مقاله ای کامل در مورد حضرت علی(ع)
ولادت و خاندان
بنا به نوشته مورخین، امام على(ع) در روز جمعه ۱۳ رجب سال سىام عام الفیل و در خانه‌ی خدا متولد شدند.
پدر آن حضرت ابوطالب فرزند عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف (عموی پیامبر(ص))
و مادرش هم فاطمه دختر اسد بن هاشم بود. بنابراین امام على(ع) از هر دو
طرف هاشمى نسب است.
مادر این حضرت، خداپرست بوده و با دین حنیف ابراهیم زندگى میکرد و پیوسته
به درگاه خدا مناجات کرده و تقاضا مینمود که وضع این حمل را بر او آسان
گرداند.
فاطمه بنت اسد، مادر امیر المؤمنین(ع)، در حالی که هنگام تولد فرزندش فرا رسیده بود به زیارت خانه‌ی خدا رفت و گفت:
“خدایا من به تو و به آن چه از رسولان و کتاب‌ها از جانب تو آمدهاند ایمان
دارم و سخن جدم ابراهیم خلیل را تصدیق میکنم و اوست که این بیت عتیق را
بنا نهاده است. به حق آن که این خانه را ساخته و به حق مولودى که در شکم من
است ولادت او را بر من آسان گردان”
در این هنگام به فرمان خدا، دیوارهای خانه‌ی خدا (کعبه) شکافت و فاطمه به
درون خانه رفت و دیوار به هم بر آمد. فاطمه پس از سه روز بیرون آمد و در
حالی که امیرالمؤمنین(ع) را در بغل داشت، گفت من به خانه خدا وارد شدم و از
میوههاى بهشتى و بار و برگ آنها خوردم و چون خواستم بیرون آیم هاتفى ندا
کرد: “اى فاطمه نام او را على بگذار که او على است و خداوند على الاعلى
می‌فرماید من نام او را از نام خود گرفتم و به ادب خود تأدیب‌اش کردم و او
را به غامض علم خود آگاه گردانیدم و اوست که بت‌ها را در خانه من می‌شکند و
اوست که در بام خانهام اذان می‌گوید و مرا تقدیس و پرستش می‌نماید. خوشا
بر کسی که او را دوست داشته باشد و فرمانش را اطاعت کند و واى بر کسى که با
او دشمنی کرده و از او نافرمانی کند.”
و چنین افتخاری منحصر به فردى که براى على(ع) در اثر ولادت در درون کعبه
حاصل شده است برای احدى از عموم افراد بشر به دست نیامده است.
در بعضى روایات آمده است که فاطمه بنت اسد پس از وضع حمل (پیش از آن که به
دستور نداى غیبى، نام علی را برای آن حضرت برگزیند) نام وی را حیدر انتخاب
کرده بود؛ و چون نام آن حضرت على گذاشته شد، “حیدر” یکی از القاب آن حضرت
گردید. از دیگر القاب مشهور آن حضرت ” اسدالله، مرتضى، امیرالمؤمنین و اخو
رسول‌الله” بوده و کنیه‌های ایشان نیز “ابوالحسن و ابوتراب” است. همچنین
فاطمه بنت اسد براى رسول اکرم(ص) نیز به منزله‌ی مادر بوده و از اولین
گروهى است که به آن حضرت ایمان آورد و به مدینه مهاجرت نمود و هنگام وفاتش
نبى اکرم(ص)، پیراهن خود را براى کفن او اختصاص داد و بر جنازهاش نماز
خواند و خود در قبر او قرار گرفت تا وى از فشار قبر آسوده گردد و او را
تلقین فرمود و دعا نمود.
تربیت و پرورش در دامان رسول خدا(ص)
ابوطالب پدر امام على(ع) در میان قریش بسیار بزرگ و محترم بود، او در تربیت
فرزندان خود دقت و تلاش زیادی نموده و از ابتدا آنها را با تقوى و با
فضیلت تربیت میکرد و از کودکى فنون اسب‌سوارى و رزم و تیراندازى را به رسم
عرب به آنها تعلیم میداد.
پیغمبر اکرم(ص) در کودکى از داشتن پدر محروم شده بودند، ایشان در ابتدا تحت
کفالت جد خود عبدالمطلب قرار گرفته بود و پس از فوت عبدالمطلب فرزندش
ابوطالب، برادرزاده خود را در دامن پر عطوفت خود بزرگ نمود. همچنین فاطمه
بنت اسد، مادر على(ع) و همسر ابوطالب نیز براى نبى اکرم صلى الله علیه و
آله و سلم مانند مادرى مهربان دلسوزى کامل داشت بطوری که در هنگام فوت
فاطمه رسول اکرم صلى الله علیه و آله نیز مانند على علیه السلام بسیار
متأثر و متألم بود و شخصا بر جنازه او نماز گزارد و پیراهن خود را بر وى
پوشانید.
چون نبى گرامى در خانه عموى خود ابوطالب بزرگ شد بپاس احترام و بمنظور تشکر
و قدردانى از فداکاریهاى عموى خود در صدد بود که بنحوى ازانحاء و بنا به
وظیفه حق‌شناسى کمک و مساعدتى به عموى مهربان خود نموده باشد.
اتفاقا در آنموقع که على علیه السلام وارد ششمین سال زندگانى خود شده بود
قحطى عظیمى در مکه پدیدار شد و چون ابوطالب مرد عیالمند بوده و اداره هزینه
یک خانواده پر جمعیت در سال قحطى خالى از اشکال نبود لذا پیغمبر صلى الله
علیه و آله و سلم؛ على علیه السلام را که دوران شیرخوارگی و کودکى را
گذرانیده و در سن شش سالگى بود جهت تکفل معاش از پدرش ابوطالب گرفته و بدین
بهانه او را تحت تربیت و قیمومت خود قرار داد و بهمان ترتیب که پیغمبر صلى
الله علیه و آله و سلم در پناه عم خود ابوطالب و زوجه وى فاطمه زندگى
میکرد پیغمبر و زوجهاش خدیجه(س) نیز براى على علیه السلام بمنزله پدر و
مادر مهربانى بودند.
ابن صباغ در فصول المهمه و مرحوم مجلسى در بحار الانوار مىنویسند که سالى
در مکه قحطى شد و رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بعم خود عباس بن عبد
المطلب که توانگر و مالدار بود فرمود که برادرت ابوطالب عیالمند است و
پریشان حال و قوم و خویش براى کمک و مساعدت از همه سزاوارتر است بیا بنزد
او برویم و بارى از دوش او برداریم و هر یک از ما یکى از پسران او را براى
تأمین معاشش بخانه خود ببریم و امور زندگى را بر ابوطالب سهل و آسان
گردانیم،عباس گفت بلى بخدا این فضل کریم و صله رحم است پس ابوطالب را
ملاقات کردند و او را از تصمیم خود آگاه ساختند ابوطالب گفت طالب و عقیل را
(در روایت دیگر گفت عقیل را) براى من بگذارید و هر چه میخواهید بکنید،عباس
جعفر را برد و حمزه طالب را و نبى اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نیز على
علیه السلام را بهمراه خود برد.
نکتهاى که تذکر آن در اینجا لازم است اینست که على علیه السلام در میان
اولاد ابوطالب با سایرین قابل قیاس نبوده است هنگامیکه پیغمبر صلى الله
علیه و آله على علیه السلام را از نزد پدرش بخانه خود برد علاوه بر عنوان
قرابت و موضوعتکفل،یک جاذبه قوى و شدیدى بین آن دو برقرار بود که گوئى
ذرهاى بود بخورشید پیوست و یا قطرهاى بود که در دریا محو گردید و به این
حسن انتخابى که رسول گرامى بعمل آورده بود میل وافر و کمال اشتیاق را داشت
زیرا.
على را قدر پیغمبر شناسد
بلى قدر گوهر زرگر شناسد
البته مربى و معلمى مانند پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم که آیه علمه
شدید القوی در شأن او نازل شده و خود در مکتب ربوبى (چنانکه فرماید ادبنى
ربى فاحسن تأدیبى) تأدیب و تربیت شده است شاگرد و متعلمى هم چون على لازم
دارد.
على علیه السلام از کودکى سرگرم عواطف محمدى بوده و یک الفت و علاقه بى
نظیرى به پیغمبر داشت که رشته محکم آن به هیچوجه قابل گسیختن نبود.
على علیه السلام سایه‌وار دنبال پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم میرفت و
تحت تربیت و تأدیب مستقیم آنحضرت قرار میگرفت و در تمام شئون پیرو عقاید و
عادات او بود بطوریکه در اندک مدتى تمام حرکات و سکنات و اخلاق و عادات او
را فرا گرفت.
