منظور از انفاق كه در قرآن آمده چيست؟ لطفا فرق انفاق و صدقه و زكات را برايم توضيح دهيد.
در معنايي وسيع و عام، زكات هم شامل زكات واجب فقهي كه در كتاب هاي فقهي
آمده و احكام و شرايط خاصي دارد مي شود و هم شامل انفاقات مستحب و كمك هاي
مالي غيرواجب و صدقاتي كه انسان به فقرا و نيازمندان پرداخت مي كند و حتي
هر نوع كار خير مي شود در قرآن كريم استعمال زكات يكسان نيست. برخي موارد
مراد از زكات، مطلق پرداخت هاي مالي اعم از واجب و مستحب و انفاقات و صدقات
و گاهي قرائني در كار است كه دلالت دارد مراد از آن خصوص زكات واجب با
شرايط و احكام خاص آن است. در روايات دامنه زكات توسعه فراواني داده شده و
براي هر چيزي زكات بيان شده است به چند نمونه اشاره مي شود: « زكات القدره
الانصاف؛ زكات قدرت، انصاف داشتن است». «زكاه الجمال العفاف؛ زكات زيبايي،
عفت ورزيدن است»، «زكاه الصحه، السعي في طاعه الله؛ زكات سلامتي، كوشش در
طاعت خداوند است»، «زكاه العلم نشره؛ زكات علم منتشر كردن آن است»، « زكاه
العقل، احتمال الجهال؛ زكات عقل، تحمل كردن جاهلان است» انفاق و صدقه انفاق هر دو به معناي خرج كردن مال در راه خدا اعم از واجب و
مستحب است و هر دواز نظر روايات اسلامي معناي گسترده و وسيعي دارند . براى
اينكه بدانيم مفهوم انفاق تا چه حد در اسلام گسترده است كافى است حديث زير
را مورد توجه قرار دهيم:
پيغمبر گرامى اسلام ص فرمود:
كل معروف صدقه،
و ما انفق الرجل على نفسه و اهله كتب له صدقة، و ما وقى به الرجل عرضه فهو
صدقة، و ما انفق الرجل من نفقة فعلى اللَّه خلفها، الا ما كان من نفقه فى
بنيان او معصية:
هر كار نيكى به هر صورت باشد صدقه و انفاق در راه خدا محسوب مىشود (و منحصر به انفاقهاى مالى نيست).
و هر چه انسان براى حوائج زندگى خود و خانواده خود صرف مىكند صدقه نوشته مىشود.
و آنچه را كه انسان آبروى خود را با آن حفظ مىكند صدقه محسوب مىگردد .
لفظ
صدقه در قرآن بسيار آمده است. صدقه نيز همانند زكات، در اصطلاح متشرعه،
مفهوم خاصي پيدا كرده و تنها بر كمكهاي مالي مستحبي، كه شخص وظيفه شناس و
متعبد، علاوه بر تكليف واجب خود، به فقرا مي دهد، اطلاق مي شود كه نقطه
مقابل زكات واجب مالي است؛ اما در قرآن، صدقه نيز همانند زكات، مفهومي
بسيار گسترده دارد و علاوه بر صدقات مستحب، بر زكات واجب هم اطلاق مي شود؛
چنان كه در اين آيه آمده است: «انما الصدقات للفقراء و المساكين و العاملين
عليها و المؤلفة قلوبهم و في الرقاب والغارمين و في سبيل الله و ابن
السبيل فريضة من الله و الله عليم حكيم؛ (1) صدقات تنها براي نيازمندان،
مساكين، كارگزاران آن، كساني كه بايد دلها شان را به دست آورد، در راه آزاد
شدن بردگان، وامداران، در راه خدا و براي در راه ماندگان بايد صرف شود و
اين فريضه اي است از سوي خداوند و خداوند دانا و حكيم است». در اين آيه،
واژه صدقه در مورد زكات واجب به كار رفته و راه هاي مصرف آن را نيز بر مي
شمارد. صدقه در قرآن، در موارد مستحبي نيز به كار رفته و حتي در مواردي مثل
مهريه ازدواج نيز از مشتقات همين ماده استفاده شده است: «و آتوا النساء
صدقاتهن نحلة» (2). در اين جا »صدقه« به ضم دال، كه هم ريشه با صدقه است،
بر مهريه زن اطلاق شده است. مي توان گفت كه در مجموع بيش از بيست مورد در
قرآن از واژه صدقه و مشتقات آن مانند: تصدق، صدْقه، مصدقين، مصدقات،
متصدقين و متصدقات استفاده شده است در قرآن در باره صدقه، تعابير زيبايي
آورده شده و يا نتايج جالبي بر آن بار شده كه افراد را به آن ترغيب مي كند؛
مثل آن كه مي فرمايد: »اگر صدقه خود را مخفي بداريد، بهتر است و گناهان
شما را جبران مي كند و در هر حال، خداوند از كارهاي شما آگاه است.«(3) و
»با گرفتن صدقه، آنان را پاكيزه گردان«(4) و »چندين برابر آن را پس خواهند
گرفت«(5) و »خدا آنان را پاداش مي دهد«(6) و »خداوند برايشان زمينه بخشش و
پاداش عظيم فراهم كرده است«(7). پي نوشت ها: 1: توبه 60. 2: نساء 4. 3:
بقره 271. 4: توبه 103. 5: حديد 18. 6: يوسف 88. 7: احزاب 35. اخلاق در
قرآن, ج3
در روايات اسلامي براي «صدقه» نيزتوسعه و گستردگي عجيبي قايل
شده اند و معناي آن را از حدود تنگ و كوچكي كه در ذهن ماست بسيار فراتر
برده اند. در روايت مي خوانيم:«كل معروف صدقه؛ هر كار نيك و پسنديده اي
صدقه است»(ميزان الحكمه، ج 5، ص 324، ح 10375، دفتر تبليغات اسلامي، 1362).
