خواص سدر و میوه آن ( بنام کنار)
درخت سدر و میوه آن کنار
اسم من «كنار» است،
و ميوه درخت سدر ميباشم. ميوه مرا به فارسي «كنار» و به عربي «نبق»
ميگويند، و كوهي آن زال نام دارد كه اعراب آن را ضال مينويسند – از
ميوههاي خنك هستم و از نظر شكل و خواص شبيه زالزالك ميباشم. داراي تانن –
يك صمغ – جوهر زردك – يك نوع قند و ويتامينهاي آ – ب – و ث ميباشم.
جمعكننده معده و نرمكننده سينه بوده، ميوه رسيده من ارزش غذايي زيادي
ندارد، بلكه منافع آن بيش از خاصيت غذايي آن است. معذلك مردمان جنوب ايران
شكم خود را با ميوهي من سير ميكنند. دويست و پنجاه گرم ميوهي من مسهل
صفر است. عطش را فرو مينشانم و ميوه ترش من صفرابر بسيار خوبي است. آب
ميوهي شيري من بازكننده سينه و معده است و كشنده كرم نيز ميباشد. ميوه
نارس من زياد تانن دارد، و شكم را جمع ميكند. اگر مرا خشك كرده، و بعد
آسيا نماييد، آرد آن جهت اسهال و زخم معده مفيد است. يك قاشق از اين آرد را
با شربت ميل نماييد و از منافع آن استفاده كنيد. از مغز دانههاي ميوهي
من شيره بكشيد، تب را پايين ميآورد و حرارت خون و صفرا را فرو مينشاند و
براي حصبه و مطبقه مفيد است، مطبوخ هستههاي ميوه من، قابض بوده و ضماد
كوبيدهي آن جهت شكستگي اعضا و تقويت آنها مفيد است. و ماليدن جوشانده غليظ
آن جهت سستي اعضا و تقويت آنها سودبخش ميباشد – از اين ضماد به عضلات
پاهاي اطفال بازيگوش كه زياد در حركت ميباشند بماليد، تا رفع خستگي آنها
شود. ضماد شكوفه من در حمام جهت معالجه امراض جلدي توصيه شده است.
در
بعضي از كتابهاي قديمي نوشتهاند، اگر دانهي مرا در گلاب بخيسانيد و بعد
بكاريد، ميوه من معطر ميشود و اگر در عسل بخيسانيد، شيرين خواهد شد. اين
موضوع بهيچوجه صحت ندارد، و از اشتباهات است. قبل از پيدايش صابون، شستشو
با برگ درخت من در دنيا معمول بود – ضماد برگ من و شستشو با آن جهت بثورات
جلدي و زخمهاي پوستي و گرفتن چرك بدن و تقويت مو و جلوگيري از ريزش آن، و
تقويت اعصاب و از بين بردن شپش و شپشك سودمند است. ضماد برگ من، جهت سر باز
كردن و فرونشاندن اورام گرم تجويز شده است. جوشانده برگ تازه و خشك من هم
جهت ورمهاي گرم نافع است. از خاك اره چوب من، جهت جلوگيري از خونريزي
ميتوان استفاده كرد و خوردن آن نيز از خونريزي معده جلوگيري ميكند اسهال و
استسقا را معالجه ميكند. تنقيه جوشانده چوب من جهت زخم معده و روده مفيد
است. ماليدن اين جوشانده روي زخمهاي آبله منافع زياد دارد، اكثر فقرا و
جوكيان هند، ريشهي مرا از زمين در آورده، آن را شسته و پوست آن را خراشيده
و در آب ميجوشاند و بعد صاف كرده، مجددا حرارت ميدهند تا غليظ شود، اين
شربت رنگ رخساره را باز ميكند، و شكم را سير مينمايد و بدن آنها را كه
غذاي زياد نميخورند چاق و فربه نگاه ميدارد.
خواص دارویی سدر (کنار)
گیاه‌شناسی
سدر درختی است که ارتفاع آن تا 10 متر می‌رسد. این درخت، خاردار و دارای ساقه‌ای به رنگ تقریباً سفید است.
برگ‌ها
تقریباً بیضی‌شکل و در قسمت انتهایی مدور، ولی در قسمت مقابل کمی نوک‌تیز
هستند که به صورت متناوب بر روی شاخه قرار می‌گیرند. کناره برگ‌ها دارای
دندانه‌های کوچک است و سه رگبرگ در طول برگ به طور واضح دیده می‌شود.
گل‌ها پنج گلبرگ دارند و به صورت مجتمع و پوشیده از کرک هستند.
میوه گیاه به صورت سفت، گوشت‌دار، تقریباً کروی و به اندازه گیلاس یا بزرگ‌تر از آن است. این میوه‌ها که زردرنگ و خوراکی هستند، اغلب طعمی ترش و مطبوع دارند، ولی گاهی هم شیرین‌اند.
درخت
سدر حدود صد سال عمر می‌کند و در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و
دیگر مناطق جنوبی، از جمله بعضی جزایر ایرانی خلیج‌فارس رویش دارد و در
بعضی نواحی جنوبی میوه آن جزء میوه‌های مصرفی مردم است. این درخت در مناطق
دیگر جهان از جمله عراق، مصر، عربستان، حبشه، آفریقای شمالی، نیجریه و
فلسطین نیز می‌روید.
