بيماريهای مهم گوجه فرنگی و بادمجان
بیماری
ساقه سیاه بادمجان در سال 1971 از ژاپن گزارش شده است. بیماری ساقه سیاه
بادمجان برای اولین بار در سال 1367 توسط فصیحیانی و ارشاد از مناطق جنوبی
ایران (استان هرمزگان) گزارش شده است.
نشانه های بیماری
در
محل آلودگی ابتدا لکه ای به رنگ قهوه ای تیره و یا سیاه پدیدار گشته که
کم‌کم به طرف بالا و پایین و اطراف محل آلودگی پیشروی می کند.
پس از
چندی عامل بیماری به بافتهای مجاور لکه نفوذ کرده، مانع از جریان شیره‌های
گیاهی می شود. عضو مورد حمله پژمرده و خشک می گردد. گاهی اوقات در محل
آلودگی، زخم و حالت پوسیدگی نیز مشاهده می شود. در هر صورت چنانچه شاخه
ای آلوده گردد همان قسمت و اگر ساقه اصلی و یا طوقه مورد حمله واقع شود،
تمامی بوته خشک می گردد. در نقاط مرطوب و بارانی علاوه بر ریشه و طوقه
قسمتهای خارج از خاک نیز آلوده می شوند.
عامل بیماری Phytophthora
capsici می باشد که از خانواده Pythiaceae و راسته Peronosporales می
باشد. عامل بیماری در خاک و در بستر بذر وجود داشته و توسط آبیاری و وسائل
کشاورزی به نقاط مختلف مزرعه جابجا می شود.
کنترل:
1. ضد عفونی خاک خزانه
2. انتقال و انهدام شاخ و برگ آلوده
3. شخم عمیق و زیر خاک کردن بقایای گیاهان
4. تناوب زراعی سه ساله، فاصله دار کاشتن بوته ها
5. استفاده از متالاکسیل گرانوله پای و اطراف بوته ها
سفیدک سطحی بادمجان و گوجه فرنگی Egg plant & Tomato Powdery Mildew
بیماری
سفیدک سطحی توسط گونه های مختلف خانواده Erysiphaceae ایجاد می شود. در
ایران قارچ Leveillula solanacearum اولین بار در سال 1349 توسط ارشاد از
منطقه قصر شیرین گزارش شده است. قارچ Leveillula taurica علاوه بر بادمجان
روی گوجه فرنگی و سیب زمینی خسارت وارد می کند.
نشانه های بیماری
علائم
بیماری مربوط به قارچ Erysiphe polyphaga بدین صورت است که در روی برگ ها
لکه های سفید کثیف که همان میسلیوم ها و اسپرهای قارچ هستند به وجود می
آید. این لکه ها ابتدا کوچک و گرد بوده سپس زاویه دار میشود. در روی سطح
زیری و روئی برگ گسترش می یابد و تمام برگ، دمبرگ و ساقه را فرا می گیرد.
برگ های پایین زودتر مورد بیماری قرار می گیرد برگ های سفیدک زده ممکن است
زرد شده، ممکن است بمیرند.
قارچ Leveillula taurica که مرحله غیر جنسی
آن Oidiopsis taurica می باشد. در روی بادمجان علائم در سطح روئی برگ به
صورت لکه های زرد کم رنگ در اندازه های مختلف ظاهر می شوند. در سطح زیرین
برگ این لکه ها با یک پوشش سفید رنگ پوشیده می گردند. سرانجام این لکه ها
به هم متصل و سپس برگها خم می شوند، اما نمی‌افتند.
قارچ
Leveillula taurica با سایر سفیدک های سطحی متفاوت است زیرا رشته های این
قارچ مستقیماً به داخل بافت نفوذ می کند. و حدود 4 کنیدیوفر از یک روزنه
خارج می شوند. در روی هر کدام از این کنیدیوفرها فقط یک کنیدی تولید می
شود. بعد از مدتی که کلیستوتس ها حاوی آسکوسپور هستند که می توانند زمستان
را بگذرانند. کنیدی های تولید شده در سطح زیرین برگها به وسیله باد گسترش
می یابند.