دوره زندگانى آدمى به چند مرحله تقسیم میشود و انسان در هر مرحله به اقتضاى
سن خود اعمالى را انجام میدهد،دوران طفولیت با اشتغال به اعمال و حرکات
خاصى ارتباط دارد ولى على علیه السلام بر خلاف عموم اطفال هرگز دنبال
بازیهاى کودکانه نرفته و از چنین اعمالى احتراز میجست بلکه از همان کودکى
در فکر بود و رفتار و کردارش از ابتداى طفولیت نمایشگر یک تکامل معنوى و
نمونه یک عظمت خدائى بود. على علیه السلام تا سن هشت سالگى تحت کفالت
پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم بود و آنگاه به منزل پدرش مراجعت نمود
ولى این بازگشت او را از مصاحبت پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم مانع نشد
و بلکه یک صورت تشریفاتى ظاهرى داشت و اکثر اوقات على علیه السلام در خدمت
رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلمسپرى میشد آنحضرت نیز مهربانی‌ها و
محبتهاى ابوطالب را که در زوایاى قلبش انباشته بود در دل على منعکس میساخت
و فضائل اخلاقى و ملکات نفسانى خود را سرمشق تربیت او قرار میداد و بدین
ترتیب دوران کودکى و ایام طفولیت على علیه السلام تا سن ده سالگى (بعثت
پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم) در پناه و حمایت آن حضرت برگزار گردید و
همین تعلیم و تربیت مقدماتى موجب شد که على علیه السلام پیش از همه دعوت
پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم را پذیرفت و تا پایان عمر آماده جانبازى و
فداکارى در راه حق و حقیقت گردید.
علی (ع) در دوران بعثت
سبقتکم الى الاسلام طفلا صغیرا ما بلغت اوان حلمى
(على علیه السلام)
پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم از دوران جوانى غالبا از اجتماع آن
روز کناره گرفته و بطور انفرادی به تفکر و عبادت مشغول بود و در نظام خلقت و
قوانین کلى طبیعت و اسرار وجود مطالعه میکرد،چون به چهل سالگى رسید در کوه
حرا که محل عبادت و انزواى او بود پرتوى از شعاع ابدیت ضمیر او را روشن
ساخته و از خلقت و اسرار آفرینش دریچهاى بر خاطر او گشوده گردید،زبانش به
افشاى حقیقت گویا گشت و براى ارشاد و هدایت مردم مأمور شد.محمد صلى الله
علیه و آله و سلم از آنچه میدید ندای حقیقت میشنید و هر جا بود جستجوى
حقیقت میکرد،در دل خروشى داشت و در عین حال زبان به خاموشى کشیده بود ولى
سیماى ملکوتیش گویاى این مطلب بود که:
در اندرون من خسته دل ندانم چیست
که من خموشم و او در فغان و در غوغا است
مگر گاهى راز خود بخدیجه میگفت و از غیر او پنهان داشت خدیجه نیز وى را
دلدارى میداد و یارى میکرد.چندى که بدین منوال گذشت روزى در کوهحرا آوازى
شنید که:
(اى محمد بخوان) !
چه بخوانم؟گفته شد: بسم‌الله الرحمن الرحیم
اقرا باسم ربک الذى خلق،خلق الانسان من علق،اقرا و ربک الاکرم،الذى علم بالقلم،علم الانسان ما لم یعلم… (۱)
بخوان بنام پروردگارت که (کائنات را) آفرید،انسان را از خون بسته خلق
کرد.بخوان بنام پروردگارت که اکرم الاکرمین است، خدائى که بوسیله قلم نوشتن
آموخت و بانسان آنچه را که نمیدانست یاد داد.
چون نور الهى از عالم غیب بر ساحت خاطر وى تابیدن گرفت بر خود لرزید و
از کوه خارج شد بهر طرف مینگریست جلوه آن نور را مشاهده میکرد،حیرت زده و
مضطرب بخانه آمد و در حالیکه لرزه بر اندام مبارکش افتاده بود خدیجه را گفت
مرا بپوشان خدیجه فورا او را پوشانید و در آنحال او را خواب ربود چون به
خود آمد این آیات بر او نازل شده بود.
یا ایها المدثر،قم فانذر،و ربک فکبر،و ثیابک فطهر،و الرجز فاهجر،و لا تمنن تستکثر،و لربک فاصبر. (۲)
اى که جامه بر خود پیچیدهاى،برخیز (و در انجام وظائف رسالت بکوش و مردم
را) بترسان،و پروردگارت را به بزرگى یاد کن،و جامه خود را پاکیزه دار،و از
بدى و پلیدى کنارهگیر،و در عطاى خود که آنرا زیاد شمارى بر کسى منت
مگذار،و براى پروردگارت (در برابر زحمات تبلیغ رسالت) شکیبا باش.
اما انتشار چنین دعوتى بآسانى ممکن نبود زیرا این دعوت با تمام مبانى
اعتقادى قوم عرب و سایر ملل مخالف بوده و تمام مقدسات اجتماعى و دینى و
فکرى مردم دنیا مخصوصا نژاد عرب را کوچک مینمود لذا از دور و نزدیک هر کسى
شنید پرچم مخالفت بر افراشت حتى نزدیکان او نیز در مقام طعن و استهزاء در
آمدند.در تمام این مدت که حیرت و جذبه الهى سراپاى وجود مبارک آنحضرت را
فرا گرفته و بشکرانه این موهبت عظمى بدرگاه ایزد متعال سپاسگزارى و ستایش
مینمود چشمان على علیه السلام او را نظاره میکرد و از همان لحظه اول که از
بعثت پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم آگاه گردید با اینکه ده ساله بود به
اسلام گرویده و مطیع پیغمبر شد و اولین کسى است از مردان که به آنحضرت
گرویده است و این مطلب مورد تصدیق تمام مورخین و محدثین اهل سنت میباشد
چنانکه محب الدین طبرى در ذخائر العقبى از قول عمر مىنویسد که گفت:
کنت انا و ابو عبیدة و ابوبکر و جماعة اذ ضرب رسول الله (ص) منکب على بن
ابیطالب فقال یا على انت اول المؤمنین ایمانا و انت اول المسلمین اسلاما و
انت منى بمنزلة هارون من موسى. (۳)
من با ابو عبیدة و ابوبکر و گروهى دیگر بودم که رسول خدا صلى الله علیه و
آله و سلم بشانه على بن ابیطالب زد و فرمود یا على تو از مؤمنین،اولین کسى
هستى که ایمان آوردى و تو از مسلمین اولین کسى هستى که اسلام اختیار کردى و
مقام و نسبت تو بمن مانند مقام و منزلت هارون است بموسى.
همچنین نوشتهاند که بعث النبى صلى الله علیه و آله یوم الاثنین و اسلم على یوم الثلاثا . (۴)
یعنى نبى اکرم صلى الله علیه و آله و سلم روز دوشنبه بنبوت مبعوث شد و
على علیه السلام روز سه شنبه (یکروز بعد) اسلام آورد.و سلیمان بلخى در باب
۱۲ ینابیع المودة از انس بن مالک نقل میکند که حضرت رسول صلى الله علیه و
آله و سلم فرمود:
صلت الملائکة على و على على سبع سنین و ذلک انه لم ترفع شهادةان لا اله الا الله الى السماء الا منى و من على. (۵)
یعنى هفت سال فرشتگان بر من و على درود فرستادند زیرا که در اینمدت کلمه
طیبه شهادت بر یگانگى خدا بر آسمان بر نخاست مگر از من و على.
خود حضرت امیر علیه السلام ضمن اشعارى که بمعاویه در پاسخ مفاخره او فرستاده است بسبقت خویش در اسلام اشاره نموده و فرماید:
سبقتکم الى الاسلام طفلا
صغیرا ما بلغت او ان حلمى (۶)
بر همه شما براى اسلام آوردن سبقت گرفتم در حالیکه طفل کوچکى بوده و بحد
بلوغ نرسیده بودم.علاوه بر این در روزى هم که پیغمبر اکرم صلى الله علیه و
آله و سلم بفرمان الهى خویشان نزدیک خود را جمع نموده و آنها را رسما بدین
اسلام دعوت فرمود احدى جز على علیه السلام که کودک ده ساله بود بدعوت
آنحضرت پاسخ مثبت نگفت و رسول گرامى صلى الله علیه و آله و سلم در همان
مجلس ایمان على علیه السلام را پذیرفت و او را بعنوان وصى و جانشین خود
بحاضرین مجلس معرفى فرمود و جریان امر به شرح زیر بوده است.
چون آیه شریفه (و انذر عشیرتک الاقربین) (۷) نازل گردید رسول خدا صلى
الله علیه و آله و سلم فرزندان عبدالمطلب را در خانه ابوطالب گرد آورد و
تعداد آنها در حدود چهل نفر بود (و براى اینکه در مورد صدق دعوى خویش
معجزهاى بآنها نشان دهد) دستور فرمود براى اطعام آنان یک ران گوسفندى را
با ده سیر گندم و سه کیلو شیر فراهم نمودند در صورتیکه بعضى از آنها چند
برابر آن خوراک را در یک وعده میخوردند .
