مقیاس لیکرت چیست؟
یکی از رایج ترین مقیاس های اندازه گیری در تحقیقاتی است که براساس پرسشنامه انجام می شود و توسط رنسیس لیکرت (۱۹۰۳-۱۹۸۱)
ابداع شده است. در این مقیاس یا طیف محقق با توجه به موضوع تحقیق خود،
تعدادی گویه را در اختیار شرکت کنندگان قرار می دهد تا براساس گویه ها و
پاسخ های چندگانه، میزان گرایش خود را مشخص کنند.
رنسیس لیکرت (۱۹۰۳-۱۹۸۱)
تعداد گویه ها در مقیاس لیکرت حداقل ۱۵ تا ۳۰ گویه است. در ساختن طیف لیکرت می بایست مراحل زیر را رعایت کرد:
۱- انتخاب موارد تشکیل دهنده مقیاس اندازه گیری و تدوین گویه های مناسب و نامناسب مربوط به موضوع
۲- انجام یک نمونه اولیه از گویه ها در نمونه ای تصادفی از پاسخ دهندگان
۳- ارزش گذاری و محاسبه نمره کل برای هر پاسخ دهنده
۴- تعیین توان افتراقی گویه ها
۵- انتخاب گویه های برگزیده
۶- تعیین ضریب قابلیت اعتماد مقیاس
پاسخ ها به صورت چند گزینه ای است که بطور مثال در حالت ۵ نقطه ای گزینه
ها شامل ” کاملا مخالف، مخالف، نظری ندارم، موافق و کاملا موافق ” می
باشد. معمولا در پرسشنامه
ها براساس مقیاس لیکر از حالت پنج گانه ذکر شده استفاده می شود، اما
بسیاری از روان سنج ها از حالات هفت و نه گانه نیز استفاده می کنند. گرچه
مطالعات اخیر نشان می دهد مقیاس ۵ و ۷ نقطه ای نتایج معتبرتری نسبت به
مقیاس ۱۰ نقطه ای دارند. سپس هر یک از گویه ها از نظر عددی ارزش گذاری می
شوند حاصل جمع عددی این ارزش ها نمره را در این مقیاس به دست می دهد که
بیانگر گرایش پاسخ دهندگان است؛ به همین دلیل به این مقیاس ، مقیاس مجموع
نمرات نیز گفته می شود.
معمولا به دلیل آنکه پاسخ دهندگان تحت تاثیر اعداد قرار نگیرند، ارزش
گذاری گویه ها نوشته نمی شوند. به عبارت دیگر در گزینه ها به جای اعداد،
از کلمه ها و عبارات مناسب استفاده می شود. همچنین ارزش گذاری گویه ها بطور
دلخواه انجام می شود و بطور مثال در مقیاس ۵ قسمتی می توان به گزینه کاملا
موافق نمره ۱ و به گزینه کاملا مخالف عدد ۵ را نسبت داد که به جای عدد ۱
می توان از ۰ استفاده کرد. معمولا تعداد پاسخ دهندگان در این مقیاس حداقل
۱۰۰ نفر است.
برای استفاده هر چه بهتر از مقیاس لیکرت موارد زیر را مدنظر قرار دهید :
– استفاده از کلمات در گزینه ها: همانطور که اشاره شد
توصیه می شود به جای استفاده از اعداد در گزینه ها، از کلمات و عبارات
مناسب استفاده شود. رعایت این مورد از سردرگمی پاسخ دهندگان جلوگیری کرده و
باعث می شود تا گرایش خود را با توجه به گزینه ها بهتر مشخص کرده و تحت
تاثیر اعداد قرار نگیرند.
– انتخاب صحیح گویه ها: همانطور که در مراحل شش گانه
فوق نیز اشاره شد، انتخاب گویه های صحیح در یک پرسشنامه اهمیت فراوانی
دارد. از گویه های مبهم و بی ربط خودداری کنید، همچنین می بایست تعداد گویه
هایی که گرایش های مخالف و موافق دارند یکسان باشد.
– بازه ای مناسب برای گزینه ها انتخاب کنید: تلاش کنید گزینه ها را در یک بازه کامل ( از کاملا تا اصلا ) و به صورت تک بعدی انتخاب کنید.
– از پرسیدن دو سوال در یک گویه خودداری کنید: این
ایراد رایج در طراحی گویه ها، جزء گویه های مبهم است که پاسخ دهنده را در
انتخاب پاسخ دچار مشکل خواهد کرد. هدف سوال باید کاملا گویا و مشخص باشد
بطوری که افراد مختلف از آن یک برداشت واحد داشته باشند.
– همیشه یک گزینه خنثی در نظر بگیرید: نظری ندارم !
نمی دانم ! به یاد نمی آورم ! از جمله گزینه هایی هستند که بر حسب موضوع و
نوع گزینه ها می توانند به عنوان گزینه های خنثی به کار روند.
– تعداد پاسخ ها فرد باشد: این مورد می تواند در
ارتباط مستقیم با مورد قبل قرار گیرد چرا که در حالتی که تعداد پاسخ ها فرد
هستند، یک نقطه وسط وجود خواهد داشت که این نقطه وسط می تواند گزینه خنثی
باشد.
– از گویه های پرسشی استفاده کنید: معمولا استفاده از گویه های پرسشی پاسخ های بهتری را به همراه دارند.
در تصویر زیر نمونه ای از مقیاس لیکرت در یک پرسشنامه برگرفته از سایت ویکی پدیا آورده شده است. برای مشاهده پرسشنامه های بیشتر با این مقیاس می توانید به قسمت پرسشنامه سایت مادسیج با پرسشنامه های استاندارد و متنوع مراجعه کنید.
در مجموع مقیاس لیکرت با توجه به دقت، اعتبار و سادگی مقیاسی مناسب برای استفاده در حوزه های مختلف است.
