تفاوت میان تنبلی تخمدان و تخمدان پلی‌کیستیک در چیست؟
خانم
دکتر شهرزاد زاده‌مدرس، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم
پزشکی شهید بهشتی، در این خصوص توضیحاتی را ارائه می دهند .
خانم دکتر! آیا بین تنبلی تخمدان و تخمدان پلی‌کیستیک تفاوتی وجود دارد؟
ما
در پزشکی و در تخصص زنان و زایمان، اصطلاحی به نام تنبلی تخمدان نداریم.
تنبلی تخمدان یک اصطلاح عامیانه است و در مورد افرادی به کار برده می‌شود
که دچار عدم تخمک‌گذاری هستند یا تخمک‌گذاری‌های خوبی ندارند.
یک
گروه عمده از این افراد هم مبتلایان به تخمدان پلی‌کیستیک یا PCO هستند. در
واقع می‌توان گفت، تخمدان پلی‌کیستیک اصطلاح ما و تنبلی تخمدان اصطلاح
عامیانه مردم است. تخمدان این افراد نمی‌تواند به دلیل وجود برخی عوامل،
تحت تاثیر هورمون‌های FSH و LH طبیعی بدن قرار بگیرد و در نتیجه تخمک‌گذاری
انجام نمی‌شود. یعنی هورمون‌های مترشحه این افراد از هیپوتالاموس، هیپوفیز
و تخمدان، دچار اختلال است و در نتیجه عملکرد مناسبی هم ندارد.
افرادی که به تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا می‌شوند چه علائمی دارند؟
تخمدان
پلی‌کیستیک بیماری‌ای نیست که علائم خاصی داشته باشد. از نظر ما این مشکل
یک نشانگان است یعنی مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها. مهم‌ترین علامت در این
افراد، افزایش سطح هورمون‌های مردانه است. یعنی هورمون‌هایی که علائم
مردانه ایجاد می‌کنند. به همین دلیل افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک
معمولا از پرمویی رنج می‌برند. دومین علامت، اختلالات قاعدگی است که معمولا
خود را به صورت قاعدگی‌هایی با فواصل طولانی و دیر به دیر نشان می‌دهد. در
کنار این علائم، علائمی هم وجود دارد که به مسایل سیستمیک بدن مربوط
می‌شود. این
علائم اهمیت زیادی دارند بنابراین باید افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک
را از لحاظ علائم زمینه‌ای نیز بررسی کنیم. مانند بیماری دیابت. این افراد
مستعد دیابت و افزایش فشارخون هستند و از طرفی دچار چاقی‌های غیرمتقارن و
به اصطلاح مردانه می‌شوند و… اما آنچه موجب مراجعه این افراد نزد متخصص
زنان می‌شود، اختلالات قاعدگی و پس از ازدواج عدم بارداری به دلیل نقص در
سیستم تنظیم‌کننده قاعدگی است.
چه اتفاقی در تخمدان می‌افتد که این کیست‌ها تشکیل می‌شوند؟
این
مشکل به دلیل تغییراتی در ساخت‌وساز هورمون‌های داخل تخمدان و مسایل
آنزیمی که سبب می‌شود میزان این هورمون‌ها بالا برود، رخ می‌دهد. همان‌طور
که می‌دانید هر ماه 4، 5 عدد از فولیکولهای داخل تخمدان شروع به رشد کرده و
به مرحله‌ای از رشد می‌رسند که یکی از آنها براساس گیرنده‌هایی که در سطح
فولیکول وجود دارد انتخاب شده و به رشد خود ادامه می‌دهد. بنابراین رشد
بقیه فولیکول‌ها متوقف می‌شود. در این مرحله هورمون استرادیول و استروژن که
در بدن خانم‌ها ترشح می‌شوند باید به میزان خاصی برسند تا بتوانند سبب
تخمک‌گذاری شوند. ولی
بنا به دلایلی به این حد نرسیده و مقدارشان از یک مقدار ثابت و مشخص
افزایش نیافته و در یک خط مستقیم و طولانی‌مدت ادامه پیدا می‌کنند. در
نتیجه تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و فولیکول رشد کرده همراه با مایعات داخل
تخمدان به کیست تبدیل می‌شود.