چون غذا آماده شد مدعوین خندیدند و گفتند محمد غذاى یک نفر را هم آماده
نساخته است حضرت فرمود کلوا بسم الله (بخورید بنام خداى) پس از آنکهاز آن
غذا خوردند همگى سیر شدند !ابولهب گفت هذا ما سحرکم به الرجل (محمد با این
غذا شما را مسحور نمود) !
آنگاه حضرت بپا خواست و پس از تمهید مقدمات فرمود:
اى فرزندان عبد المطلب خداوند مرا بسوى همه مردمان مبعوث فرموده و بویژه
بسوى شما فرستاده (و درباره شما بمن) فرموده است که (خویشاوندان نزدیک خود
را بترسان) و من شما را بدو کلمه دعوت میکنم که گفتن آنها بر زبان سبک و
در ترازوى اعمال سنگین است،بوسیله اقرار بآندو کلمه فرمانرواى عرب و عجم
میشوید و همه ملتها فرمانبردار شما شوند و (در قیامت) بوسیله آندو وارد
بهشت میشوید و از آتش دوزخ رهائى مىیابید (و آنها عبارتند از) شهادت به
یگانگى خدا (که معبود سزاوار پرستش جز او نیست) و اینکه من رسول و فرستاده
او هستم پس هر کس از شما (پیش از همه) این دعوت مرا اجابت کند و مرا در
انجام رسالتم یارى کند و بپا خیزد او برادر و وصى و وزیر و وارث من و
جانشین من پس از من خواهد بود.
از آن خاندان بزرگ هیچکس پاسخ مثبتى نداد مگر على علیه السلام که نابالغ و دهساله بود .
آرى هنگامیکه نبى اکرم در آنمجلس ایراد خطابه میکرد على علیه السلام که
با چشمان حقیقت بین خود برخسار ملکوتى آنحضرت خیره شده و با گوش جان کلام
او را استماع میکرد بپا خاست و لب باظهار شهادتین گشود و گفت:اشهد ان لا
اله الا الله و انک عبده و رسوله.دعوتت را اجابت میکنم و از جان و دل
بیاریت بر میخیزم.
پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود یا على بنشین و تا سه مرتبه حرف
خود را تکرار فرمود ولى در هر سه بار جوابگوى این دعوت کس دیگرى جز على
علیه السلام نبود آنگاه پیغمبر بدان جماعت فرمود این در میان شما برادر و
وصیى و خلیفه من است و در بعضى مآخذ است که بخود على فرمود:انت اخى و وزیرى
و وارثى و خلیفتى من بعدى (تو برادر و وزیر و وارث من و خلیفه من پس از من
هستى) فرزندان عبد المطلب از جاى برخاستند و موضوع بعثت و نبوت پیغمبر را
مسخره نموده و بخنده برگزار کردند و ابولهب بابوطالب گفت بعد از این تو
باید تابع برادرزاده و پسرت باشى.آنروز را که پیغمبر صلى الله علیه و آله و
سلم بحکم آیه و انذر عشیرتک الاقربین خاندان عبد المطلب را به پرستش خداى
یگانه دعوت فرمود یوم الانذار گویند. (۸)
از ابتداى طلوع اسلام پیغمبر اکرم هر روز با مخالفتهاى قریش مواجه شده و
بعناوین مختلفه در اذیت و آزار او میکوشیدند تا سال ۱۳ بعثت که در مکه بود
آنى از طعن و آزار قریش حتى از فشار اقوام نزدیک خود مانند ابو لهب در امان
نبوده است در تمام اینمدت على علیه السلام سایه صفت دنبال پیغمبر راه
میرفت و او را از گزند و آزار مشرکین و از شکنجه و اذیت بت پرستان مکه دور
میداشت و تا همراه آنحضرت بود کسى را جرأت آزار و ایذاء پیغمبر صلى الله
علیه و آله و سلم نبود.
در طول مدت دعوت که در خفا و آشکارا صورت میگرفت على علیه السلام از
هیچگونه فداکارى مضایقه نکرد تا اینکه رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم
نیز روز بروز در دعوت خود راسختر شده و مردم را علنا بسوى خدا و ترک
بتپرستى دعوت میکرد و در نتیجه عدهاى از زن و مرد قریش را هدایت کرده و
مسلمان نمود اسلام آوردن چند تن از قریش بر سایرین گران آمد و بیشتر در صدد
اذیت و آزار پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم در آمدند.
بزرگترین دشمنان و مخالفین آنحضرت ابوجهل و احنس بن شریق و ابوسفیان و
عمرو عاص و عموى خویش ابولهب بودهاند و صراحة از ابوطالب خواستار شدند که
دست از حمایت پیغمبر برداشته و او را اختیار قریش بگذارد ولى ابوطالب تا
زنده بود پیغمبر را حمایت کرده و تسهیلات لازمه را در باره اشاعه عقیده او
فراهم مینمود.
در اثر فشار پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم با عدهاى از خویشان
و یاران خویش سه سال در شعب ابیطالب (دره؛ کوه) مخفى شده و یاراى آنرا
نداشتهاند که خود را ظاهر کرده و آشکارا خدا را عبادت نمایند.
چون ظهور دین اسلام در مکه با این موانع و مشکلات روبرو شده بود ناچار
بایستى اندیشهاى کرد و محیط مناسبى براى رشد و نمو نهال تازه اسلام پیدا
نمود و همین اندیشیدن و جستجوى راه حل منجر به هجرت پیغمبر صلى الله علیه و
آله و سلم گردید.
تاکید بر امامت و ولایت علی(ع) در غدیر
در سال دهم هجرى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله از مدینه حرکت و بمنظور
اداى مناسک حج عازم مکه گردید،تعداد مسلمین را که در این سفر همراه پیغمبر
بودند مختلف نوشتهاند ولى مسلما عده زیادى بالغ بر چند هزار نفر در رکاب
پیغمبر بوده و در انجام مراسم این حج که به حجة الوداع مشهور است شرکت
داشتند.نبى اکرم صلى الله علیه و آله پس از انجام مراسم حج و مراجعت از مکه
بسوى مدینه روز هجدهم ذیحجه در سرزمینى بنام غدیر خم توقف فرمودند زیرا
امر مهمى از جانب خداوند به حضرتش وحى شده بود که بایستى به عموم مردم آنرا
ابلاغ نماید و آن ولایت و خلافت على علیه السلام بود که بنا بمفاد و مضمون
آیه شریفه زیر رسول خدا مأمور تبلیغ آن بود:
یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس.
اى پیغمبر آنچه را که از جانب پروردگارت بتو نازل شده (بمردم) برسان و اگر
(این کار را) نکنى رسالت او را نرسانیدهاى و (بیم مدار که) خداوند ترا از
(شر) مردم نگهمیدارد .
پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله دستور داد همه حجاج در آنجا اجتماع نمایند
و منتظر شدند تا عقب ماندگان برسند و جلو رفتگان نیز باز گردند.مگر چه خبر
است؟
هر کسى از دیگرى مىپرسید چه شده است که رسول خدا صلى الله علیه و آله ما
را در این گرماى طاقت فرسا و در وسط بیابان بى آب و علف نگهداشته و امر به
تجمع فرموده است؟زمین بقدرى گرم و سوزان بود که بعضىها پاى خود را بدامن
پیچیده و در سایه شترها نشسته بودند .بالاخره انتظار بپایان رسید و پس از
اجتماع حجاج رسول اکرم صلى الله علیه و آله دستور داد از جهاز شتران منبرى
ترتیب دادند و خود بالاى آن رفت که در محل مرتفعى بایستد تا همه او را
ببینند و صدایش را بشنوند و على علیه السلام را نیز طرف راست خود نگهداشت و
پس از ایراد خطبه و توصیه درباره قرآن و عترت خود فرمود:
ألست اولى بالمؤمنین من انفسهم؟قالوا بلى،قال:من کنت مولاه فهذا على
مولاه،اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله.
آیا من بمؤمنین از خودشان اولى بتصرف نیستم؟ (اشاره بآیه شریفه النبى اولى
بالمؤمنین من انفسهم) عرض کردند بلى،فرمود من مولاى هر که هستم این على هم
مولاى اوست،خدایا دوست او را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار هر که او را
نصرت کند کمکش کن و هر که او را وا گذارد خوار و زبونش بدار.
و پس از آن دستور فرمود که مسلمین دسته دسته خدمت آن حضرت که داخل خیمهاى
در برابر خیمه پیغمبر صلى الله علیه و آله نشسته بود رسیده و مقام ولایت و
جانشینى رسول خدا را باو تبریک گویند و بعنوان امارت بر او سلام کنند و
بدین ترتیب پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله على علیه السلام را بجانشینى
خود منصوب نموده و دستور داد که این مطلب را حاضرین به غائبین برسانند.
