مهمترين عامل فساد در جامعه چيست؟ فساد از چه نشأت مي‌گيرد؟
معنويت گريزي و كم‌رنگ شدن باورهاي ديني، مهمترين عامل فساد در جامعه محسوب
مي‌شود. امّا اين كه معنويت گريزي خود معلول چه عواملي است، زمينه‌هاي آن
كدام است و نحوة تأثيرگذاري آن در بروز فساد و نابهنجاري‌هاي اجتماعي چگونه
است، نياز به توضيح بيشتر دارد، نكته ديگر اينكه كلمه «فساد» يك مفهوم عام
و گسترده‌اي است كه عرصه های گوناگونی را در برمي‌گيرد و در قلمروهاي
مختلف علمي واژه‌ها و اصطلاحات مترادف با آن وجود دارد كه آشنايي اجمالي با
آن نيز مفيد است.
فساد و گناه تعبيري است كه در كتاب‌هاي اخلاقي ـ ديني
بكار رفته است؛ جامعه شناسان از «آسيب‌هاي اجتماعي» و «كج‌روي‌هاي رفتاري»
سخن به ميان آورده‌اند، روان شناسان به «نابهنجاري‌ها» اشاره كرده‌اند.
اين اصطلاحات در واقع بيانگر روي‌كردهاي مختلف به انحرافات اخلاقي و
اجتماعي است كه علل خاص خود را دارد.
در يك نگاه كلي، عوامل فساد و
انحرافات اجتماعي به دو دسته اصلي قابل تقسيم است: الف. عوامل زمينه ساز كه
با واسطه در ايجاد وشكل‌گيري فساد در جامعه نقش دارد؛ ب. عوامل اصلي و
بدون واسطه.
ابتدا عوامل زمينه‌ساز فساد و انحرافات اجتماعي را در چند محور اصلي به صورت گذرا مورد بحث قرار مي‌دهيم.
1. ضعف و ناكارآمدي نظام خانواده؛
با
توجه به اين كه شخصيت انسان و پاره ای از صفات اخلاقي وي از دوران كودكي
پايه‌ريزي مي‌شود و والدين بيشترين نقش را در تربيت كودكان و پايه ريزي
شخصيت آنها برعهده دارند، خانواده از جايگاه و نقش ويژه‌اي برخوردار است.
اگر خانواده نقش تربيتي خود را به صورت صحيح و شايسته انجام دهد و والدين
در زمينة تربيت مذهبي و اخلاقي فرزندان سرمايه گذاري مطلوب نمايد، از
بسياري مشكلات و فسادهاي اخلاقي در جامعه جلوگيري مي‌شود.
تحقيقات نشان
مي‌دهد كه بيشتر انحرافات اخلاقي و بزهكاري‌هاي رفتاري در بزرگسالان نتيجة
عدم تربيت و برخورد صحيح والدين در دوران اوليه رشد و آغاز سالهاي زندگي
است.[1]
اگر والدين نقش تربيتي خود را به صورت صحيح ايفا نكرده و از
همان سالهاي نخست فرزندان را با اخلاق و معنويّت و ارزش‌هاي ديني آشنا
نسازند، جواناني را تحويل جامعه خواهند داد كه با دين و مذهب و اخلاق و
مسايل اسلامي ناآشنا بوده و به انواع انحرافات و مفاسد اخلاقي مبتلا خواهند
شد. تربيت مذهبي، نوعي مصونيت در افراد ايجاد مي‌كند. اگر خانواده بصورت
صحيح از عهدة اين كار برنيايد، بستر فساد از خانواده به جامعه گسترش
مي‌يابد.
2. ناكار آمدي نظام آموزش و پرورش؛
پس از خانواده، نظام
آموزش و پرورش بيشترين نقش را در تربيت افراد جامعه برعهده دارند. اگر نظام
آموزش و پرورش زمينه و بستر مناسب براي تربيت مذهبي كودكان، نوجوانان و
جوانان را نتوانند فراهم سازد، افرادي كه تحويل جامعه مي‌دهند، از نظر
باورهاي مذهبي و اخلاق و مسايل معنوي ضعيف خواهند بود و بجاي آن كه در مورد
ارزش‌ها و باورهاي ديني، پاي‌بندي از خود نشان دهند، به انواع مفاسد و
انحرافات اخلاقي دچار خواهند شد، و اين خود يكي از زمينه‌هاي فساد محسوب
مي‌شود.