فیلودی گوجه فرنگی Tomato Big Bud
این
بیماری در آمریکا،استرالیا و ایران وجود دارد. در بوته‌های گوجه‌فرنگی
تولید برگهای ریز در انتهای بوته می‌کند که زرد میباشند، برگهای پائینی
لوله شده، ساقه ضخیم میشود. گلها بجای آنکه آویزان باشند عمودی روی بوته
قرار می‌گیرند. کاسبرگها بیش از معمول رشد می‌کنند و جسم کیسه مانندی را
تشکیل میدهند و جوانه‌ها متورم میشود. گلبرگی دیده نمی‌شود و تمام اجزاگل
سبز رنگ میشوند. عامل بیماری phytoplasma میباشد. زنجره چغندر قند
N.haematocopes بعنوان ناقل آن در ایران گزارش شده است.
ویروس موزائک گوجه فرنگی Tomato Mosaic Virus
در کلیه مناطق کشت گوجه فرنگی این ویروس پراکنده است در ایران در استانهای هرمزگان، بوشهر وقسمتهای جنوبی ایران مسئله ساز است.
علائم
: ایجاد موزائیک که ممکن است شدید یا خفیف باشد در مواردی تؤام با بد
شکلی برگ و کم رشدی بوته همراه است. در مواردی لکه ها وخطوط نکروتیک
قهوه‌ای روی ساقه و برگ ایجاد میشود. معمولا اگر ویروس فوق باCMV ویا PVX
همراه باشد این علائم شدیدتر است و در این حالت به آن double streak
گویند. در میوه نیز ممکن است بدشکلی و لکه‌های قهوه‌ای در سطح میوه و یا
گوشت آن ایجاد کنند. علاوه بر این ممکن است قسمتهایی از میوه سنگی و سفت
شود.
عامل بیماری ویروسی میله‌ای به ابعاد 18nm * 300 است. از لحاظ
سرولوژی و خصوصیات ظاهری این ویروس بسیار شبیه TMV است،اما بر اساس برخی
خصوصیات خاص ایندو ویروس از یکدیگر متمایز شده‌اند. انتقال این ویروس از
طریق مکانیکی میسر است. این ویروس در گوجه فرنگی بذر زاد میشود. این
ویروس اگر در خاک خشک باشد مدتها در خاک دوام می‌آورد اما در خاک مرطوب
سریعا از بین میرود.
پژمردگی آوندی ناشی از ورتیسیلیوم Vascular Verticillium wilt
از لحاظ نوع علائم و نحوه ایجاد بیماری مثل بیماری ناشی از فوزاریوم است اما تفاوتهائی نیز با آن دارد.
علائم
: زردی برگها بویژه در یک سوم پائینی گیاه که این زردی معمولاً کمتر از
زردی ناشی از فوزاریوماست. زردی معمولاً یک طرفه است. اپی ناستی در برگها
مشاهده می شود که در اثر رشد غیر متعادل قسمتهای مختلف برگ ایجاد میشود.
پژمردگی بوته و قهوه‌ای شدن اوند هم از دیگر علائم بیماری است. علاوه بر
این، بیماری ناشی از ورتیسیلیوم در هوای خنکتر ظاهر میشود (نسبت به
فوزاریوم) برای تشخیص قطعی ورتیسیلیوم و فوزاریوم از یکدیگر بایستی حتماً
اقدام به کشت آنها نمود. لازم به ذکر است تشخیص قطعی این دو پاتوژن از
یکدیگر در مزرعه ممکن نیست.
عامل بیماری دو گونه V.dahlia و V.albo –
atrum میباشد. قارچ ورتیسیلیوم جزء قارچهای ناقص است و دارای کنیدیوم
کنیدیوفر و سلول اسپوزا (Phialide) میباشد. در V.albo – atrum ریسه سیاه
(Drak mycelium) و در V. dahlia میکرواسکلرت بعنوان اندام مقاوم قارچ است.