حسان بن ثابت از حضرت رسول صلى الله علیه و آله اجازه خواست تا در مورد
ولایت و امامت على علیه السلام و منصوب شدنش در غدیر خم بجانشینى نبى اکرم
صلى الله علیه و آله قصیدهاى گوید و پس از کسب رخصت چنین گفت:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم
بخم و اسمع بالنبى منادیا
و قال فمن مولیکم و ولیکم؟
فقالوا و لم یبدوا هناک التعادیا
الهک مولانا و انت ولینا
و لن تجدن منا لک الیوم عاصیا
فقال له قم یا على و اننى
رضیتک من بعدى اماما و هادیا
فمن کنت مولاه فهذا ولیه
فکونوا له انصار صدق موالیا
هناک دعا اللهم و ال ولیه
و کن للذى عادى علیا معادیا
روز غدیر خم مسلمین را پیغمبرشان صدا زد و با چه صداى رسائى ندا فرمود (که
همگى شنیدند) و فرمود فرمانروا و صاحب اختیار شما کیست؟همگى بدون اظهار
اختلاف عرض کردند که:
خداى تو مولا و فرمانرواى ماست و تو صاحب اختیار مائى و امروز از ما هرگز
مخالفت و نافرمانى براى خودت نمىیابى.پس بعلى فرمود یا على برخیزکه من ترا
براى امامت و هدایت (مردم) بعد از خودم برگزیدم.
(آنگاه بمسلمین) فرمود هر کس را که من باو مولا (اولى بتصرف) هستم این على
صاحب اختیار اوست پس شما براى او یاران و دوستان راستین بوده باشید.
و آنجا دعا کرد که خدایا دوستان او را دوست بدار و با کسى که با على دشمنى
کند دشمن باش. رسول اکرم فرمود اى حسان تا ما را بزبانت یارى میکنى همیشه
مؤید بروح القدس باشى.
انتخاب به خلافت
مجتمعین ولى کربیضة الغنم فلما نهضت بالامر نکثت طائفة و مرقت اخرى و قسط آخرون.
(خطبه شقشقیه)
پس از کشته شدن عثمان مسلمین در مسجد پیغمبر صلى الله علیه و آله جمع
شده و درباره تعیین خلیفه به گفتگو پرداختند،گفتند که امور خلافت را باید
بدست کسى سپرد که حقیقة از عهده انجام آن بر آید .
در آنمیان عمار یاسر و مالک اشتر و رفاعة بن رافع و چند نفر دیگر که بیش
از سایرین شیفته خلافت على علیه السلام بودند صحبت نموده و مردم را براى
بیعت آنحضرت آماده ساختند.
این چند نفر با خطابههاى دلنشین و سخنان مستدل اعمال خلفاى سابقه را
تجزیه و تحلیل کرده و نتیجه سرپیچى آنها را از دستورات رسول اکرم صلى الله
علیه و آله در مورد خلافت على علیه السلام بمسلمین تذکر داده و سبقت و
مجاهدت آنحضرت را در اسلام و قرابتش را نسبت برسول اکرم بدانها یاد آور
شدند و بالاخره اذهان و افکار عمومى را بر یک سلسله حقایق و واقعیات روشن
ساختند به طوریکه در پایان سخن آنها همه مسلمین اعم از مهاجر و انصار یکدل و
یک زبان براى بیعت على علیه السلام آماده گردیدند،آنگاه از مسجد خارج شده و
رو بخانه آن جناب آورده واظهار کردند یا على اکنون جامعه مسلمین بدون
خلیفه میباشد دست خود بگشاى تا با تو بیعت کنیم که سزاوارتر از تو کسى براى
این امر مهم وجود ندارد و عموم مسلمین نیز از صمیم قلب حاضرند که بیعت ترا
در گردن خود اندازند.
على علیه السلام فرمود دست از من بردارید و دیگرى را براى این کار انتخاب
کنید من نیز مثل یکى از شما باو اطاعت میکنم و در هر حال من براى شما وزیر
باشم بهتر است که امیر باشم.
مسلمین گفتند اصحاب رسول خدا صلى الله علیه و آله از تو تقاضا دارند که دعوت آنها را اجابت فرمائى.
على علیه السلام فرمود شما را طاقت حمل خلافت من نباشد و دیر یا زود از
من رو گردان میشوید زیرا موضوع خلافت یک مسأله ساده و عادى نیست بلکه بار
سنگینى است که دوش کشندهاش را خرد میکند و آرامش و آسایش را از او باز
ستاند،من کسى نیستم که پا از دائره حقیقت بیرون نهم و بخاطر عناوین موهوم
طبقاتى حق مردم را پایمال کنم و یا تحت تأثیر سفارش و توصیه اشراف قرار
گیرم،من تا داد مظلوم را از ظالم نستانم وجدانم آرام نمیگیرد و تا بینى
گردنکشان را بر خاک سرد و تیره نمالم خود را راضى نمىتوانم نمود.
على علیه السلام هر چه از این سخنان میگفت مسلمین رنجیده و ستمکش بیشتر
فریاد زده و اظهار اطاعت میکردند،مالک اشتر نزدیک شد و گفت یا ابا الحسن
برخیز که مردم جز تو کسى را نمیخواهند و بخدا سوگند اگر در اینکار تأنى کنى
و خود را کنار کشى از حق مشروع خود باز خواهى ماند.آن گاه مسلمین ازدحام
نموده و گفتند:ما نحن بمفارقیک حتى نبایعک،از تو جدا نشویم تا با تو بیعت
کنیم.
على علیه السلام فرمود:ان کان و لابد من ذلک ففى المسجد فان بیعتى لا یکون خفیا و لا یکون الا عن رضاء المسلمین و فى ملاء و جماعة.
یعنى حالا که اصرار دارید و چارهاى جز این نیست بمسجد جمع شوید که بیعت
با من مخفى و پوشیده نباشد و باید با رضاى مسلمین و در ملاء عام صورت
گیرد.مسلمین در مسجد پیغمبر صلى الله علیه و آله جمع شده و عموما با میل و
رغبت به آنحضرت بیعت نمودند و بعضى اشخاص سرشناس نیز مانند طلحه و زبیر که
خود خیالاتى در سر مىپرورانیدند با مشاهده آن حال خوددارى از بیعت را صلاح
ندیده بلکه در دل خود چنین میگفتند حالا که ما را از این نمد کلاهى نیست
خوبست با على بیعت کنیم تا بلکه او در برابر این بیعت بما امتیازاتى دهد و
حکومت پارهاى از شهرها را بما وا گذار نماید بدین جهت آنها ظاهرا مردم را
هم براى بیعت آنحضرت ترغیب نمودند و حتى اول کسیکه بیعت نمود طلحه بود و
تنى چند نیز مانند سعد وقاص و عبد الله بن عمر از بیعت خوددارى نمودند !
على علیه السلام پس از انجام این تشریفات ضمن ایراد خطبه بآنان فرمود
بدانید آن گرفتاری ها که در موقع بعثت رسول اکرم صلى الله علیه و آله
دامنگیر شما بود امروز بسوى شما بازگشته است سوگند بآن کسى که پیغمبر را
بحق مبعوث گردانید باید درست بهم مخلوط شده و زیر و رو شوید و در غربال
آزمایش غربال گردید تا صاحبان فضیلت که عقب افتادهاند جلو افتند و آنان که
بنا حق پیشى گرفتهاند عقب روند
سپس فرمود معاصى مانند اسبهاى سرکشاند که سوار شدگان خود را که اهل باطل و
گناهکارانند بدوزخ اندازند و تقوى و پرهیزکارى چون شتران رامى هستند که
مهارشان بدست سواران بوده و آنها را به بهشت وارد نمایند (بنابر این) تقوى
راه حق است و گناهان راه باطل و هر یک پیروانى دارند اگر (اهل) باطل زیاد
است از قدیم چنین بوده و اگر (اهل) حق کم است گاهى کم نیز جلو افتد و امید
پیشرفت نیز باشد و البته کم اتفاق میافتند چیزى که پشت بانسان کند دوباره
برگشته و روى نماید.
على علیه السلام سپس نماز خواند و بمنزل رفت و مشغول رسیدگى بامور گردید
فرداى آن روز بمسجد آمد و خطبه خواند و مردم را از روش کار و برنامه حکومت
خویش آگاه نمود و پس از حمد و ثناى الهى و درود به پیغمبر اکرم صلى الله
علیه و آله چنین فرمود:
بدانید که من شما را براه حق خواهم راند و روش پیغمبر اکرم صلى الله
علیه و آله را که سالها متروک مانده است تعقیب خواهم نمود،من دستورات کتاب
خدا را درباره شما اجراء خواهم کرد و کوچکترین انحرافى از فرمان خدا و سنت
پیغمبر نخواهم نمود،من همیشه آسایش شما را بر خود مقدم شمرده و هر عملى را
که درباره شما نمایم بصلاح شما خواهد بود ولى این صلاح و خیر خواهى یک
مصلحت کلى است و من عموم مردم را در نظر خواهم گرفت نه یک عده مخصوص
را،ممکن است در ابتداء امر اجراى این روش بر شما مشکل باشد ولى متحمل و
بردبار باشید و بر سختى آن صبر نمائید،خودتان بهتر میدانید که من نه طمع
خلافت دارم و نه حاضر بقبول این تکلیف بودم بلکه باصرار شما سرپرستى قوم را
بعهده گرفتم و چون چشم ملت بمن دوخته است باید بحق و عدالت در میان آنها
رفتار کنم.