از بعضي روايات به دست مي آيد كه صدقه تنها كمك به فقير نمي باشد بلكه
انجام كار خير و نيكي در مورد افراد ثروتمند نيز صدقه شمرده شده است مثل
حديث: «كل معروف صدقه الي غني او فقير ؛(همان، ح 0376). در بعضي روايات
آموختن علم و دانشي كه موجب رشد و هدايت كسي گردد صدقه به حساب آمده است
(همان،ح 10378). در برخي روايات ايجاد تفاهم و آشتي ميان دو نفر و اصلاح
بين آنها را از صدقه شمرده اند (همان، ح 10379).
و نيز كلام خوب و مفيد و
پاكيزه و هر گامي كه به طرف نماز برداشته شود صدقه است(همان، ح 10380). و
حتي لبخند و تبسم در چهره برادر ديني و امر به معروف و نهي از منكر و
راهنمايي فرد گمشده و برداشتن سنگ و خار و استخوان تير از سر راه مردم صدقه
شمرده شده است (همان، ح 10383).
و عجيب اين است كه لازم نيست انسان كاري انجام دهد تا صدقه به شمار آيد
بلكه گاهي ترك برخي كارها و انجام ندادن آن صدقه محسوب مي گردد، چنانچه در
روايت آمده است: زبانت را نگه دار، كه اين صدقه اي بر خودت مي باشد(همان، ص
326، ح 10387). و نيز در روايتي ترك شر و بدي صدقه به شمار آمده است
(همان، ح 10388).
در روايات اسلامي امور مختلفي به عنوان بهترين صدقه
معرفي شده است مثلا: 1- بهترين صدقه آن است كه انسان در حال صحت و سلامت و
در عين علاقمندي به چيزي آن را صدقه دهد
صدقه زبان چیست؟
حضرت امیرمؤمنان علی(ع) فرمودند: با
صدقه دادن، روزی را به سوی خدا نازل کنید و کسی که به گرفتن عوض از جانب
خداوند تعالی، باور داشته باشد، به بخشیدن و عطا کردن، سخی و جوانمرد است و
در آن بخل نمی‌ورزد.
صدقه بر پنج قسم است:
اول: صدقه مال، که همان بذل و تصدق و انفاق است.دوم: صدقه جاه و مقام، که شجاعت و واسطه شدن است (برای رفع حوائج و مشکلات دیگران).سوم: صدقه عقل و نظر، که همان مشورت و شور دادن است. از
پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمودند: صدقه بدهید بر برادرانتان با علمی که
او را راهنمایی کند و رأی و نظری که او را استوار سازد و آموزش را اصلاح
نماید.چهارم: صدقه علم، و آن بذل علم به اهلش و نشر و گسترش آن بذل علم به اهلش و نشر و گسترش آن بر مستحق آن است. حضرت
محمد(ص) در این رابطه فرموده اند: از صدقه اینکه آدمی علم را به مردم
تعلیم دهد و فرمود: زکات علم، یاد دادن آن به کسی که نمی‌داند.پنجم:
صدقه زبان، که همان اصلاح و وساطت بین مردم و کوشش در خاموش کردن چیزهایی
که موجب افروختن کینه‌ها و خصوصیات‌هاست و اصلاح و آشتی دادن میان افراد. از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمودند: با فضیلت‌ترین صدقه، صدقه زبان است. عرض کردند: یا رسول‌الله صدقه زبان چیست؟فرمودند:
شفاعتی که به واسطه آن، اسیری(بیچاره و مظلومی) را آزاد کند و از ریختن
خونی مانع گردد و به برادر خویش خیری رساند و بدی و ناخوشایندی را از او
دفع نماید.
