شایع ترین علت ناباروری در مردان
به گزارش پارسینه ،
براساس آخرین آمارها، شیوع ناباروری در ایران حدود 20 درصد اعلام شده است،
به طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد، حدود سه میلیون زوج نابارور در کشور وجود
دارد.
بد
نیست بدانید، حدود 35 تا 40 درصد علل ناباروری در زنان به همین میزان دلایل
آن در مردان مشاهده می‌شود و حدود پنج تا 15 درصد علل نیزناشناخته است.
برخلاف باور عموم که ناباروری را مشکلی زنانه می‌دانند، هنگام بروز آن باید
دنبال علل ناباروری در مردان هم باشیم. در این گزارش به بررسی علل و
درمان‌های ناباروری مردانه می‌پردازیم.
به
گفته متخصصان، اگر زوجی پس از گذشت یک سال از ازدواجشان بدون پیشگیری از
بارداری و با وجود رابطه جنسی منظم، بچه‌دار نشوند باید از نظر ناباروری
مورد بررسی قرار گیرند. اگرعوامل زنانه ناباروری مثل اختلالات تخمک‌گذاری،
مشکلات رحمی، اختلالات هورمونی و ابتلا به بیماری را کنار بگذاریم،
ناباروری مردان دلایل مختلفی دارد.
دکتر
محمدرضا نوروزی، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار و دانشیار دانشگاه علوم
پزشکی تهران به جام‌جم می‌گوید: عوامل مختلفی می‌تواند باعث ناباروری در
مردان شود که اولین عامل، اختلال توانایی جنسی است. مردی که از مشکلات جنسی
رنج می‌برد، باید بدون خجالت و جبهه‌گیری برای درمان به متخصص مراجعه کند،
چراکه همین عامل می‌تواند باعث ناباروری او باشد.
این
در حالی است که بیماری‌های دوران کودکی مثل جراحی اطراف بیضه، بالا بودن
بیضه، اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون‌های هیپوفیز یا
هورمون‌های جنسی، رشد نامناسب بیضه‌ها، اختلالات ژنتیک مثل کوچک‌بودن بیضه،
برخی عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند، مصرف برخی
داروها، گروهی از عفونت‌های دستگاه تناسلی، بیماری‌های تب‌دار طولانی‌مدت
که بر نطفه‌سازی تاثیر می‌گذارد، چاقی مفرط و استعمال دخانیات از دیگر
دلایل ناباروری در مردان محسوب می‌شود.
به
گفته این متخصص شغل افراد هم می‌تواند زمینه ناباروری را فراهم کند. به
عنوان مثال، مردانی که کارشان سمپاشی است و مدام در معرض مواد آسیب‌رسان به
بیضه‌ها مثل انواع حشره‌کش قرار دارند، همچنین نانواها که دائم کنار تنور
داغ هستند، ممکن است دچار ناباروری شوند.
شایع‌ترین علت ناباروری مردانه
شایع‌ترین
بیماری قابل درمان در ناباروری آقایان، واریکوسل است. در این بیماری،
وریدهای دور بیضه متورم می‌شوند و اختلال اسپرم ایجاد می‌کنند. واریکوسل
بیماری نسبتا شایعی است و 20 درصد پسران جوان از آن رنج می‌برند.
در
عین حال 20 درصد افرادی که واریکوسل دارند، دچار مشکل ناباروری هستند.
واریکوسل همیشه باعث ناباروری نمی‌شود و شدت بیماری است که روی قدرت باروری
تاثیر می‌گذارد. باید بدانید واریکوسل خود را در سنین بلوغ نشان می‌دهد و
گاهی بدون علامت است و فرد در معاینه اتفاقی یا برای درمان ناباروری متوجه
آن می‌شود. در برخی افراد نیز واریکوسل با علامت‌هایی مثل سنگینی و درد
مختصر بیضه در یک طرف یا دوطرف بروز می‌کند.
به
گفته دکتر نوروزی، اگر این اختلال بموقع تشخیص داده شود و درمان صورت
بگیرد از آسیب به بیضه جلوگیری می‌کند. با این حساب بهترین راه، تشخیص
اولیه بیماری از سوی خود فرد است یعنی باید شیوه معاینه را به آقایان
آموزش دهیم. به این ترتیب که فرد باید طناب دور بیضه را لمس کند و اگر در
ناحیه زیرین، شبکه‌ای کرمی شکل لمس کرد مشکوک به بیماری واریکوسل است. نوع
شدید واریکوسل را می‌توان از روی پوست هم تشخیص داد. شبکه‌ای مارپیچی روی
پوست که برجسته است، از علائم بیماری است.