حال تا جائى که من خبر دارم بعضىها داراى اموال بسیار و کنیزکان ماهر و
املاک حاصل خیز هستند چنانچه این اشخاص بر خلاف حق و موازین شرع این ثروت و
دارائى را اندوخته باشند من آنها را مجبور خواهم نمود که اموالشان را به
بیتـ المال مسلمین مسترد نمایند و شما باید بدانید که جز تقوى هیچگونه
امتیازى میان افراد مسلمین وجود ندارد و پاداش آن هم در جهان دیگر داده
خواهد شد بنابر این در تقسیم بیت المال همه مسلمین در نظر من بى تفاوت و
یکسان هستند و بناى حکومت من بر پایه عدالت و مساوات است ستمدیدگان بینوا
در نظر من عزیزند و نیرومندان ستمگر ضعیف و زبون.
اشراف عرب مخصوصا بنى امیه که در دوران خلافت عثمان بیت المال را از آن
خود میدانستند دفعة در برابر یک حادثه غیر منتظره واقع شدند،آنها خیال
نمیکردند على علیه السلام با این صراحت لهجه با آنان سخن گوید و در حقگوئى و
دادخواهى باین پایه اصرار ورزد گویا در مدت ۲۵ سال که از زمان پیغمبر صلى
الله علیه و آله میگذشت همه چیز فراموش شده بود و هر چه از آنزمان سپرى
میشد احکام دین بلا اجراء میماند و تنها على علیه السلام بود که پس از ۲۵
سال فترت فرمود:
عرب و عجم،مالک و مملوک،سیاه و سفید در برابر قانون اسلام یکسانند و بیت المال باید بالسویه تقسیم شود و باز فرمود:
و الله لو وجدته قد تزوج به النساء و ملک به الاماء لرددته فان فى العدل سعة و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق .
بخدا سوگند (زمینها و اموالى را که عثمان باین و آن بخشیده) اگر بیابم
بمالک آن برگردانم اگر چه با آن مالها زنهائى شوهر داده شده و یا کنیزانى
خریده شده باشد زیرا وسعت و گشایش در اجراى عدالت است و کسى که بر او عدالت
تنگ گردد در اینصورت جور و ستم بر او تنگتر شود لذا دستور فرمود اموال
شخصى عثمان را براى فرزندان او باقى گذارند و بقیه را که از بیت المال
برداشته بود میان مسلمین تقسیم نمایند و از این تقسیم به هر نفر سه دینار
رسید و هیچکس را بر کسى مزیت نداد و غلام آزاد شده را با اشراف عرب با یک
چشم نگاه کرد .
این روش عادلانه خوشایند گروهى نگردید،آن عده که برسم جاهلیت خود را
برتر از سایرین میدانستند و توقع داشتند که سهم آنها ازبیت المال باید
بیشتر از مردم عادى باشد.
اینها پیش خود گفتند که على حرمت قومى و عنوان خانوادگى ما را ناچیز و
حقیر شمرد و میان ما و غلامان سیاه و مردم گمنام فرقى نگذاشت آیا ما
مىتوانیم باین روش تحمل کنیم و با او کنار بیائیم؟
على علیه السلام از اول میدانست که بیعت این قبیل اشخاص سست عنصر و جاه
طلب تا آخر ادامه پیدا نمیکند و چون آنان مردم سرشناس هستند عوام الناس را
هم بزودى فریب داده و از طریق تقوى بیرون خواهند کرد بدین جهت از ابتداء
مایل بپذیرفتن مقام خلافت نبود.
على علیه السلام در بدو امر با سه مانع بزرگ مواجه و روبرو بود:
نخست اینکه تنى چند از اشخاص بزرگ مانند عبد الله بن عمر و سعد وقاص و امثال آنها با او بیعت نکرده بودند.
دوم اینکه عمال و حکام عثمان (مانند معاویه) هر یک در گوشهاى حکومت میکردند و عزل آنها بدون ایجاد مزاحمت میسر و مقدور نبود.
سوم اینکه موضوع قتل عثمان نیز در میان بود و هر کس در صدد طغیان و
نافرمانى بود آنرا دستاویز و بهانه خود قرار میداد و على علیه السلام ناچار
بود که وضع خود را با قاتلین عثمان روشن کند.
این سه عامل مهم بود که دوره کوتاه خلافت على علیه السلام را مختل نموده
و اوقات آنحضرت را براى مبارزه با این قبیل عناصر ناصالح مشغول گردانید.
روز چهارم خلافت على علیه السلام بود که عبد الله بن عمر بآنحضرت
گفت:بنظر میرسد که عموم مسلمین با خلافت تو موافقت ندارند خوبست این موضوع
بشورا برگزار شود!!
على علیه السلام فرمود: ترا باین کارها چکار؟مگر من براى احراز مقام
خلافت پیش مردم آمده بودم؟مگر خود مسلمین با ازدحام تمام بمنزل من هجوم
نیاوردند؟چه شده است که اکنون تو میگوئى موضوع خلافت بشورى برگزار شود؟سپس
آنحضرت بمنبر رفت و ماجرا را در ملاء عام مطرح کرد و مردم را به پیروى از
دستورات قرآن و پیغمبر صلى الله علیه و آله دعوت فرمود.از طرفى عدهاى از
بیعت کنندگان نیز خیالات دیگرى در سر مىپرورانیدند آن ها تصور میکردند که
خلافت على علیه السلام هم مانند دستگاه عثمان است و چنین گمان میکردند که
اگر بظاهر در مورد بیعت با على علیه السلام نسبت بدیگران پیشدستى کنند آن
جناب نیز آنها را بحکومت بلاد مسلمین خواهد گماشت یا سهم آنانرا از بیت
المال بیشتر خواهد داد
سهل بن حنیف گفت یا امیر المؤمنین این غلام که باو سه دینار دادى آزاد کرده
من است و تو امروز مرا با او در عطیه برابر میدارى،طلحه و زبیر و مروان بن
حکم و سعید بن عاص و گروهى از قریش نیز نظیر این سخن را بزبان آوردند.اما
على علیه السلام کسى نبود که این شکوهها و اعتراضات در او مؤثر واقع شده و
وى را از راه حق و عدالت منصرف نماید در پاسخ آنان فرمود:آیا بمن دستور
میدهید درباره ظلم و ستم بکسى که نسبت به او زمامدار شدهام کمک نمایم؟بخدا
سوگند تا شب و روز در رفت و آمد بوده و ستارگان در آسمان گرد هم در گردشند
چنین کارى نکنم،و اگر بیت المال مال شخصى من هم بود آنرا بالسویه میان
مسلمین تقسیم میکردم در صورتیکه بیت المال مال خدا است پس چگونه یکى را
بدیگرى امتیاز دهم؟سپس فرمود:
از طرفى على علیه السلام پس از بیعت مردم تصمیم گرفت در اولین فرصت حکام
و عمال عثمان را که شایستگى و صلاحیت حکومت نداشتند عزل نموده و بجاى آنها
اشخاص صالح و درستکار بر گمارد بدین جهت نامهاى هم به معاویة بن ابی
سفیان که از زمان عمر حکومت شام را در اختیار داشت نوشته و موضوع بیعت مردم
و خلافت خود را بوى اعلام نمود و او را به بیعت و اطاعت خود خواند.
اما معاویه براى اینکه خود بخلافت رسد نامه على علیه السلام را از مردم
شام مخفى نمود و از آنها براى خود بیعت گرفت و حتى نامه آنحضرت را هم پاسخ
نداد تا از فرصت ممکنه استفاده کرده و مقصودش را بمرحله اجرا گذارد.
معاویه براى اینکه فرصت مناسبى براى تحکیم موقعیت خود بدست آورد بدین
فکر افتاد که على (ع) را بوسیله اشخاص دیگرى سرگرم مبارزه کند از این رو
فورا نامهاى به زبیر نوشته و او را تحریص بادعاى خلافت نمود و اضافه کرد
که من از مردم شام براى تو و طلحه بیعت گرفتم که به ترتیب خلافت از آن شما
باشد و چون بصره و کوفه بشما نزدیک است پیش از على آندو شهر را اشغال نموده
و بعنوان خونخواهى عثمان در برابر وى بجنگ برخیزید و بر او غلبه نمائید!
چون نامه معاویه بدست زبیر رسید بطمع خلافت فریب معاویه را خورد و نامه
را از همه مخفى نمود و در خلوت طلحه را دید و مضمون نامه را باو خبر داد .
