قرار داد آتی سهام چیست؟
قراردادی است که در آن فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، تعداد
معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود
بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سهام را در تاریخ سررسید
خریداری کند.
تعداد سهام مشخص شده در هر قرارداد بیانگر
اندازه قرارداد است و تمامی آنها، سهام شرکتی است که در نماد معاملاتی
قرارداد آتی مشخص شده است. این نماد به صورت ترکیبی از علامت اختصاری
سهم پایه، سال و ماه سررسید قرارداد می‌باشد. هر نماد معاملاتی در دوره
مشخصی از سال معامله شده و پس از آن وارد دوره تحویل می‌گردد که این
دوره پس از آخرین روز معاملاتی آغاز و تا انتهای ماه قرارداد ادامه
دارد و طی آن تسویه فیزیکی یا نقدی صورت می‌گیرد.
برای معاملات این قراردادها، محدودیت‌های قیمتی و حجمی وجود دارد. به
طوریکه در هر روز معاملاتی نوسان قیمتی در دامنه مشخصی صورت می‌گیرد و
ورود سفارش در هر روز تنها در دامنه نوسان قیمت، مجاز است. همچنین هر
کارگزار و مشتری ملزم است در لحظه، سقف موقعیت‌های تعهدی باز به ازای
هر نماد معاملاتی را رعایت نماید. “موقعیت تعهدی که در بازار تسویه
نهایی نشده است را موقعیت تعهدی باز گویند. “
مفهوم وجه تضمین در قراردادهای آتی سهام
به منظور اطمینان از انجام تعهدات، هر یک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد که معمولا ٢٠%
است را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد کارگزار سپرده می‌کنند که متناسب با
تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل می‌شود.
بنابراین با کاهش قیمت‌ها، از حساب سپرده خریدار
کسر و به حساب سپرده فروشنده افزوده می‌شود و بالعکس. عملیات
بروزرسانی حساب‌ها در پایان هر روز معاملاتی توسط اتاق پایاپای
انجام می‌گیرد و چنانچه سپرده سرمایه‌گذار از سطح معینی (حداقل وجه تضمین
که معمولاً ٦٠درصد وجه تضمین اولیه است) کمتر شود
ملزم به واریز “سپرده جبرانی” تا سطح وجه تضمین اولیه خواهد بود.
در صورت عدم واریز وجه، موقعیت تعهدی سرمایه‌گذار توسط کارگزار بسته
خواهد شد.
کارگزار مجاز است علاوه بر وجه تضمین اولیه، درصدی از ارزش پایه قرارداد را به صورت وثیقه دریافت نماید.
مزایا و معایب قرارداد آتی سهام
با انعقاد قرارداد آتی، خریدار و فروشنده می‌توانند قیمت سهام را
برای زمان آینده تثبیت کنند و بنابراین از ریسک نوسانات مربوط به
قیمت جلوگیری نمایند. این قراردادها به عنوان ابزار پوشش ریسک در
مدیریت پرتفوی به حساب می‌آیند.
سرمایه‌گذاران با پرداخت بخشی از ارزش
قرارداد، مالک سهام پایه خواهند شد لذا معامله قراردادهای آتی به
دلیل این ویژگی اهرمی، سود و زیان بالایی به همراه دارد.
قیمت این قراردادها، براساس اقدامات شرکت منتشر کننده سهم
پایه مثل افزایش سرمایه و تقسیم سود تعدیل می‌شوند. با این حال،
توقف‌های طولانی، نوسانات شدید قیمت سهم بعد از بازگشایی نماد و
صف‌های سنگین خرید و فروش در نماد معاملاتی سهم بر ریسک این قراردادها
می‌افزایند.
تسویه نهایی
قرارداد آتی پس از آخرین روز معاملاتی، وارد دوره تحویل می‌شود و سرمایه
گذار در صورتی که در طی دوره معامله موقعیت تعهدی خود را بسته نباشد
باید اقدام به تسویه نماید.
سقف کارمزد معاملات قرارداد آتی سهام به شرح زیر می‌باشد:
| شرح | خرید | فروش |
| شرکت بورس اوراق بهادار تهران | ٠/٠٠٠٠٨ | ٠/٠٠٠٠٨ |
| شرکت سپرده‌گذاری مرکزی | ٠/٠٠٠٠٨ | ٠/٠٠٠٠٨ |
| سازمان بورس و اوراق بهادار | ٠/٠٠٠٠٨ | ٠/٠٠٠٠٨ |
| مدیریت فناوری بورس | ٠/٠٠٠٠٤ | ٠/٠٠٠٠٤ |
| کارگزاری | ٠/٠٠٠٨ | ٠/٠٠٠٨ |
| جمع | ٠/٠٠١٠٨ | ٠/٠٠١٠٨ |
سقف کارمزد شرکت سپرده گذاری از محل تسویه نقدی یا تحویل فیزیکی در
پایان دوره قرارداد پنج هزارم درصد ارزش قرارداد بر حسب قیمت تسویه
آخرین روز معامله خواهد بود.
در ادامه به منظور درک صحیح‌تر از نحوه انجام معاملات این قراردادها، مثالی ارائه شده است.
فرض کنید قرارداد آتی سهام مخابرات با اندازه
٨,٥٠٠
سهم و تاریخ تحویل ٩٣/١٢/٢٣ در حال حاضر(٩٣/٩/١) با قیمت ٣,٠٠٠ ریال و در نماد
“اخابر ٩٣١٢”
مورد معامله قرار می‌گیرد. خریدار یک عدد از این قرارداد، متعهد است در تاریخ تحویل
٨,٥٠٠
سهم را به قیمت هر سهم ٣,٠٠٠ریال از فروشنده خریداری و فروشنده نیز متعهد است
٨،٥٠٠
سهم را به خریدار تحویل دهد.