اگر
واریکوسل به وسیله لاپاراسکوپی درمان شود، احتمال آن که اختلال ناباروری
درمان شود و اسپرم به وضعیت عادی برگردد، زیاد است. 50 درصد موارد در
واریکوسل شدید هم با جراحی به بازگشت کامل قدرت باروری در فرد کمک می‌کند،
اما در برخی موارد ناباروری درمان نخواهد شد.
یک بررسی آزمایشگاهی
گاهی
اوقات با وجود رابطه جنسی منظم زوج‌ها اصلا نطفه‌ای شکل نمی‌گیرد، این
متخصص در این باره می‌گوید: به همین دلیل مجبور هستیم از بافت بیضه
نمونه‌برداری کنیم و ببینیم آیا اسپرم داخل بیضه وجود دارد یا نه؟ اگر در
نمونه‌برداری از مردی اسپرم پیدا کنیم حتی اگر کم یا ضعیف باشد، راه‌های
درمان زیادی وجود دارد تا مشکل ناباروری برطرف شود.
اگر
براساس نتایج آزمایش‌ها، اسپرم اصلا وجود نداشته باشد باید دنبال دو علت
عمده باشیم. گاهی اسپرم در بدن تولید می‌شود، اما منتقل نمی‌شود. در برخی
مواقع نیز اسپرم اصلا تولید نمی‌شود یا به حدی کم است که در مایع منی قابل
مشاهده نیست؛ اختلالی که الیگواسپرمی نام دارد. ناباروری افرادی که دچار
انسداد مجاری منتقل‌کننده هستند، معمولا با جراحی قابل درمان است، اما در
صورتی که تولید اسپرم دچار مشکل باشد، درمان سخت می‌شود.
از
طرفی اگر مقدار اسپرم برای بارداری طبیعی کافی نباشد از روش‌های کمک
باروری مثل IUI، IVF، ICS یا همان میکرواینجکشن می‌توان استفاده کرد که هر
کدام بسته به شرایط فرد به کار برده می‌شود و 30 تا 40 درصد شانس موفقیت
وجود دارد. در صورتی که اسپرم وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند از روش‌های
دیگری مثل جنین اهدایی استفاده کند.
استفاده از روش‌های کمک باروری
یکی
از علت‌های ناباروری در مردان این است که اسپرم وجود دارد، اما به دلیل
مشکلات حرکتی قادر به رساندن خود به تخمک و بارور کردن آن نیست. در چنین
شرایطی نیز برای بیماری درجه‌بندی انجام می‌شود و از روش‌های کمک باروری
استفاده خواهد شد.
تراتواسپرمی
از دیگر علت‌های ناباروری مردان به حساب می‌آید به این معنی که درصد زیادی
اسپرم دارای شکل طبیعی نیستند و پزشک براساس نتایج آزمایشگاهی درمان‌های
مختلف را برای باروری فرد به کار خواهد گرفت که گاهی موفق و گاهی ناموفق
است.
تشخیص و درمان ناباروری
پزشک
متخصص برای بررسی علل ناباروری آقایان با توجه به شرایط بیمار آزمایش
آنالیز منی یا اسپرموگرام، سونوگرافی، آزمایش‌های هورمونی، تست‌های ارزیابی
آسیب DNA اسپرم، آزمایش‌های ژنتیک، وازوگرافی یا عکس رنگی از لوله واز
(منی‌بر) را تجویز می‌کند تا روش درمانی مناسب انتخاب یا ناباروری دائمی
فرد مشخص شود.
شایع‌ترین علت ناباروری قابل درمان در مردان
تقریبا همه ما با واژه «واریس» آشنایی
داریم و فکر می‌کنیم این عارضه فقط در ناحیه پا ایجاد می‌شود درحالی که
واریس ممکن است در هر بخشی از سیاهرگهای بدن ایجاد شود که یکی از این
مناطق بیضه‌هاست! در قسمت فوقانی هر بیضه، شبکه‌ای از سیاهرگ‌ها وجود دارد.
اگر به هر دلیل این وریدها دچار اختلال شوند، واریس سیاهرگهای بیضه
به‌وجود می‌آید که به آن واریکوسل گفته می‌شود. واریکوسل امروزه شایع‌ترین
علت قابل درمان ناباروری مردانه محسوب می‌شود.
در این مقاله دکتر شخص‌سلیم، شما را با علل، عوارض، راه‌های تشخیص و درمان این بیماری آشنا می‌کند.