سدر در آیات و روایات
در
قرآن کریم چهار بار واژه سدر آمده است؛ دو بار در سوره نجم، یک بار در
سوره واقعه و یک بار در سوره سبا. بیشتر مفسران قرآن کریم سدر (سدره) را
درخت کُنار می‌دانند. البته دراین‌باره اختلاف نظر وجود دارد و بعضی منظور
از گیاه سدر را گونه‌ای سدروس (سدر لبنانی) تفسیر کرده‌اند که درختی تنومند
از خانواده کاج‌هاست.
برگ سدر قابض و مقوی معده است. همچنین خاصیت ضد میکروب و ضد قارچ دارد؛
به همین دلیل از آن برای درمان انگل‌های موضعی (پوستی) استفاده می‌شود
همچنین
گیاه‌شناسان متخصص در انجیل، مطالعات و بحث‌های زیادی درباره گیاهی که از
آن تاج خاری بر سر حضرت مسیح (ع) گذاشتند، انجام داده و به این نتیجه
رسیده‌اند که گیاه مربوطه درخت سدر بوده است؛ به همین دلیل نام حضرت مسیح
(ع) را به عنوان گونه گیاه برگزیده‌اند. درخت سدر به زبان عبری (یهودی) به
نام شی‌ساف است که در گذشته (و حتی امروزه به طور معدود) یهودیان مردگان
خود را با آن شستشو می‌دادند و معتقد بودند که این درخت مقدس است و این عمل
باعث خشنودی فرشتگان از مردگان می‌شود.
داروشناختی و اثرات مهم
برگ
سدر قابض و مقوی معده است. همچنین خاصیت ضد میکروب و ضد قارچ دارد؛ به
همین دلیل از آن برای درمان انگل‌های موضعی (پوستی) استفاده می‌شود. جوشانده برگ آن در درمان علائم سرماخوردگی مۆثر است و فشارخون را افزایش می‌دهد.
از ضماد برگ آن در قدیم برای نرم کردن و درمان ورم و زخم‌ها استفاده
می‌کردند. شستشوی موی سر با سدر باعث تمیزی و تقویت رشد مو شده و هنوز هم
به همین منظور از آن استفاده می‌شود؛ به طوری که بسیاری از صنایع آرایشی از
عصاره برگ آن انواع شامپوها را تهیه می‌کنند. مصرف خوراکی میوه سدر برای درمان برونشیت، سرفه و سل مفید است. میوه دارای طبیعت سرد و خشک و نارس آن قابض و نفخ‌زاست.
سرخ‌کرده
و بوداده میوه سدر بسیار قابض و برای اسهال و زخم‌های روده و تب مفید است.
در گذشته از سدر بیشتر برای درمان زخم‌ها و شستشوی سر و بدن استفاده
می‌کردند. در حیوانات آزمایشگاهی، کاهش قند خون با مصرف برگ سدر گزارش شده
است.
ترکیبات مهم
مهم‌ترین
ترکیبات برگ سدر ترکیبات ساپونینی است. از مهم‌ترین ساپونین‌های گلوکزیدی
آن می‌توان چهار جسم کریستینین‌های A، B، C و D را نام برد. از دیگر
ساپونین‌های برگ، ابلین لاکتون می‌باشد که یک ساپونین استروئیدی و عامل
کف‌کنندگی سدر است. از برگ سدر آلکالوئیدهایی از جمله آمفی‌بین‌های A، E و
F، ماری‌تین A و C و اسپینانین A استخراج شده‌اند. همچنین در برگ سدر تانن و
استرول‌های گیاهی از جمله بتاسیتوسترول وجود دارد.
شستشوی موی سر با سدر باعث تمیزی و تقویت رشد مو شده و هنوز هم به
همین منظور از آن استفاده می‌شود؛ به طوری که بسیاری از صنایع آرایشی از
عصاره برگ آن انواع شامپوها را تهیه می‌کنند
نکات قابل‌توجه
1-
چوب درخت سدر بسیار سخت و بادوام است و در قدیم برای ساختن اجزای مختلف
خانه‌ها به کار می‌رفت. درخت سدر آفت ندارد و موریانه کمتر می‌تواند به آن
آسیب برساند. همچنین زغال تهیه‌شده از چوب سدر جهت تولید حرارت ایده‌آل
است.
2- بهترین زمان برداشت برگ سدر اواخر فصل تابستان می‌باشد.
3-
در بسیاری از کشورهای اسلامی نظیر ایران، عراق، هندوستان (مسلمانان)، جنوب
شرقی عربستان سعودی و نقاط دیگر، مرده‌های خود را با سدر و کافور که هر دو
از درختان بهشتی هستند، می‌شویند. با این کار، گذشته از ضدعفونی و پاک شدن
جسم مرده، عقیده بر این است که فرشتگان خشنود خواهند شد. در یکی از منابع
آمده است که یهودیان هم در گذشته این عمل را انجام می‌دادند و در حال حاضر
نیز به طور معدود انجام می‌دهند.
4- در منابعی اشاره شده که زنان قدیم مصر با شانه‌های چوبی ساخته‌شده از درخت سدر موهای خود را شانه می‌کردند.
5-
در تحقیقی که در سال 1373 توسط مۆلف و همکاران بر روی برگ سدر ناحیه اهواز
انجام شد، در آن ترکیباتی از جمله ساپونین، آلکالوئید، فلاوونوئید و تانن
تشخیص داده شد. این نمونه حاوی درصد بالایی از خاکستر محلول در اسید بود.