3. هجمه فرهنگي
هجمه فرهنگي از ديگر عوامل زمينه‌ساز براي
ايجاد فساد در جامعه مي‌باشد. بايد توجه داشت كه هجمه فرهنگي گرچه
زمينه‌ساز فساد در جامعه است، امّا يكي از ريشه‌هاي هجمه فرهنگي، پيدايش
خلأ فرهنگي در جامعه است. هيچ جامعه‌اي تا آمادگي نداشته باشد و از نظر
ارزش‌ها و اعتقادات ديني و اجتماعي خود ضعيف نباشد،درمقابل فرهنگ بيگانه
دچار واداده گی نمی شود. بنابراين هجمه فرهنگي كه زمينه ساز فساد و
انحرافات در جامعه مي‌باشد خود در اثر معنويت گريزي و كم رنگ شدن باورهاي
اعتقادي به وجود مي‌آيد. در جامعه ما نيز همين قاعده حكمفرماست، اگر
مي‌بينيم جامعه و به ويژه برخي جوانان و نوجوانان ما، به سوي فساد و
انحرافات وارزشهای منفی فرهنگ غربي تمايل پيدا مي‌كنند، از آن جهت است كه
باورهاي ديني و مذهبي در آنها رنگ می بازدو خودمهارگری رفتاری انان دچار
ضعف می شود.
4. ضعف دولت‌ها، در مقابله با انواع فساد؛
دولت به
عنوان يكي از مهمترين نهادهاي اجتماعي، مسئوليت حفظ و نگهداري از استقلال و
امنيت ملّي و پاسداري از ارزش‌ها و باورهاي مذهبي را بر عهده دارد. دولت
مقتدر و مسئول، آن دولتي است كه بتواند هم خود از فساد و انحرافات اخلاقي،
اجتماعي،اقتصادي و… مصون باشد و هم در جامعه از بروز انحرافات جلوگيري
نمايد. اگر نظام اداري و دولت در يك جامعه به انحرافات و مفاسد آلوده باشد،
و يا توان مقابله جدّي با انحرافات و مفاسد اجتماعي را نداشته باشد، فساد
تمام اركان آن جامعه را فرا مي‌گيرد.
5. عدم توجه به نيازهاي جوانان؛
جوان
داراي نيازهايي در زندگي خود مي باشد كه عدم بر آورده شدن آن نيازها،
زمينة فساد را فراهم مي آورد. مثلاً نبود اشتغال، فقدان زمينة ازدواج و…
موجب فسادهاي اخلاقي و اجتماعي مانند دزدي و… مي گردد.
آن چه بيان
گرديد، عوامل زمينه‌ساز فساد و انحرافات اجتماعي محسوب مي‌شود، امّا بخشي
ديگر از عوامل كه در رابطه مستقيم و تنگاتنگ با مفاسد و انحرافات اجتماعي
دارد، مربوط به خود فرد مي‌باشد و آن عبارتست از تضعيف و كم‌رنگ شدن
باورهاي مذهبي در افراد. اگر ايمان مذهبي و پاي‌بندي به اصول و ارزش
اجتماعي در افراد وجود نداشته باشد. هيچ عامل ديگري نمي‌تواند از فساد و
انحرافات در افراد جلوگيري نمايد. تضعيف باورهاي اعتقادي در رفتار افراد به
گونه‌هاي مختلف ظاهر مي‌شود:
1. تعلّق و دلبستگي به دنيا؛
يكي از
عوامل فساد تعلق و دلبستگي به دنيا است. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:
«حُبُّ الدنيا رأس كل خطيئةٍ؛[2] محبت به دنيا ريشه و عامل هر فساد و
گناهي است». رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ نيز در روايتي علاقه به
دنيا را يكي از عوامل فساد و گناه بر شمرده است.[3]
2. پيروي از هوس های نفس؛
در
آيات و روايات، پيروي از هوسهای نفس، يكي ديگر از عوامل فساد و گناه
برشمرده شده است. خداوند در قرآن مي‌فرمايد: «از هواي نفس پيروي نكن كه ترا
از راه خدا باز مي‌دارد.»[4]
در يك جمع بندي كلّي مي‌توانيم اين نتيجه
را بگيرم كه دلبستگي به دنيا و پيروي از هواي نفس از عوامل اصلي فساد در
فرد و جامعه محسوب مي‌شود، امّا عوامل ديگر نقش زمينه ساز را ايفا مي‌كند،
يعني هر نهادي كه وظيفه و مسئوليت خود را به صورت صحيح انجام ندهد، خود
عامل و زمينه ساز فساد محسوب مي‌شود.
برنامه‌های ماهواره عامل عمده‌ترین مفاسد غیراخلاقی است
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان،
سردار غلامعلی ابوحمزه شامگاه شنبه در همایش احیای امر به معروف و نهی از
منکر با تأکید بر نظارت همگانی رسانه‌ها و تشکل‌های مردمی اظهار کرد: امر
به معروف و نهی از منکر را می‌توان با سه روش نظارت و خودکنترلی، نظارت
عمومی و نظارت خاص در جامعه جاری و ساری کرد.