وقتی رگ‌ها گشاد می‌شوند
به اتساع یا گشاد شدن سیاهرگهای بند بیضه
واریکوسل می‌گویند. بند بیضه از قسمت فوقانی این ارگان به سمت کانال مغبنی
امتداد دارد که از طریق این کانال وارد شکم می‌شود. این بند در قسمت
فوقانی بیضه به صورت طنابی لمس می‌شود و حاوی این موارد است: لوله منی‌بر
که اسپرم یا همان نطفه مردانه را از بیضه به کیسه‌های منی و مجرا منتقل
می‌کند، شریان بیضه که خونرسانی را بر عهده دارد، وریدها (سیاهرگ‌ها) که
خون سیاهرگی را از بیضه خارج می‌کنند و عروق لنفاوی و اعصاب. در واقع این
بیماری شبیه به واریس اندام تحتانی است.
شایع‌ترین علت ناباروری قابل درمان
واریکوسل
شایع‌ترین علت قابل اصلاح ناباروری اولیه و ثانویه در مردان است که در 15
درصد مردان جوان دیده می‌شود. این بیماری در 35 درصد مردانی که به علت
ناباروری اولیه مراجعه می‌کنند و در 75 تا 81 درصد مردان با ناباروری
ثانویه دیده می‌شود. شروع آن هم معمولا در زمان نوجوانی است و به صورت نادر
در پسران قبل از بلوغ رخ می‌دهد. واریکوسل عمدتا در طرف چپ ایجاد می‌شود
هرچند می‌تواند دوطرفه هم باشد. اگر هم فقط در طرف راست باشد یا برای
اولین‌بار در افراد مسن رخ دهد، فرد باید از نظر تومورهای شکمی بررسی شود.
چرا ایجاد می‌شود؟!
علل
مختلفی برای این بیماری مطرح شده است. در داخل وریدها دریچه‌هایی وجود
دارد که از برگشت خون جلوگیری می‌کنند. نارسایی این دریچه‌ها یا عدم وجود
آنها می‌تواند باعث گشاد شدن وریدها شود. از طرفی ورید بیضه چپ، خون خود را
به داخل ورید کلیه تخلیه می‌کند و طرف راست وارد ورید اجوف تحتانی
(بزرگ‌ترین ورید بدن که خون قسمت‌های پایین بدن را به قلب می‌رساند)
می‌شود. بنابراین طول ورید بیضه چپ طولانی‌تر و فشار داخل آن بیشتر است که
باعث شیوع بیشتر این بیماری در طرف چپ می‌شود. علت ارثی یا ژنتیک نیز برای
آن شناخته نشده است.
ممکن است علامتی نداشته باشید
واریکوسل
معمولا علامتی ندارد و به طور اتفاقی در معاینه کشف می‌شود. بیمار ممکن
است با شکایت بزرگی، عدم تقارن بیضه‌ها یا درد بیضه‌ها یا پس از ازدواج به
علت ناباروری مراجعه کند و در بررسی متوجه این بیماری شویم. درد بیضه ممکن
است خفیف یا شدید باشد و با نشستن، ایستادن و فعالیت فیزیکی افزایش یابد
اما معمولا با خوابیدن به پشت کاهش پیدا می‌کند. واریکوسل همچنین می‌تواند
باعث کوچک شدن بیضه یا عدم رشد آنها و اختلال در آزمایش منی شود.
به عبارتی ممکن است باعث کاهش تعداد،
حرکت و شکل‌های طبیعی اسپرم شود و قدرت باروری مرد را کاهش دهد زیرا وقتی
رگ‌های سیاهرگی گشاد می‌شوند دمای ناحیه بیضه‌ها افزایش پیدا می‌کند و
اسپرم‌سازی مختل می‌شود. البته بیشتر مطالعات نشان داده است جراحی
واریکوسل باعث افزایش غلظت اسپرم (تعداد اسپرم در واحد حجم) با یا بدون
بهبود حرکت و اشکال طبیعی اسپرم می‌شود. لازم به ذکر است که واریکوسل همیشه
باعث علائم ذکر شده در بالا نمی‌شود و بسیاری از بیماران ناباروری
ندارند.
چه کسانی نیاز به درمان دارند؟
درمان
واریکوسل بستگی به عوامل گوناگونی دارد. اگر بیمار مجرد باشد و در آزمایش
منی اختلال داشته باشد یا حجم بیضه‌اش کاهش یافته باشد باید تحت درمان قرار
گیرد. افراد متاهل هم اگر ناباروری دارند و آزمایش منی‌شان اختلال داشته
باشد باید درمان شوند. تصمیم به درمان واریکوسل در نوجوانان ظرافت خاصی
دارد زیرا در این افراد انجام آزمایش منی به جهت مسائل اجتماعی و روانی
مشکل است. از طرفی در این گروه سنی با افزایش سن در حالت عادی فاکتورهای
مربوط به اسپرم افزایش می‌یابد بنابراین آزمایش منی مختل ممکن است ناشی از
بیماری واریکوسل نباشد. در این افراد سایز بیضه مهم است؛ اگر کوچکی دوطرفه
وجود داشته باشد یا اینکه در طرف واریکوسل حجم بیضه کمتر از طرف مقابل
باشد، فرد باید درمان شود. لازم به ذکر است که تاکنون هیچ روشی برای
پیشگیری از واریکوسل درجمعیت عمومی شناخته نشده است.