نامه معاویه طلحه و زبیر را که بانتصاب امارت بصره و کوفه از جانب على
علیه السلام موفق نشده و براى رسیدن بمقاصد خود در جستجوى راه حل
دیگرىبودند مصمم نمود که با على علیه السلام از در مخالفت در آمده و با او
راه منازعه و مقاتله پیش گیرند و چنانکه معاویه نوشته بود خونخواهى عثمان
را هم بهانه و دستاویز خود قرار دهند لذا از مدینه عازم مکه شده و در آن
شهر زمینه را براى انجام مقاصد خود مساعد دیدند زیرا علاوه بر این دو تن
عدهاى دیگر نیز از مخالفین على علیه السلام مانند مروان بن حکم و عایشه در
مکه گرد آمده بودند که با ورود طلحه و زبیر بدانشهر یک گروه چند نفرى
تشکیل داده و جنگ جمل را بوجود آوردند.
شهادت امام علی(ع)
على علیه السلام پس از خاتمه جنگ نهروان و بازگشت بکوفه در صدد حمله بشام
بر آمد و حکام ایالات نیز در اجراى فرمان آنحضرت تا حد امکان به بسیج
پرداخته و گروههاى تجهیز شده را بخدمت وى اعزام داشتند.
تا اواخر شعبان سال چهلم هجرى نیروهاى اعزامى از اطراف وارد کوفه شده و
باردوگاه نخیله پیوستند،على علیه السلام گروههاى فراهم شده را سازمان رزمى
داد و با کوشش شبانه روزى خود در مورد تأمین و تهیه کسرى ساز و برگ آنان
اقدامات لازمه را بعمل آورد،فرماندهان و سرداران او هم که از رفتار و کردار
معاویه و مخصوصا از نیرنگهاى عمرو عاص دل پر کینه داشتند در این کار مهم
حضرتش را یارى نمودند و بالاخره در نیمه دوم ماه مبارک رمضان از سال چهلم
هجرى على علیه السلام پس از ایراد یک خطابه غراء تمام سپاهیان خود را
بهیجان آورده و آنها را براى حرکت بسوى شام آماده نمود ولى در این هنگام
خامه تقدیر سرنوشت دیگرى را براى او نوشته و اجراى طرح وى را عقیم گردانید.
فراریان خوارج،مکه را مرکز عملیات خود قرار داده بودند و سه تن از آنان
باسامى عبد الرحمن بن ملجم و برک بن عبد الله و عمرو بن بکر در یکى از شبها
گرد هم آمده واز گذشته مسلمین صحبت میکردند،در ضمن گفتگو باین نتیجه
رسیدند که باعث این همه خونریزى و برادر کشى،معاویه و عمرو عاص و على علیه
السلام میباشند و اگر این سه نفر از میان برداشته شوند مسلمین بکلى آسوده
شده و تکلیف خود را معین مىکنند،این سه نفر با هم پیمان بستند و آنرا
بسوگند مؤکد کردند که هر یک از آنها داوطلب کشتن یکى از این سه نفر باشد
عبد الرحمن بن ملجم متعهد قتل على علیه السلام شد،عمرو بن بکر عهدهدار
کشتن عمرو عاص گردید،برک بن عبد الله نیز قتل معاویه را بگردن گرفت و هر یک
شمشیر خود را با سم مهلک زهر آلود نمودند تا ضربتشان مؤثر واقع گردد نقشه
این قرار داد بطور محرمانه و سرى در مکه کشیده شد و براى اینکه هر سه نفر
در یک موقع مقصود خود را انجام دهند شب نوزدهم ماه رمضان را که شب قدر بوده
و مردم در مساجد تا صبح بیدار میمانند براى این منظور انتخاب کردند و هر
یک از آنها براى انجام ماموریت خود بسوى مقصد روانه گردید،عمرو بن بکر براى
کشتن عمرو عاص بمصر رفت و برک بن عبد الله جهت قتل معاویه رهسپار شام شد
ابن ملجم نیز راه کوفه را پیش گرفت.
برک بن عبد الله در شام بمسجد رفت و در لیله نوزدهم در صف یکم نماز ایستاد و
چون معاویه سر بر سجده نهاد برک شمشیر خود را فرود آورد ولى در اثر
دستپاچگى شمشیر او بجاى فرق معاویه بر ران وى اصابت نمود.
معاویه زخم شدید برداشت و فورا بخانه خود منتقل و بسترى گردید و ضارب را
نیز پیش او حاضر ساختند،معاویه گفت تو چه جرأتى داشتى که چنین کارى کردى؟
برک گفت امیر مرا معاف دارد تا مژده دهم:معاویه گفت مقصودت چیست؟برک گفت
همین الان على را هم کشتند:معاویه او را تا تحقیق این خبر زندانى نمود و
چون صحت آن معلوم گردید او را رها نمود و بروایت بعضى (مانند شیخ مفید)
همان وقت دستور داد او را گردن زدند.
چون طبیب معالج زخم معاویه را معاینه کرد اظهار نمود که اگر امیر اولادى
نخواهد میتوان آنرا با دوا معالجه نمود و الا باید محل زخم با آهن گداخته
داغ گردد،معاویه گفت تحمل درد آهن گداخته را ندارم و دو پسر (یزید و عبد
الله) براى منکافى است .
عمرو بن بکر نیز در همان شب در مصر بمسجد رفت و در صف یکم بنماز ایستاد
اتفاقا در آنشب عمرو عاص را تب شدیدى رخ داده بود که از التهاب و رنج آن
نتوانسته بود بمسجد برود و به پیشنهاد پسرش قاضى شهر را براى اداى نماز
جماعت بمسجد فرستاده بود!
پس از شروع نماز در رکعت اول که قاضى سر بسجده داشت عمرو بن بکر با یک ضربت
شمشیر او را از پا در آورد،همهمه و جنجال در مسجد بلند شد و نماز نیمه
تمام ماند و قاتل بدبخت دست بسته بچنگ مصریان افتاد،چون خواستند او را نزد
عمرو عاص برند مردم وى را بعذابهاى هولناک عمرو عاص تهدیدش میکردند عمرو بن
بکر گفت مگر عمرو عاص کشته نشد؟شمشیرى که من بر او زدهام اگر وى از آهن
هم باشد زنده نمىماند مردم گفتند آنکس که تو او را کشتى قاضى شهر است نه
عمرو عاص!!
بیچاره عمرو آنوقت فهمید که اشتباها قاضى بیگناه را بجاى عمرو عاص کشته است
لذا از کثرت تأسف نسبت بمرگ قاضى و عدم اجراى مقصود خود شروع بگریه نمود و
چون عمرو عاص علت گریه را پرسید عمرو گفت من بجان خود بیمناک نیستم بلکه
تأسف و اندوه من از مرگ قاضى و زنده ماندن تست که نتوانستم مانند رفقاى خود
مأموریتم را انجام دهم!عمرو عاص جریان امر را از او پرسید عمرو بن بکر
مأموریت سرى خود و رفقایش را براى او شرح داد آنگاه بدستور عمرو عاص گردن
او هم با شمشیر قطع گردید بدین ترتیب مأمورین قتل عمرو عاص و معاویه چنانکه
باید و شاید نتوانستند مقصود خود را انجام دهند و خودشان نیز کشته شدند.
اما سرنوشت عبد الرحمن بن ملجم:این مرد نیز در اواخر ماه شعبان سال چهلم
بکوفه رسید و بدون اینکه از تصمیم خود کسى را آگاه گرداند در منزل یکى از
آشنایان خود مسکن گزید و منتظر رسیدن شب نوزدهم ماه مبارک رمضان شد،روزى
بدیدن یکى از دوستان خود رفت و در آنجا زن زیباروئى بنام قطام را که پدر و
برادرش در جنگ نهروان بدست على علیه السلام کشته شده بودند مشاهده کرد و در
اولین برخورد دل از کف داد و فریفته زیبائى او گردید و از وى تقاضاى
زناشوئى نمود.
قطام گفت البته در حال عادى کسى نمیتواند باو دست یابد باید او را غافل گیر
کنى و غفلة بقتل رسانى تا درد دل مرا شفا بخشى و از وصالم کامیاب شوى و
چنانچه در انجام اینکار کشته گردى پاداش آخرتت بهتر از دنیا خواهد بود!!ابن
ملجم که دید قطام نیز از خوارج بوده و همعقیده اوست گفت بخدا سوگند من
بکوفه نیامدهام مگر براى همین کار!قطام گفت من نیز در انجام این کار ترا
یارىمیکنم و تنى چند بکمک تو میگمارم بدینجهت نزد وردان بن مجالد که با
قطام از یک قبیله بوده و جزو خوارج بود فرستاد و او را در جریان امر گذاشت و
از وى خواست که در اینمورد بابن ملجم کمک نماید وردان نیز (بجهت بغضى که
با على علیه السلام داشت) تقاضاى او را پذیرفت.خود ابن ملجم نیز مردى از قبیله اشجع را بنام شبیب که با خوارج همعقیده
بود هم‌دست خود نمود و آنگاه اشعث بن قیس یعنى همان منافقى را که در صفین
على علیه السلام را در آستانه پیروزى مجبور بمتارکه جنگ نمود از اندیشه خود
آگاه ساختند اشعث نیز بآنها قول داد که در موعد مقرره او نیز خود را در
مسجد بآنها خواهد رسانید،بالاخره شب نوزدهم ماه مبارک رمضان فرا رسید و ابن
ملجم و یارانش بمسجد آمده و منتظر ورود على علیه السلام شدند.