عوامل مختلفی در رشد یا ضعف بیماری ناشی از قارچ فوق مؤثرند که می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1- میزان تحمل یا مقاومت واریته های گیاه میزبان
2- نژاد قارچ
3- مقدار اولیه مایه بیماری (اینوکولوم اولیه)
4- دما
استفاده
از ارقام مقاوم، تناوب با گیاهان غیر میزبان مانند غلات، ضد عفونی خاک
خزانه، آفتابدهی (Solarization)، استفاده از غده سالم.
پوسیدگی اسکروتینیایی گوجه فرنگی و بادمجان egg plant & tomato sclerotin rot
بیماری اسکلروتینیائی گوجه فرنگی و بادمجان توسط دکتر بنی هاشمی در سال 1364 در نواحی بوشهر گزارش شده است.
گونه
های Sclerotinia Spp در بیشتر نقاط دنیا سبب بیماریهای خطرناک می شوند.
بیشتر گیاهان گوشتی به انضمام سبزیها، گلها و بوته ها علفهای هرز مورد
حمله قرار می گیرند.
نشانه های بیماری
در روی ساقه های گوجه
فرنگی، سیب زمینی، خیار و لوبیا علائم بیماری در روی ساقه اصلی یا شاخه
های فرعی مشاهده می شود. این علائم از محل زخم یا محل انشعاب شروع می گردد
و به خصوص در نزدیک سطح زمین مناطق آب سوخته‌ای با رنگ قهوه ای روشن یا
قهوه ای تیره مشاهده می شوند. توده میسلیوم سفید با سختینه هائی در روی
ساقه دیده شده و پوسیدگی نرم را سبب می‌گردد. در مناطق گرم و خشک شانکرهای
خشک توسعه یافته، سبب از بین رفتن گیاهان می شود بدون اینکه پوسیدگی نرم
ایجاد گردد. دکتربنی هاشمی (1364) علائم بوته میری و یا خشکیدگی برخی از
شاخه های نبات را مشاهده نموده و متذکر شده است آلودگی در ناحیه طوقه یا
قسمت هوائی نبات صورت می گیرد و درون نسج آلوده گیاه سختنیه ها ریز یا درشت
سیاهرنگ بوجود می آیند.
عامل بیماری
بنی
هاشمی دو گونه قارچ با نامهای Sclerotinia sclerotiorum دارای سختینه های
درشت (2 تا 5 میلیمتر) و دیگری به نام S. minor دارای سختینه های ریز
(0.5 تا 1 میلیمتر) را از عوامل بیماری می داند.
عامل بیماری به
صورت میسلیوم در روی گیاهانی که در مزرعه باقی مانده اند یا به صورت
سختینه در بقایای گیاهان، فصل نامساعد سال را می گذراند.
قارچ عامل بیماری به رطوبت زیاد احتیاج دارد. در بارانهای مداوم، مه یا آبیاری بارانی خسارت خیلی شدید است.
کنترل:
کنترل در گلخانه:
1- دادن بخار آب در خاک گلخانه به مدت یک ساعت در دمای 55 درجه سانتیگراد جهت از بین بردن سختینه ها
2- ضد عفونی خاک با کلروپیکرین، متام سدیم و دازومت جهت از بین بردن سختینه ها
3- سمپاشی با کینتوزون
کنترل در مزرعه:
1. غرقاب کردن زمین به مدت 45- 23 روز
2. عدم آبیاری بارانی
3. تناوب طولانی بدون کاشت کاهو
4. کنترل بیولوژیک در مزرعه با قارچ Coniothyrium minitans
شته و طرز مبارزه با آن
●شتهPhylloxera
حشرات این خانواده که با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند ، دارای
تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ،
باغبانی ، سبزیکاری ، جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار
میباشند .
شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماریهای ویروسی نقش مهمی ایفا می کنند .
عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی
بر روی قسمتهای گیاهان میزبان تشکیل گالهای گوناگونی را می دهند .
