی و ویژگی‌های تربیتی روزه استفاده نماید.
روزه احساس، عواطف مثبت و دلسوزانه کودک را نسبت به دیگران رشد می‌دهد.
روزه
کله گنجشکی مخصوص کودکان تا قبل از سن تکلیف است و تنها برای آماده سازی
آن‌ها و آشنایی با آداب روزه داری می‌باشد؛ بدین گونه که کودک پس از نماز
صبح تا بعد از نماز ظهر نباید چیزی بخورد و در زمان اذان دوباره چیزی خورده
و تا بعد از اذان مغرب با بزرگ‌ترها افطار کند.
بنابراین،
سعی کنید فرزندتان را قبل از سن تکلیف برای روزه داری از نوع کله گنجشکی
تشویق کنید و به وی گوشزد نمایید که در موقع روزه داری حرف بد نزند و
کارهای نادرست انجام ندهد.
سن آموزش روزه داری
باید
بکوشیم رغبت فرزندان نسبت به انجام تکالیف عبادی را به انگیزه و خواست
درونی آن‌ها تبدیل کنیم؛ چرا که اگر این علاقه از درون و به اراده آنان
نباشد، تربیت دینی موثر نخواهد بود. والدین باید با بهره‌گیری از بُعد
عاطفی و هیجانی کودک، تصویری زیبا از خدا و تکالیف دینی برای او ترسیم
کنند. پدر و مادرها باید با تشویق، تأثیرگذار مذهبی برای فرزندشان باشند و
انگیزه گرایش عمل به تکالیف عبادی و ارتباط با خدا را در کودک درونی کنند.
بیشتر
کسانی که در سنین بالاتر وظایف عبادی را به خوبی انجام نمی‌دهند،
بی‌اعتقاد به مبانی دینی نیستند. بلکه کوتاهی آن‌ها به دلیل نبود زمینه
مناسب و آمادگی دینی لازم در سنین کودکی است.
علامه مجلسی (رضوان الله علیه) از قول دیگران می‌فرماید: «عبادت
کودکان و نوجوانان قبل از سن تکلیف برای اصلاح و تربیت آن‌هاست و همچنین
یک نوع تمرین و آمادگی قبل از سن تکلیف است تا وقتی که بزرگ شدند و به سن
تکلیف رسیدند عمل به دستورات دین برایشان آسان باشد، همان طور که قبل از
بزرگ شدن آن‌ها ادب می‌شوند.» (بحارالانوار: ج 85 , ص 133)
در سیره معصومان (ع) نیز آموزش روزه داری فرزندان قبل از آنکه به سن تکلیف برسند آغاز می‌شد: «ما
فرزندانمان را در هفت سالگی امر می‌كنیم تا به اندازه توانایی‌شان، نصف
روز یا بیشتر یا كمتر روزه بگیرند، هنگامی كه تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب
آمد، دستور می‌دهیم كه افطار كنند. این عمل، برای آن است كه به روزه گرفتن
عادت نمایند، پس، شما كودكان (پسران) خود را در نه سالگی به اندازه
توانایی‌شان به روزه گرفتن امر كنید و چون تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب شد،
افطار كنند.» (الكافی ج4، ص 125)
البته
در آموزش روزه نباید انتظار داشت کودک با دو یا چند روز روزه داری به این
عمل عادت کند؛ بلکه عادت فرایندی طولانی است. در آموزش روزه باید توانایی
جسمانی کودک را در نظر گرفت و متناسب با آن از او انتظار روزه داری داشت.
با گذشت زمان، به تدریج که توانایی فرزندتان بیشتر می‌شود مدت بیشتری را هم
روزه بگیرد و این فرایند ادامه یابد تا جایی که پس از چند سال به راحتی
بتواند تمام روز را روزه بگیرد.
