کدام کودکان در معرض بلوغ زودرسند؟
ما
در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن با تحولات زیادی مواجه هستیم؛ تحولاتی
که حداقل در دهه‌های گذشته به این سرعت وجود نداشته یا کمتربه چشم می‌آمده
است. پزشکان معتقدند برخی از همین تغییرات می‌تواند زمینه‌ساز بلوغ
زودرس کودکان شود؛ مساله‌ای که دغدغه‌ای جدی برای بسیاری از والدین محسوب
میشود. با وجود فناوری‌های نوین و شبکه‌های متنوع ماهوار‌ه‌ای و رسانه‌های
متعدد، کودکان امروز خیلی راحت‌تر از کودکان دیروز با برخی مسایل روبرو
می‌شوند که برایشان مناسب نیست و عواقبی دارد که اغلب والدین را نگران
می‌کند. یکی از این عواقب، بلوغ زودرس است. با دکتر مریم رزاقی‌آذر،
فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم
پزشکی تهران، درباره علایم و درمان بلوغ زودرس در کودکان گفت‌وگو کرده‌ایم.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ
زودرس مساله‌ای است که بسیاری از والدین در دنیای امروز با آن مواجه هستند
و به این معناست که علائم بلوغ کودک در سن خیلی پایین آشکار میشود. این
بلوغ معمولا با علائم جسمانی آغاز میشود. مثلا علائم در دختران ابتدا با
بزرگ شدن پستان به شکل یکطرفه یا دوطرفه ظاهر میشود و بعد از آن موهای
زهار و زیربغل دیده می‌شوند و عادت ماهیانه شدن در مرحله انتهایی است، دور
نوک پستان تیره و ضخیم میشود و نوک پستان به جلو می‌آید. جوش نیز در
صورت دختران افزایش می‌یابد و در پسران بیضه‌ها زودتر از موعد رشد می‌کنند و
بزرگ می‌شوند.
از چه سنی می‌توانیم بگوییم کودک دچار بلوغ زودرس شده است؟
ظاهر
شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی در دختران قبل از 7 سالگی و در
پسران قبل از 9 سالگی، بلوغ زودرس نامیده میشود. ابتدا این کودکان بلندتر
و بزرگ‌تر از همسن‌های خود به نظر می‌رسند ولی به‌دلیل بلوغ زودرس، رشد
استخوان‌ها زودتر از معمول متوقف میشود و استخوان‌ها و در نهایت قد
کوتاه‌تری در بزرگسالی خواهند داشت.
عوامل محیطی در ایجاد این مساله تا چه حد دخیل است؟
قطعا بی‌تاثیر نخواهد بود و هر عامل تحریک‌کننده‌ای اعم از شنیداری و دیداری می‌تواند در ایجاد بلوغ زودرس،
مخصوصا از جنبه روان‌شناختی در کودکان، اثرگذار باشد. از عوامل ایجاد بلوغ
زودرس می‌توان به نوع لباس، معاشرت نادرست، ستایش جنس مخالف نزد کودک،
تعقیب کنجکاوی و تجسس توسط کودک، نیاز شدید به محبت، نقص اخلاق و شوخی‌های
بی‌بندوبار و… نام برد.
شما چه راهکارهایی را برای اینکه کودکان از این مساله دور بمانند، پیشنهاد می‌کنید؟
بهتر
است والدین هر عامل تحریک‌کننده‌ای را از کودکانشان دور کنند و با ایجاد
رابطه صادقانه و دوستانه با فرزندشان برای او پیدایش این تغییرات را توضیح
دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. از طرف دیگر، رعایت مسایل و
شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل‌کنترل برای تعدیل و کاستن از عوارض و
پیامد‌های بلوغ زودرس در زندگی حال و آینده این کودکان نیز مهم است. در نهایت، مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان بلوغ زودرس
در کودکان برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام
معاینات و آزمایش‌های مداوم می‌تواند کمک بسزایی برای والدین در این خصوص
باشد.
بلوغ زودرس از نظر روانی تا چه حد می‌تواند روی کودکان اثر منفی بگذارد؟
متاسفانه
بلوغ زودرس باعث میشود کودکان خیلی زود در معرض استرس‌های دوران نوجوانی
قرار بگیرند. آنها از نظر جسمی تظاهرات بلوغ را دارند ولی تجربه کافی
ندارند. مثلا دختران با ظاهر شدن علائم بلوغ جنسی، ممکن است در معرض آزارهای جنسی قرار گیرند و دچار وحشت و مشکلات روانی شوند.
دخترها بیشتر در معرض بلوغ زودرس هستند یا پسرها؟
معمولا
بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسرهاست. در مواردی بیماری‌های مهم
دستگاه عصبی مرکزی می‌تواند این حالت را ایجاد کند. گاهی تولید
هورمون‌های جنسی زنانه نیز باعث بلوغ زودرس میشود.