این چرخه نامنظم فقط به کیست‌های تخمدان منجر می‌شود یا عارضه دیگری هم بر قسمت‌های دیگر بدن دارد؟
از
نظر طب تخصصی زنان، عارضه بالینی این اتفاق در خانم‌ها سبب رشد بی‌رویه
مخاط رحمی می‌شود که می‌تواند در طولانی‌مدت باعث بروز سرطان رحم شود.
بنابراین افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک حتما باید زیرنظر متخصص زنان هم
باشند.
شما در این زمینه چه اقدامی انجام می‌دهید؟
چنانچه
این افراد نخواهند باردار شوند ما با هورمون درمانی سیکل‌های منقطع ایجاد
می‌کنیم و اجازه تحریک مداوم مخاط رحم را به وسیله استروژن نمی‌دهیم. زیرا
افزایش هورمون استروژن در تخمدان پلی‌کیستیک، مهم‌ترین عامل خطر برای
سرطان رحم است. نکته جالب این است که با بالا رفتن سن، به‌عنوان نمونه بعد
از سن 35 سالگی، قاعدگی رو به منظم شدن پیش می‌رود و سیکل تخمک‌گذاری بهتر
انجام می‌شود. زیرا ذخیره تخمدانی و حتی تعداد فولیکول‌ها با بالا رفتن سن
کم و مشکل این افراد به مرور کمتر می‌شود.
آیا ارث هم در این زمینه نقشی دارد؟
بله،
این نشانگان دارای زمینه‌ای ژنتیکی است و ژن آن شناخته شده بنابراین
نمی‌توانیم این زمینه ارثی را از بین ببریم و می‌توانیم علائم را برحسب
مشکل، درمان علامتی و به صورت مقطعی حل کنیم.
پس چون زمینه ارثی و ژنتیکی در میان است می‌تواند، مردان خانواده را هم درگیر کند؟بله،
مردان خانواده هم در معرض ابتلا به مشکلات قلبی – عروقی، طاسی‌های شدید
زودرس، افزایش میزان ابتلا به دیابت، چاقی‌های مرکزی و شکم‌های بزرگ هستند.
بنابراین توصیه می‌کنیم که مشکل در کل خانواده بررسی شود.
کیست‌های بزرگی که در تخمدان به وجود می‌آیند هم ناشی از همین مشکل تخمدان پلی‌کیستیک است یا علت دیگری دارد؟مقوله
کیست تخمدان با کیست‌های متعدد تخمدان تفاوت دارد. کیست‌های تخمدان به دو
دسته خوش‌خیم و بدخیم یا تومور سرطانی تقسیم‌بندی می‌شوند. در واقع
فولیکولهای در حال رشد، در خود مایعاتی جمع می‌کنند که باعث می‌شود
اندازه آنها بزرگ‌تر از حد طبیعی شود. زمانی که اندازه این کیست‌ها به
بیشتر از 5/2 تا 3 سانتی‌متر برسد، به آن کیست تخمدان می‌گوییم ولی اگر
اندازه کیست از این میزان کمتر باشد، طبیعی است.
حالا اگر از این میزان بزرگ‌تر شد جراحی‌اش می‌کنید؟!
نه!
ما حتی افرادی را داشته‌ایم که با کیست‌هایی به اندازه 18 سانتی‌متر و
بیشتر مراجعه کرده‌اند اما بیش از 90 درصد آنها جراحی نشدند و با درمان‌های
دارویی به کیست فرصت داده‌‌ایم تا جذب شود و از بین برود. اما کیست‌هایی
را که باقی بمانند، مورد بررسی بیشتری قرار می‌دهیم. ما این ارزیابی را بر
حسب سن انجام می‌دهیم. اگر خانمی در سن یائسگی کیست 3 تا 5 سانتی‌متری
داشت نباید به این راحتی از آن گذشت و باید اقدامات جدی‌تری برایش انجام
داد. در هر حال، شرح حال بیمار، سن و علائمی که با آن مراجعه کرده برای ما
مهم است.
زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس به زایمان در قبل از هفته 37 بارداری گفته می‌شود.