زیر پوست‌تان توده حس می‌کنید؟!
فرد
مبتلا به واریکوسل ممکن است با معاینه خود متوجه بیماری‌اش شود. در واقع
این بیماری به صورت توده یا توده کرمی‌شکل لمس می‌شود. تشخیص آن نیز براساس
معاینه فیزیکی پزشک است به این صورت که بیمار در حالت ایستاده معاینه
می‌شود و پزشک در حالی که بندهای بیضه را لمس می‌کند از بیمار درخواست
می‌کند زور بزند تا باعث تغییر اتساع وریدها شود. گاهی هم به صورت طبیعی
بیضه‌ها بالاتر هستند یا فرم بند بیضه به علت کوتاهی یا چاقی فرد به‌خوبی
قابل لمس نیست که در این موارد پزشک ممکن است درخواست سونوگرافی بیضه بدهد.
این
بیماری از نظر شدت براساس معاینه به 3 درجه تقسیم می‌شود. درجه 1 که اتساع
وریدی فقط حین زور زدن در لمس توسط پزشک تشخیص داده می‌شود، درجه 2 که
بدون زور زدن اتساع وریدی لمس می‌شود و درجه 3 که اتساع وریدی از روی پوست
کیسه بیضه قابل مشاهده است و شدیدترین نوع بیماری است. مواردی که پزشک در
معاینه واریکوسل را لمس نمی‌کند و وجود آن در سونوگرافی تشخیص داده می‌شود
به نوع ساب کلینیکال معروف است که اهمیت بالینی نداشته و نیاز به درمان
ندارد.
واریکوسل و کاهش هورمون مردانه
در
مطالعه چند مرکزی که توسط سازمان بهداشت جهانی انجام شد، مردان بالای 30
سال که واریکوسل داشتند نسبت به افراد جوان‌تر درگیر با این بیماری،
میانگین سطح تستسترون پایین‌تری داشتند. همچنین این کاهش هورمون در بیماران
بدون واریکوسل دیده نشد. این مطالعه نشان می‌دهد که واریکوسل روی
هورمون‌سازی بیضه هم تأثیر می‌گذارد. در مطالعات دیگر هم نشان داده شد
واریکوسل روی سلول‌های لیدیگ که نقش هورمون‌سازی (تستوسترون) را در بیضه
دارند، تاثیر منفی می‌گذارد.
با دارو درمان نمی‌شود!
واریکوسل
یک بیماری خوش‌خیم است اما درمان دارویی ندارد. از روش‌های درمانی آن
می‌توان به جراحی یا روش فرستادن لخته (آمبولیزیشن) از طریق سوراخ پوستی و
وارد شدن به سیستم وریدی اشاره کرد. اساس روش‌های جراحی هم بستن وریدهای
گشاد شده بیضه است.
جراحی 4 روش دارد
جراحی
به 4 روش انجام می‌شود. روش میکروسکوپیک اینگوینال یا ساب اینگوینال
کمترین عوارض را نسبت به سایر روش‌ها دارد زیرا شریان بیضه و عروق لنفاوی
با میکروسکوپ مورد توجه قرار می‌گیرد و از آسیب آنها جلوگیری می‌شود. شکاف
این عمل کمی بالاتر از کشاله ران است. در نوع ساب اینگوینال نیز شکاف
پایین‌تر از کشاله ران است. روش بعدی اینگوینال و ساب اینگوینال است که
بدون میکروسکوپ انجام می‌شود بنابراین عوارض آن چندین برابر است. محل شکاف
آنها نیز مانند روش قبلی است.
شیوه بعدی جراحی رتروپریتوان یا high
inguinal است که در آن شکاف جراحی در محل بالاتر از دو روش فوق داده می‌شود
و روش چهارم هم روش لاپاراسکوپیک است که طی آن 3 سوراخ در ناحیه شکم ایجاد
می‌شود و عمل بستن وریدهای بیضه از این طریق انجام می‌شود. در این روش
احتمال آسیب روده یا مثانه و عروق بزرگ وجود دارد. این شیوه برای موارد
دوطرفه می‌تواند انجام شود.