شته ها حشرات کوچک کروی ، پهن و یا بیضی شکل هستند ، طول بدن آنها از نیم
میلیمتر تا هشت میلیمتر متغیر و اغلب اوقات بین ۲ تا ۴ میلیمتر می باشد .
رنگ آنها بسیار متنوع و اغلب دارای رنگهای زرد ، سبز ، قرمز ، سیاه و یا خاکستری هستند .
بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت میباشد .
در شته ها سر دارای یک جفت شاخک که طول آن متغیر است وجود دارد .
شته ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولا بلند تر از سایر پاها می باشد .
شته ها به دو شکل بدون بال و یا بالدار میباشند .
در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود .
ضمنا در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد .
شکل و اندازه این زائده ، شاخکها ، دم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند .
شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی بنام ( عَسَلَک ) میباشند که
باعث جلب مورچه ها گَشته و حتی مورچه ها با شاخکهای خود آنها را تحریک به
ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند .
بعضی از مورچه ها برای یک کلنی از شته ها لانه ساخته و آنها را محبوس می
کنند و یا آنها را به مکانهای دیگر مخصوصا روی ریشه گیاهان منتقل می کنند .
در حقیقت مورچه ها استثمارکننده شته ها هستند .
بدین جهت شته ها را گاو شیری مورچه ها نامیده اند .
در عوض مورچه ها اغلب اوقات شته ها را از حمله و گزند دشمنانشان مصون می دارند .
زندگی شته ها بسیار پیچیده است در قسمتی از زندگی خود بطریق بِکرزائی تکثیر
پیدا کرده و سپس بعد از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های
متعددو متوالی ایجاد کرده و در پائیز ماده های جنسی تخمهای زمستانه می
گذارند .
زادآوری در شته ها بسیار زیاد میباشد ، بطوریکه تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به ۲۰ نسل می رسد .
چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا گلزاری را آلوده نماید .
عده ای از شته ها زندگی خود را بر روی یک گیاه بپایان می رسانند ( یک
میزبانه ) در حالیکه عده ای دیگر قسمتی از زندگی خود را روی یک گیاه و قسمت
دیگر را روی گیاه دیگری می ذرانند ( دومیزبانه ).
شرایط آبر و هوائی فصل بهار ، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .
در مورد شته های دو میزبانه اگر بتارانهای بهاری موقعی ببارد که حد اکثر
افراد بالدار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند .
در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تاثیری ندارد .
جمعیت شته های یک میزبانه در اوائل بهار بسیار زیاد می باشند ولی بتدریج در
هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزکها ،
مگسها ، رنبورهای شته خوار ، قارچهای شته کش ، و همچنین بعلت کمی رطوبت از
بین رفته و سپس در اوائل پائیز شروع بازدیاد می کنند .
کثرت جمعیت و در نتیجه زیان شته ها به عوامل بسیار زیاد از قبیل شرایط آب و
هوائی ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازیت ها و شکاری ها،
بستگی دارد .
بعنوان مثال زندگی دو نوع شته در زیر شرح داده می شود :
۱ – شته سبز هلو :
طول حشره بالغ بی بال ۵/۱ تا ۲ میلیمتر و رنگ آن سبز ِ زَرد و یا زرد می باشد .
بدن بیضی شکل و زائده آن نسبتا طویل است .
▪بیولوژی – تخمها در قاعده جوانه های هلو ، شلیل ، بندرت در زرد آلو گذاشته می شود .
در اواسط فروردین بسته به شرایط آب و هوائی ، تخمها باز شده و حشرات بطرف
برگها می روند و سپس اواسط اردیبهشت حشرات هر کدام بطور متوسط ۴۰ تا ۵۰
نوزاد بدون بال تولید می کنند که بنوبه خود حشرات بی بال و یا بالدار می
زایند .