هر یک از طرفین معامله ملزم هستند که در لحظه انجام معامله
٢٠%
ارزش قرارداد، معادل
٥,١٠٠،٠٠٠
ریال را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد کارگزار سپرده کنند. حداقل وجه تضمین در این معامله ٣,٠٦٠,٠٠٠
ریال (٦٠% وجه تضمین اولیه)
خواهد بود. در صورتی که طی روزهای معاملاتی آتی، قیمت این
قرارداد کاهش یابد معادل کاهش ارزش قرارداد از حساب خریدار کسر و به
حساب فروشنده افزوده خواهد شد. در صورتی که حساب خریدار به حداقل مجاز
برسد، از سوی کارگزاری پیامی مبنی بر افزایش حساب تا سطح وجه تضمین
اولیه دریافت خواهد نمود.
جدول زیر تغییرات حساب خریدار و فروشنده را در زمان کاهش قیمت‌ها نمایش می‌دهد.
| تاریخ | قیمت | ارزش قرارداد | حساب سپرده خریدار نزد کارگزار | مبلغ انتقالی بین حساب‌ها نسبت به روز معامله | حساب سپرده فروشنده نزد کارگزار |
| ٩٣/٠٩/٠١ | ٣,٠٠٠ | ٢٥,٥٠٠,٠٠٠ | ٥,١٠٠,٠٠٠ | – | ٥,١٠٠,٠٠٠ |
| ٩٣/٠٩/١٥ | ٢,٨٠٠ | ٢٣,٨٠٠,٠٠٠ | ٣,٤٠٠,٠٠٠ * | ١,٧٠٠,٠٠٠ | ٦,٨٠٠,٠٠٠ |
| ٩٣/٠٩/٣٠ | ٢,٧٥٠ | ٢٣,٣٧٥,٠٠٠ | ٢,٩٧٥,٠٠٠ ** | ٢,١٢٥,٠٠٠ | ٧,٢٢٥,٠٠٠ |
*
٢٣,٨٠٠,٠٠٠ – ٢٥,٥٠٠,٠٠٠) – ٥,١٠٠,٠٠٠)
= ٣,٤٠٠,٠٠٠
**کمتر از حداقل وجه تضمین: واریز ٢,١٢٥,٠٠٠ ریال توسط خریدار یا بستن موقعیت تعهدی
نماد بورس چیست؟
نماد عبارت است از کد شرکت‌ها که برای سهولت شناسایی و دسته‌بندی آنها در بورس تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نماد یک شرکت عبارت است از حرف اول که نشان دهنده صنعتی است که آن شرکت در آن قرار دارد و خلاصه‌ای از نام شرکت در ادامه.
به عنوان مثال تمام شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران
که در گروه بانک‌ها، موسسات اعتباری و سایر نهادهای پولی فعالیت می‌کنند
نمادشان با “و” شروع می‌شود. در ذیل توضیحاتی همراه با مثال درباره این
طبقه‌بندی و حروف اختصاری آمده است:
– گروه بانک‌ها، موسسات اعتباری و سایر نهادهای پولی (شرکت‌های که خدمات
متنوع بانکی، افتتاح حساب جاری ارائه می‌دهند در این گروه قرار می‌گیرند):
حرف اختصاری این گروه “و” است. مانند: وسینا (بانک سینا)، ونوین (بانک
اقتصاد نوین)، وکار (بانک کارآفرین) و …
– گروه شرکت‌های سیمانی، آهک و گچ: حرف اختصاری این گروه بسته به اینکه
زمینه فعالیت آنها سیمان باشد یا تولید گچ متفاوت خواهد بود. آن دسته از
شرکت‌ها که زمینه فعالیت آنها تولید سیمان است، حرف اختصاری آنها “س” است.
مانند: سفارس (سیمان فارس و خوزستان)، سشرق (سیمان شرق)، ستران (سیمان
تهران)، سخاش (سیمان خاش) و …
دسته دیگر که در زمینه تولید انواع گچ فعالیت می‌کنند، حرف اختصاری آنها “ک” است. مانند: کایگچ (ایران گچ) و کگچت (گچ تهران).
– گروه فلزات اساسی: حرف اختصاری این گروه “ف” است. به استثنای دو شرکت
سرمایه‌گذاری گروه صنعتی سدید و سرمایه‌گذاری توکا فولاد که این دو شرکت
که در تقسیم‌بندی جدید از گروه واسطه گری مالی (در تقسیم‌بندی جدید این
گروه وجود ندارد) به فلزات اساسی انتقال پیدا کرده‌اند، حرف اختصاری آنها
“و” است.
مانند: فاراک (ماشین‌سازی اراک)، فوکا (فولاد کاویان)، فسرب (ملی سرب و
روی) و …وتوکا (سرمایه‌گذاری توکا فولاد) زمینه فعالیت این شرکت سرمایه
گذاری توکا فولادک تولید فولاد،ماشین آلات و تجهیزات است و وسدید
(سرمایه‌گذاری گروه صنعتی سدید ) که در زمینه طراحی، مهندسی، ساخت تجهیزات و
ماشین‌‌آلات، لوله‌های فولادی درز جوش مستقیم و اسپیرال، پیمانکار
پروژه‌های نفت و گاز و پتروشیمی و شبکه‌های آب و فاضلاب و ساخت نیروگاه‌های
بادی فعالیت می‌کند.
– گروه شرکت‌های قند و شکر: حرف اختصاری این گروه “ق” است. مانند: قپارس (قند پارس)، قزوین (کارخانجات قند قزوین) و …