علایم زایمان طبیعی و زایمان زودرس تقریبا مشابه‌اند. علایمی مانند کمردرد، درد شکم، خون‌ریزی، آبریزش و…
انقباضات رحمی قبل از هفته 37 بارداری شروع می‌شود و سبب بازشدن زودتر دهانه رحم شده و در نتیجه نوزاد، نارس متولد می‌شود.
زایمان زودرس در 5 تا 15 درصد بارداری‌ها رخ می‌دهد.
وقتی عضلات رحم منقبض می‌شوند، درد شدیدی در ناحیه شکم و کمر حس می‌شود.
در این هنگام دیواره شکم کاملا سفت و سخت است. در طول بارداری 2 نوع
انقباض وجود دارد؛ انقباضات زایمانی و انقباضات براکستون هیکس
انقباضات براکستون هیکس
انقباضات رحمی خفیف بدون درد و پراکنده با فواصل نامنظم که از هفته 28
بارداری شروع شده و به تدریج منظم می‌شود. با قدم زدن از بین می‌رود و موجب
باز شدن دهانه رحم نمی‌شود.
انقباضات زایمانی واقعی
با فواصل منظم رخ می‌دهد و به تدریج بر شدت آن افزوده می‌شود یعنی هر 10
دقیقه یک بار (یا 5 انقباض در ساعت) می‌توان گفت که مادر وارد مرحله
زایمانی شده است. مادر می‌تواند با درازکشیدن و گذاشتن دست خود روی قله رحم
سفتی و نرمی آن را احساس کند. گاه ممکن است حرکات جنین گمراه‌کننده باشد.
پس مادران باید آگاه بوده و آن را از انقباضات رحمی افتراق دهند.
هر زن بارداری با شروع انقباضات زایمانی واقعی باید بستری شود.
علایم شروع زایمان زودرس
- انقباضات هر 10 دقیقه یک بار (15 انقباض یا بیشتر در ساعت)
- نشت مایع آمنیون از واژن (پارگی کیسه آب)
- دردهای کرامپی شبیه عادت ماهیانه
- درد کمر و پشت
- فشار روی عانه
- کرامپ‌های شکمی یا بدون اسهال
- خون‌ریزی از واژن
عوامل خطرساز برای زایمان زودرس
- سابقه زایمان زودرس پیشین
- بدشکلی‌های رحمی
- سابقه جراحی‌های شکمی
- سقط‌های القا شده
- زنان چندزا
- دهانه رحم نارسا
- عفونت با تب بالا در بارداری
- عفونت مثانه یا کلیه
- کنده شدن جفت
- پلی‌هیدر آمینوس (مایع آمنیون زیاد)
- شروع خون‌ریزی قبل هفته 20 بارداری
- استفاده از مواد مثل کوکایین و آمفتامین‌ها
- خشونت‌های خانوادگی
- سیگار بیش از 10 نخ در روز
- استرس
عوامل آغازکننده زایمان زودرس سیر ناشناخته‌ای دارند اما ممکن است مکانیسم‌های زیر در آن دخالت داشته باشند.
- از بین رفتن حمایت‌کننده‌های بارداری (مانند هورمون‌ها)
- القای فعال (محرک‌های رحمی)
نبود آ‌گاهی در مورد این عوامل مانع پیشرفت در زمینه پیشگیری از زایمان
پیش از موعد شده است و دومین علت اصلی مرگ و میر نوزادان در ایالات متحده
است.
بهترین و اولین قدم درمانی در زایمان زودرس استراحت در بستر و خوابیدن
بیمار به پهلو است. این امر ممکن است باعث جلوگیری و حتی توقف زایمان زودرس
شود.
در مواردی که سن جنین کمتر از 34 هفته است عدم بلوغ ریه‌های جنین مطرح
است. این مادران حتما باید در بیمارستان بستری شوند تا بتوان سن بارداری را
به 34 یا بیشتر رساند. در مواردی که احتمال زایمان قریب‌الوقوع وجود دارد
از کورتیکوستروئیدها (کورتون‌ها) برای بالغ کردن ریه‌های جنین استفاده
می‌شود.