لذا توانایی روزه داری
تنها به رشد جسمانی نیست؛ بلکه علاوه بر آن وابسته به عادت نیز هست. وقتی
کودک در فضای مذهبی شادی قرار گیرد، ناخودآگاه هیجانات مثبت همچون نشاط و
شادابی در وی تقویت می‌شود و می‌توان به تدریج او را با فلسفه روزه گرفتن و
نماز خواندن آشنا ساخت. اگر یکی دو سال به همین سبک به کودک آموزش دهید،
ذهن او مانند آهنربا شده و عطش مذهبی‌اش تحریک می گردد. خانواده‌ها نباید
تکالیف دینی را یکباره و طوطیوار به بچه القا کنند؛ چون تکالیف سخت و
مشقت آور به شدت از روحیه دینداری و دین باوری کودک می‌کاهد.
در
نهایت، با چنین آموزش هایی می‌توانیم کودک را با مفهوم صبر و گرسنگی
محرومان آشنا سازیم و بگوییم که با روزه گرفتن بر ثواب اعمال ما افزوده
می‌شود و گناهانمان پاک می گردد. پس از همین امروز برای تشویق فرزندتان
با شروع تمرین عملی روزه گرفتن، شور و شوق خویش را با آغاز ماه مبارک و
اوقات افطار ابراز نمایید. گاهی کودک را در وقت سحر بیدار کنید. در کنار
کتابهای غیرمذهبی، برایش کتب داستان دینی بخرید و برای تقویت گرایشات
مذهبی، او را همراه خود به مجالس مذهبی، ختم قرآن و مراسم افطاری که از سوی
اقوام برگزار می‌شود، ببرید.
و بدانید، روزه گرفتن
فرزندان که در عرف دینداران «روزه کله گنجشکی» شهرت دارد همسو و همنوای با
سیره معصومین (ع) در آموزش روزه‌داری می‌باشد.
روزه گرفتن دختران 9 ساله
سن بلوغ زن نه سال در رساله ذکر شده است و تکلیف بر او واجب
است، در حالی‌که دختر این قدر کوچک است که اگر روزه بگیرد مریض می‌شود،
بلکه نمی‌تواند روزه بگیرد و علامت بلوغ دیگر هم ندارد، تکلیف ایشان چیست؟
*پاسخ
: سن تکلیف دختران نه سال کامل قمری است و در عین حال، قدرت شرط تکلیف
است، آنچه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنچه قدرتش را ندارد تکلیف
ساقط است، مثلاً اگر قدرت گرفتن روزه ندارد، نباید روزه بگیرد و هر وقت
قدرت یافت قضای آن را بجا آورد، ولی نماز و حجاب و امثال اینها را که قدرت
دارد، باید انجام دهد.
* حکم شخصی که شغل او سخت و دشوار است
و در شهر بسیار گرمی کار می‌کند و عملاً روزه‌گرفتن در تابستان برای وی
تقریباً غیر ممکن است، چیست؟
*پاسخ : اگر می‌توانند از
ساعات کار کم کنند و روزه‌ها را بگیرند و از برکات آن محروم نشوند؛ و اگر
این کار میسر نیست، هر روز صبح به قدر مسافت شرعی مسافرت کنند و روزه خود
را در آنجا افطار نمایند که فقط قضای آن روزها به عهده شخص می‌آید و کفاره
ندارد.
* آیا در نیّت روزه ماه رمضان باید معیّن کنیم که روز چندم ماه رمضان را روزه می‌گیریم؟
*پاسخ: لازم نیست روزه هر روز را بخصوص نیّت کند، بلکه همین اندازه که بداند روزه ماه رمضان را می‌گیرد، کافی است.
*اگر در ماه رمضان قبل از طلوع فجر نیّت را فراموش کرد، چه کند؟
*پاسخ
: اگر قبل از ظهر یادش آمد، نیّت کند و اگر بعدازظهر یادش بیاید، روزه
باطل است؛ ولی باید آن روز را امساک کند و بعد هم قضای آن را بگیرد.
*اگر
شخصی قصد روزه‌گرفتن دارد، ولی سحر جهت خوردن سحری بیدار نشود و فقط برای
نماز بیدار و پس از آن بخوابد. آیا روزه‌گرفتن چنین شخصی صحیح است؟
*پاسخ: همین قدر که قصد روزه داشته باشد، کافی است و خوردن سحری لازم نیست.