مقارن ورود ابن ملجم بکوفه على علیه السلام نیز جسته و گریخته از شهادت خود
خبر میداد حتى در یکى از روزهاى ماه رمضان که بالاى منبر بود دست بمحاسن
شریفش کشید و فرمود شقىترین مردم این مویها را با خون سر من رنگین خواهد
نمود و بهمین جهت روزهاى آخر عمر خود را هر شب در منزل یکى از فرزندان خویش
مهمان میشد و در شب شهادت نیز در منزل دخترش ام کلثوم مهمان بود.
موقع افطار سه لقمه غذا خورد و سپس بعبادت پرداخت و از سر شب تا طلوع فجر
در انقلاب و تشویش بود،گاهى بآسمان نگاه میکرد و حرکات ستارگان را در نظر
میگرفت و هر چه طلوع فجر نزدیکتر میشد تشویش و ناراحتى آنحضرت بیشتر میگشت
بطوریکه ام کلث
زندگینامه امام علی (ع) از ولادت تا شهادت
– مقدمه
۲- کیفیت ولادت
۳- دوران کودکی
۴- بعثت پیامبر ( ص ) و حضرت علی ( ع )
۵- حضرت علی ( ع ) نخستین یاور پیامبر ( ص )
۶- حضرت علی ( ع ) بعد از هجرت
۷- حضرت علی ( ع ) داماد رسول اکرم ( ص )
۸- غدیر خم
۹- حضرت علی ( ع ) بعد از رحلت رسول اکرم ( ص )
۱۰- خلافت حضرت علی ( ع )
۱۱- شهادت امام علی ( ع )
مقدمه
تمام انسانها در زندگی خویش از فراز و
نشیب برخوردارند و با مشکلات مختلفی مواجهند .افراد معمولا در برخورد با
مشکل دچار ضعف و ناتوانی می گردند و سعی می کنند با کمک و راهنمایی درد
آشنایان خود را از مهلکه نجات دهند و با یافتن ” الگوها ” در هر زمینه ای ،
و سپس تبعیت از آن ، وظایف خویشتن را بخوبی انجام دهند و مشکلات و دردهای
خویش را تسکین بخشند . یکی از این اسوه ها پیامبراکرم ( ص ) است که قرآن
مجید هم این حضرت را ( ۱ ) به همین نام معرفی می فرماید .
بجز رسول خدا ( ص ) اگر به دنبال ” الگوی ” دیگر و جانشین برای آن حضرت
باشیم ، به پیشوای بزرگی همچون مولای متقیان حضرت علی ( ع ) خواهیم رسید ، و
چه زیباست که برای پذیرش اخلاق و رفتار حسنه ایشان ، زندگی پر فراز و نشیب
و سراسر شگفتی آن حضرت را مرور کنیم .
کیفیت ولادت
حضرت علی ( ع ) نخستین فرزند خانواده هاشمی است که پدر و مادر او هر
دوفرزند هاشم اند . پدرش ابوطالب فرزند عبدالمطلب فرزند هاشم بن عبدمناف
است و مادر او فاطمه دختر اسد فرزند هاشم بن عبدمناف می باشد . خاندان
هاشمی از لحاخ فضائل اخلاقی و صفات عالیه انسانی در قبیله قریش و این طایفه
در طوایف عرب ، زبانزد خاص و عام بوده است . فتوت ، مروت ، شجاعت وبسیاری
از فضایل دیگر اختصاص به بنی هاشم داشته است . یک از این فضیلتها در مرتبه
عالی در وجود مبارک حضرت علی ( ع ) موجود بوده است .
فاطمه دختر اسد به هنگام درد زایمان راه مسجدالحرام را در پیش گرفت و خود
را به دیوار کعبه نزدیک ساخت و چنین گفت : ” خداوندا ! به تو و پیامبران و
کتابهایی که از طرف تو نازل شده اند و نیز به سخن جدم ابراهیم سازنده این
خانه ایمان راسخ دارم . پرودگارا ! به پاس احترام کسی که این خانه را ساخت ،
و به حق
( ۲ ) ” کودکی که در رحم من است ، تولد این
کودک را بر من آسان فرما ! لحظه ای نگذشت که دیوار جنوب شرقی کعبه در برابر
دیدگان عباس بن عبدالمطلب و یزید بن تعف شکافته شد . فاطمه وارد کعبه شد ،
و دیوار به هم پیوست . فاطمه تا سه روز در شریفترین مکان گیتی مهمان خدا
بود . و نوزاد خویش سه روز پس از سیزدهم رجب سی ام عام الفیل فاطمه ( ۳ ) را به دنیا آورد . دختر اسد از همان شکاف دیوار که دوباره گشوده شده بود بیرون آمد و گفت : ( ۴ )” پیامی از غیب شنیدم که نامش را ” علی ” بگذار . “
دوران کودکی
حضرت
علی ( ع ) تا سه سالگی نزد پدر و مادرش بسر برد و از آنجا که خداوند می
خواست ایشان به کمالات بیشتری نائل آید ، پیامبر اکرم ( ص ) وی را از بدو
تولد تحت تربیت غیر مستقیم خود قرار داد . تا آنکه ، خشکسالی عجیبی در مکه
واقع شد . ابوطالب عموی پیامبر ، با چند فرزند با هزینه سنگین زندگی روبرو
شد . رسول اکرم ( ص ) با مشورت عموی خود عباس توافق کردند که هر یک از آنان
فرزندی از ابوطالب را به نزد خود ببرند تا گشایشی در کار ابوطالب باشد .
عباس ، جعفر را و پیامبر ( ص ) ، ( ۵ ) علی ( ع ) را به خانه خود بردند .
به این طریق حضرت علی ( ع ) به طور کامل در کنار پیامبر قرار گرفت . علی (
ع ) آنچنان با پیامبر ( ص ) همراه بود ، حتی هرگاه پیامبر از شهر ( ۶ )خارج می شد و به کوه و بیابان می رفت او را نیز همراه خود می برد .
بعثت پیامبر ( ص ) و حضرت علی ( ع )
شکی نیست که سبقت در کارهای خیر نوعی امتیاز و فضیلت است . و خداونددر
آیات بسیاری بندگانش را به انجام آنها ، و سبقت گرفتن بر یکدیگر ( ۷ )
دعوت فرموده است . از فضایل حضرت علی ( ع ) است که او نخستین فرد ایمان
آورنده به پیامبر ( ص ) باشند . ابن ابی الحدید در این باره می گوید : بدان
که در میان اکابر و بزرگان و متکلمین گروه ” معتزله ” اختلافی نیست که علی
بن ابیطالب نخستین فردی است که به اسلام ایمان آورده و پیامبر خدا را
تایید کرده است .
حضرت علی ( ع ) نخستین یاور پیامبر ( ص )
پس از وحی خدا و برگزیده شدن حضرت محمد ( ص ) به پیامبری و سه سال دعوت
مخفیانه ، سرانجام پیک وحی فرا رسید و فرمان دعوت همگانی داده شد . در این
میان تنها حضرتعلی ( ع ) مجری طرحهای پیامبر ( ص ) در دعوت الهیش و تنها
همراه و دلسوز آن حضرت در ضیافتی بود که وی برای آشناکردن خویشاوندانش با
اسلام و دعوتشان به دین خدا ترتیب داد . در همین ضیافت پیامبر ( ص ) از
حاضران سؤوال کرد : چه کسی از شما مرا در این راه کمک می کند تا برادر و
وصی و نماینده من در میان شما باشد ؟ فقط علی ( ع ) پاسخ داد : ای پیامبر
خدا ! من تو را در این راه یاری می کنم پیامبر ( ص ) بعد از سه بار تکرار
سؤوال و شنیدن همان جواب فرمود : ای خویشاوندان و بستگان من ، بدانید که
علی ( ع ) برادر و وصی و خلیفه پس از من در میان شماست . از افتخارات دیگر
حضرت علی ( ع ) این است که با شجاعت کامل برای خنثی کردن توطئه مشرکان مبنی
بر قتل رسول خدا ( ص ) در بستر ایشان خوابید و زمینه هجرت پیامبر ( ص ) را
آماده ساخت .