در نسل سوم ، تقریبا تمام حشرات بالدار می باشند و بتدریج در اواسط خرداد
تقریبا حشره ای بر روی درخت هلو باقی نمانده و تمام آنها بر روی میزبان دوم
که بسیار گوناگون و از خانواده های مختلف گیاهی میباشند مانند: چغندر ،
اسفناج ، تنباکو ، سیب زمینی ، کوکب ، کلم و غیره مهاجرت می کنند و نوزادان
خود را در روی آنها می گذارند و این نوزادان درطول فصل تابستان نسلهای
متوالی را تشکیل میدهند .
گزش شته ها برروی برگهای هلو وسپس برروی برگهای میزبان ثانوی باعث پیچیدگی برگها میشود.
شته ها در روی سطح زیرین برگها قرار گرفته و بدین طریق مبارزه با آنها بسیار مشکل می شود .
در تابستان و در ماههای تیر، مرداد و شهریور شته ها در روی میزبانهای ثانوی
زادآوری کرده و فعالیت آنها باعث ایجاد زردی ، پژمردگی ، تغییر شکل برگها
می گردند .
و در بعضی از موارد باعث انتقال بیماریهای ویروسی می گردند .
درشهریورماه تا اواخرماه حشرات جنسی بالدار بسوی میزبان اولیه ( درخت هلو ) مهاجرت مینمایند.
هر شته به تعداد پنج تا ده تخم منفردا بر روی شاخه های جوان و جوانه ها می گذارند و تخمها تا بهار سال آینده باقی خواهند ماند .
۲ – شته گل سرخ :
طول حشره بالغ بی بال این شته در حدود ۸/۲ تا ۴/۳ میلیمتر و رنگ آن سبز مایل به قهوه ای با زائده و پاهای سیاه رنگ می باشد .
در ابتدای بهار تخم این شته ها که از سال قبل بر روی درخت گذاشته شده
بتدریج شروع به باز شدن کرده و در نتیجه زادآوری شته ها سطح زیرین برگها و
ساقه های گل دهنده ( گل سُرخ و نسترن ) مملو از این شته ها میشود .در
مکانهائی که حمله این شته مقارن با سفیدک گل سُرخ باشد می توان با مخلوط
کردن دو سم قارچ کُش و حشره کُش فقط یکبار مبارزه نمود .
باید توجه داشت که دو سم مصرفی قابلیت اختلاط با یکدیگر را داشته باشند .
●مبارزه :
مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بمحض ظهور اولین کلنی های شته آغاز گردد .
بعلاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیتها و شکاری ها زیاد نبوده و سمپاشی
زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمان
نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کش های معمولی که برای
مبارزه با مگس از آنها استفاده میشود از بین میرود .
اما در محیط باز دفع شته بسیار مشکل است .
سمومی که در مبارزه علیه شته ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره
میباشند که خاصیت تماسی دارند مانند : مالاتیون ، گوزاتیون ، دیازینون و
سوپر اسید ، که بر حسب ماده موثر آنها از یک تا یک و نیم گرم در یک لیتر آب
مصرف میشوند .
▪سموم نفوذی موسوم به سیستمیک مانند : فسامیدون ، متاسیتوکس و سموم مشابه
که دارای خاصیت نفوذی میباشند برتری چشم گیری به سموم تماسی شته کش دارند .
زیرا علاوه بر اینکه شته ها در سطح زیرین برگها و مکانهای دیگری از گیاه که
سم مستقیما به آنها نمی رسد را از بین میبرد ، بلکه به پارازیت ها و شکاری
های مفید آنها نیز صدمه زیادی وارد نمی آورد .
و نیز علیه کنِه های گیاهی موثر می باشد و دوام آنها برحسب رشد گیاه و نوع
سم بین ۱۰ تا ۲۰ روز طول می کشد . برای اینکه مقدار ماده موثر بیشتری داخل
گیاه شود ، لازم است که سمپاشی زمانی که برگها باندازه کافی رشد کرده باشند
انجام گیرد .بنابراین باید این سموم را دیر تر از سموم شته کش تماسی مصرف
نمود .