وی افزود: در بحث خودکنترلی باید هر یک از ما امر به معروف و نهی از منکر
را در زندگی خود جاری و ساری کنیم و برای اینکه بر قلب دیگران تأثیرگذاری مطلوبی داشته باشیم باید خودمان عمل کننده معروفات باشیم.
دبیر ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر استان همدان گفت: نظارت عمومی
احساس تکلیف و وظیفه‌ای است که هر کسی باید نسبت به دیگری داشته باشد و
در همه شرایط امر به معروف و نهی از منکر واجب است و سایر واجبات به این
فریضه متصل هستند.
وی تصریح کرد: هر کسی که نسبت به برادر دینی خود احساس وظیفه و تکلیف کند
نظارت همگانی و عمومی شکل پیدا می‌کند اما متأسفانه در بحث نظارت همگانی
بسیاری از نکات اساسی رها شده و مسائل حاشیه‌ای بزرگ شده‌اند.
ابوحمزه با انتقاد از اینکه رعایت بسیاری از شئونات اسلامی در خانواده‌ها
کمرنگ شده است، عنوان کرد: یکی از اولویت‌های ستاد احیای امر به معروف و
نهی از منکر بحث خانواده است چرا که درست شدن جامعه منوط بر سالم بودن
خانواده‌ها است.
وی افزود: ریشه بنیادین اجرای امر به معروف و نهی از منکر در خانواده است و
در این میان یکی از نکات اساسی که به کانون خانواده ضربات مهلکی وارد
می‌کند ماهواره است و متأسفانه عمده‌ترین مفاسد غیراخلاقی از ماهواره در
استان همدان نشأت گرفته است.
فرمانده سپاه همدان بیان کرد: در جامعه مردم مقید به پرداخت خمس و زکات و
پرهیز از گرفتن پول نزول نیستند که باید عوامل آن ریشه‌یابی و چاره اندیشی
شود.
وی افزود: هزاران مطلب در جامعه زمین مانده است و ریشه بسیاری از منکرات
است ولی نباید تنها به حجاب و عفاف و مُد در کوچه‌ها پرداخت در حالی که
برای اصلاح عمومی جامعه همه باید احساس تکلیف و وظیفه کنند.
آموزش امر به معروف و نهی از از منکر به طور واحد اجرا شود
ابوحمزه آموزش امر به معروف و نهی از منکر برای رسیدن به وحدت رویه در
جامعه را مناسب دانست و گفت: در ایام ماه محرم هیئت‌های مذهبی باید
معیارهایی که در مقوله امر به معروف و نهی از منکر مدنظر مقام معظم رهبری و
امام(ره) است را عملیاتی کنند و در راستای محتوابخشی به هیئات تلاش شود.
وی با بیان اینکه ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر تشکیلاتی
هدایت‌گر است، افزود: امر به معروف و نهی از منکر باید توسط مردم انجام شود
و معروفات احیا و از اجرای منکرات جلوگیری شود که برای تحقق این اهداف
باید در مردم احساس نیاز و تکلیف ایجاد شود.
دبیر ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر استان همدان تصریح کرد: از
معروفاتی که در قیام عاشورا مورد توجه امام حسین(ع) بوده اقامه نماز است بر
این اساس هیئت‌های مذهبی باید نماز ظهر عاشورا را با شکوه هر چه تمام‌تر
به پا دارند.
وی با بیان اینکه نظارت عمومی در بحث امر به معروف و نهی از منکر باید
توسط تشکل‌های مردمی انجام شود، اظهار کرد: 15 درصد از مصادیق برخورد با
مفاسد و منکرات به منظور احیای امر به معروف و نهی از منکر، نظارت خاص،
قانونی و قضایی است که باید توسط دستگاه‌های قضایی و اطلاعاتی انجام شود.
ابوحمزه افزود: هفته احیای امر به معروف و نهی از منکر یک آغاز و خط‌دهی
برای محرم سال آینده است و باید برنامه‌ریزی شود که تشکل‌های مختلف مردمی
چگونه باید احیاگر امر به معروف و نهی از منکر شوند.
وی با اشاره به اینکه با تأسی از انقلاب امام(ره) که یک دنیا را متحول کرد
و به وسیله امر به معروف و نهی از منکر حداقل یک شهر متحول شود، گفت: در
امر به معروف و نهی از منکر باید روح و فکر جامعه به سمت ارزش‌های اسلامی و
دینی سوق داده شود.