حضرت علی ( ع ) بعد از هجرت
بعد از هجرت حضرت علی ( ع ) و پیامبر ( ص ) به مدینه دو نمونه ازفضایل علی ( ع ) را بیان می نمائیم :
۱ – جانبازی و فداکاری در میدان جهاد : حضور وی در ۲۶ غزوه از ۲۷غزوه
پیامبر ( ص ) و شرکت در سریه های مختلف از افتخارات و فضایل آن حضرت است .
۲ – ضبط و کتابت وحی ( قرآن ) کتابت وحی و تنظیم بسیاری از اسناد تاریخی و
سیاسی و نوشتن نامه های تبلیغی و دعوتی از کارهای حساس و پرارج امام ( ع )
بود . ایشان آیات قرآن چه مکی و چه مدنی ، را ضبط می کرد . به همین علت
است که وی را از کاتبان وحی و حافظان قرآن به شمار می آورند . در این دوران
بود که پیامبر ( ص ) فرمان اخوت و برادری مسلمانان را صادر فرمود و با
حضرت علی ( ع ) پیمان برادری و اخوت بست و به حضرت علی ( ع ) فرمود :
”
تو برادر من در این جهان و سرای دیگر هستی . به خدایی که مرا به حق
برانگیخته است … تو را به برادری خود انتخاب می کنم ، اخوتی که دامنه آن هر
دو جهان ( ۸ )را فرا گیرد . “
حضرت علی ( ع ) داماد رسول اکرم ( ص )
عمر و ابوبکر با مشورت با سعد معاذ رئیس قبیله اوس دریافتند جزعلی ( ع )
کسی شایستگی زهرا ( س ) را ندارد. لذا هنگامی که علی ( ع ) در میان نخلهای
باغ یکی از انصار مشغول آبیاری بود موضوع را با ایشان در میان نهادند و
ایشان فرمود :
دختر پیامبر ( ص ) مورد میل و علاقه من است . و به سوی خانه رسول به راه افتاد .
وقتی به حضور رسول اکرم ( ص ) رسید ، عظمت محضر پیامبر ( ص ) مانع از آن
شد که سخنی بگوید ، تا اینکه رسول اکرم ( ص ) علت رجوع ایشان را جویا شد و
حضرت علی ( ع ) با تکیه به فضایل و تقوا و سوابق درخشان خود در اسلام فرمود
:
” آیا صلاح می دانید که فاطمه را در عقد من درآورید ؟ ” پس از
موافقت حضرت زهرا ( س ) آن حضرت به دامادی رسول اکرم ( ص ) نائل آمدند .
غدیر خم
پیامبر ( ص
) بعد از اتمام مراسم حج در آخرین سال عمر پربرکتش درراه برگشت در محلی به
نام غدیرخم در نزدیکی جحفه دستور توقف داد ، زیرا پیک وحی فرمان داده بود
که پیامبر ( ص ) باید رسالتش را به اتمام ( ۹ ) برساند .
پس از نماز ظهر پیامبر ( ص ) بر بالای منبری از جهاز شتران رفت و فرمود :
” ای مردم ! نزدیک است که من دعوت حق را لبیک گویم و از میان شما بروم درباره من چه فکر می کنید ؟ ”
مردم گفتند : ” گواهی می دهیم که تو آیین خدا را تبلیغ می کردی ”
پیامبر فرمود : ” آیا شما گواهی نمی دهید که جز خدای یگانه ، خدایی نیست و محمد بنده خدا و پیامبر اوست ؟ ”
مردم گفتند : ” آری ، گواهی می دهیم . ”
سپس پیامبر ( ص ) دست حضرت علی ( ع ) را بالا گرفت و فرمود :
” ای مردم ! در نزد مؤمنان سزاوارتر از خودشان کیست ؟ ” مردم گفتند : ” خداوند و پیامبر او بهتر می دانند . ”
سپس پیامبر فرموند :
” ای مردم ! هر کس من مولا و رهبر او هستم ، علی هم مولا و رهبر اوست . ” و این جمله را سه بار تکرار فرمودند .
بعد مردم این انتخاب را به حضرت علی ( ع ) تبریک گفتند و با وی بیعت نمودند .
حضرت علی ( ع ) بعد از رحلت رسول اکرم ( ص )
پس از رحلت رسول اکرم ( ص ) به علت شرایط خاصی که بوجود آمده بود ،حضرت
علی ( ع ) از صحنه اجتماع کناره گرفت و سکوت اختیار کرد.
نه در جهادی شرکت می کرد و نه در اجتماع به طور رسمی سخن می گفت . شمشیر در نیام کرد و به وظایف فردی و سازندگی افراد می پرداخت .
فعالیتهای امام در این دوران به طور خلاصه اینگونه است :
۱ – عبادت خدا آنهم در شان حضرت علی ( ع )
۲ – تفسیر قرآن و حل مسائل دینی و فتوای حکم حوادثی که در طول ۲۳سال زندگی پیامبر ( ص ) مشابه نداشت .
۳ – پاسخ به پرسشهای دانشمندان ملل و شهرهای دیگر .
۴ – بیان حکم بسیاری از رویدادهای نوظهور که در اسلام سابقه نداشت .
۵ – حل مسائل هنگامی که دستگاه خلافت در مسائل سیاسی و پاره ای از مشکلات با بن بست روبرو می شد .
۶ – تربیت و پرورش گروهی که از ضمیر پاک و روح آماده ، برای سیر و سلوک برخوردار هستند .
۷ – کار و کوشش برای تامین زندگی بسیاری از بینوایان و درماندگان تا آنجا
که با دست خویش باغ احداث می کرد و قنات استخراج می نمود و سپس آنها را در
راه خدا وقف می نمود .
خلافت حضرت علی ( ع )
در زمان خلافت حضرت علی ( ع ) جنگهای فراوانی رخ داد از جمله صفین ، جمل و نهروان که هر یک پیامدهای خاصی به دنبال داشت .
شهادت امام علی ( ع )
بعد از جنگ نهروان و سرکوب خوارج برخی از خوارج از جمله عبدالرحمان بن
ملجم مرادی ، و برک بن عبدالله تمیمی و عمروبن بکر تمیمی در یکی از شبها
گرد هم آمدند و اوضاع آن روز و خونریزی ها و جنگهای داخلی را بررسی کردند و
از نهروان و کشتگان خود یاد کردند و سرانجام به این نتیجه رسیدند که باعث
این خونریزی و برادرکشی حضرت علی ( ع ) و معاویه و عمروعاص است . و اگر این
سه نفر از میان برداشته شوند ، مسلمانان تکلیف خود را خواهند دانست . سپس
با هم پیمان بستند که هر یک از آنان متعهد کشتن یکی از سه نفر گردد .
ابن ملجم متعهد قتل امام علی ( ع ) شد و در شب نوزدهم ماه رمضان همراه چند
نفر در مسجد کوفه نشستند . آن شب حضرت علی ( ع ) در خانه دخترش مهمان بودند
و از واقعه صبح با خبر بودند ، وقتی موضوع را با دخترش در میان نهاد ، ام
کلثوم گفت : فردا جعده را به مسجد بفرستید .
حضرت علی ( ع ) فرمود : از
قضای الهی نمی توان گریخت . آنگاه کمربند خود را محکم بست و در حالی که
این دو بیت را زمزمه می کرد عازم مسجد شد .
کمر خود را برای مرگ محکم ببند ، زیرا مرگ تو را ملاقات خواهدکرد .
و از مرگ ، آنگاه که به سرای تو درآید ( ۱۰ ) . جزع و فریاد مکن
ابن ملجم ، در حالی که حضرت علی ( ع ) در سجده بودند ، ضربتی بر فرق مبارک خون از سر حضرتش در محراب جاری شد و محاسن ( ۱۱ ) آن حضرت وارد ساخت .
شریفش را رنگین کرد . در این حال آن حضرت فرمود : ” فزت و رب الکعبه ” به خدای کعبه سوگند که رستگار شدم سپس آیه ۵۵سوره
طه را تلاوت فرمود :
” شما را از خاک آفریدیم و در آن بازتان می گردانیم و بار دیگر از آن ( ۱۲ ) بیرونتان می آوریم .
حضرت علی ( ع ) در واپسین لحظات زندگی نیز به فکر صلاح و سعادت مردم بود و به فرزندان و بستگان و تمام مسلمانان چنین وصیت فرمود :
” شما را به پرهیزکاری سفارش می کنم و به اینکه کارهای خود را منظم کنید و
اینکه همواره در فکر اصلاح بین مسلمانان باشید . یتیمان را فراموش نکنید ،
حقوق همسایگان را مراعات کنید . قرآن را برنامه ی عملی خود قرار دهید .
نماز را بسیار گرامی بدارید که ستون دین شماست . حضرت علی ( ع ) در ۲۱ماه
رمضان به شهادت رسید و در نجف اشرف به خاک سپرده شد ، و مزارش میعادگاه
عاشقان حق و حقیقت شد .