آیا می‌توان با راهکارهای تغذیه‌ای از بروز این مساله در کودکان جلوگیری کرد؟
بله،
برای مثال کودکان باید حتی‌الامکان از مصرف چربی‌هایی مانند پوست مرغ یا
دنبلان خودداری کنند زیرا ممکن است به مرغ‌ها هورمون استروژن تزریق کرده
باشند و چربی اشباع‌شده در پوست مرغ، بلوغ زودرس ایجاد خواهد کرد. به هر
حال، همانطور که در خلال این گفت‌وگو نیز بارها اشاره کردم، عوامل متعددی
می‌توانند در شکل‌گیری بلوغ زودرس در کودکان تاثیرگذار باشند و والدین می‌توانند با کسب آگاهی در این زمینه از بروز چنین مشکلی جلوگیری کنند
بلوغ زودرس در کودکان یعنی چی؟
بلوغ زودرس یکی از مشکلات رو به رشد دنیای مدرن امروز است که عوارض
فراوانی به دنبال دارد. متخصصان، عوامل زیادی را در بروز آن دخیل می دانند
که یکی از آنها داشتن الگوهای غذایی نامناسب است. دکتر محمدرضا وفا متخصص
تغذیه در این باره گفت:
«ما نمی توانیم ادعا کنیم که دقیقا مصرف
گروهی از خوراکی های خاص باعث بروز بلوغ زودرس در کودکان می شود اما برخی
از عادت ها و الگوهای غذایی می توانند باعث بلوغ زودرس شوند که کاهش رشد
قدی پس از رسیدن به سن بلوغ، مخصوصا در دختربچه ها از عوارض آن است.» این
متخصص تغذیه تاکید کرد که عادت به مصرف خوراکی هایی که تراکم کالری بالا
اما ارزش تغذیه ای پایینی دارند، می تواند باعث ابتلای بچه ها به اضافه وزن
و چاقی شود و همین افزایش وزن، زمینه بروز بلوغ زودرس را در آنها فراهم می
کند.
دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی، فوق تخصص غدد و متابولیسم هم در
این زمینه گفت: «زمانی که فرایند بلوغ اتفاق می افتد، کودک یا نوجوان با
رشد سریع قدی مواجه می شود. در بسیاری از موارد، ممکن است قد کودک یا
نوجوان در زمان بلوغ، کاملا طبیعی یا حتی مقداری بلندتر از افراد همسن و
سال خود هم باشد اما وارد شدن زودرس به مرحله بلوغ، باعث افزایش ترشح
هورمون استروژن و بسته شدن زودتر از موعد صفحات رشد خواهد شد.»
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران هم چنین یادآور شد: «بلوغ زودرس، با کوتاهی قد در دروان بزرگسالی، رابطه مستقیمی دارد.»
جلوی چاقی بچه ها را بگیرید
ابتلا
به اضافه وزن و چاقی، یکی از عوامل بروز بلوغ زودرس در کودکان است. دکتر
وفا به والدین پیشنهاد می کند که برای پیشگیری از ابتلا به اضافه وزن، بلوغ
زودرس و عوارض فراوان ناشی از آن، الگوها و عادت های غذایی فرزندان خود را
اصلاح کنند: «متاسفانه زندگی ماشینی امروز، بچه ها را بسیار کم تحرک کرده
است. اگر والدین هم حواسشان به خورد و خوراک بچه ها نباشد، زمینه بروز
بسیاری از بیماری ها در آنها فراهم خواهد شد.» دانشیار دانشگاه علوم پزشکی
ایران می افزاید: «الگوهای غذایی نامناسب و ذائقه سازی نادرست می تواند بچه
ها را با بلوغ زودرس مواجه کند.
مثلا اگر والدین باید مصرف غذاها و
میان وعده های چرب و شیرین را در برنامه غذایی کودکان خود محدود کنند و
ذائقه آنها را از زمان آغاز غذای کمکی (6 ماهگی)، به خوردن خوراکی های چرب،
شور و شیرین عادت ندهند. نباید فرزندان خود را به مصرف لبنیات پرچرب یا
دسرهای شیرین و غذاهای سرخ کرده که عامل افزایش وزن و ابتلا به بلوغ زودرس
بچه ها هستند، عادت دهند.»
وقتی از دکتر وفا درباره خوراکی هایی
مانند شکلات یا جین سینگ که ادعا می شود می توانند باعث بلوغ زودرس شوند
سوال کردیم، پاسخ داد: «این ادعاها نه کاملا قابل تایید هستند و نه قابل
رد. برخی از خوراکی ها مانند شکلات ها، تراکم کالری بالایی دارند و می
توانند با افزایش وزن، عامل بتلا به بلوغ زودرس شوند. از طرف دیگر، شاید
ترکیب های ادعا شده دیگری مانند جین سینگ و کافئین، به خودی خود باعث ابتلا
به بلوغ زدرس نشوند اما وجود هیچ کدام از این ترکیب ها در برنامه غذایی
کودکان ضرورتی ندارد و بدن بچه ها برای رشد مناسب، اصلا به این خوراکی ها
نیازمند نیست. بنابراین حذف آنها از برنامه غذایی بچه ها مشکلی برایشان
ایجاد نمی کند».
به گفته این متخصص تغذیه، تغذیه علم تعادل است و
اگر تمام مواد غذایی در حجم متعادل و متناسبی در برنامه غذایی بچه ها
گنجانده شود و بتوانند تحرک کافی در طول روز داشته باشند، نیازی به حذف و
اضافه های بی جهت در رژیم غذایی شان نخواهد بود.
منظور از بلوغ زودرس چیست؟
زمان
طبیعی شروع بلوغ در دخترها از حدود 9 تا حدود 13.5سالگی و در پسرها از
حدود 9 تا 14 سالگی است. اگر دختری در سن کمتر از 8 و پسری در سن کمتر از 9
سال با علائم اولیه بلوغ مواجه شود، معمولا می گویند که دچار بلوغ زودرس
شده است. اگر دختری بعد از 13.5 و پسری بعد از 14 سالگی علائم بلوغ را در
خود ببیند نیز معمولا می گویند که دچار بلوغ دیررس شده است.
اگرچه
هنوز شواهد قطعی درباره تاثیر مستقیم مواد غذایی بر ابتلا به بلوغ زودرس
وجود ندارد اما بلوغ زودرس می تواند علاوه بر ایجاد اختلال در رشد قدی،
مشکلات روانی هم برای بچه ها در پی داشته باشد. زمانی که هنوز کودکان ما به
بلوغ روانی نرسیده باشند و از نظر قدرت تفکر، تعقل و تصمیم گیری، رشد کافی
نکرده باشند و علائم بلوغ زودرس در آنها ظاهر شود، با معضلات روانی و
مشکلات خلقی فراوانی مواجه خواهندشد. از این رو، اگر علائم اولیه بلوغ
زودرس را در فرزندتان دیدی، حتما باید او را نزد پزشک ببرید تا بتواند دلیل
این بیماری را تشخیص دهد و با راه های علمی، جلوی ابتلا به بلوغ زودرس را
بگیرد. این علائم در دختران به صورت تغییرات خلقی و جوانه زدن پستان ها و
در پسران با ضخیم شدن موهای صورت و بدن، دورگه شدن صدا و ایجاد حالت های
تهاجمی در آنها خود را نشان می دهد.
تاثیر عوامل محیطی بر بلوغ زودرس
احتمال
ابتلا به بلوغ زودرس در دخترها 10 برابر بیشتر از پسرهاست. متخصصان
آمریکایی بر این باورند که علاوه بر سابقه خانوادگی، عوامل محیطی هم می
توانند بر بروز بلوغ زودرس به خصوص در دختربچه ها تاثیرگذار باشند. در
ادامه به برخی از مهم ترین این عوامل اشاره می کنیم:
آفت کش ها:
متاسفانه یکی از چالش های دنیای امروز در زمینه کشاورزی، استفاده بی رویه و
نامناسب از انواع سموم، کودها و آفت کش های شیمیایی در مزارع و باغ هاست.
کشاورزان و باغداران باید دوز مصرفی استانداردی برای استفاده از این
محصولات در نظر بگیرند و دوره کارنس محصولات کشاوری را هم رعایت کنند. زیرا
استفاده مداوم از میوه ها، سبزی ها و صیفی هایی که دارای باقیمانده آفت کش
ها و سموم کشاورزی هستند، می تواند به روند بلوغ در کودکان، سرعت بیشتری
بدهد.
ظرف های پلاستیکی:
بیسفنول A، نوعی ترکیب شیمیایی است که می توان آن را در ظرف های پلاستیکی
پیدا کرد. استفاده مداوم از این ظرف های پلاستیکی برای نگهداری یا مصرف
غذاهای داغ، گرم و چرب در بچه ها، باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی
هورمون های بدن آنها و احتمال ابتلایشان به بلوغ زودرس می شود. بهتر است
والدین از ظرف های شیشه ای برای سرو غذای فرزندان خود استفاده کنند و غذای
مهد و مدرسه آنها را در ظرف های پلاستیکی نریزند.
زندگی کنار دریا:
احتمال بلوغ زودرس دختربچه هایی که نزدیکی دریا زندگی می کنند، 10 تا 20
برابر سایر دختربچه هاست. محققان می گویند که شاید استفاده مستمر از غذاهای
دریاهای آزاد، علت این مساله باشد.
