آشنایی با عملکرد ریه طبيعی
ریه ها درسمت چپ و راست قفسه ی
سینه جای گرفته ،.هر ریه ازبخش هایی بنام لوب تشکیل شده است. نسج ریه ها
نرم است و توسط دنده ها و قفسه ی سینه محافظت می شود.هدف از وجود ریه ها
رساندن اکسیژن به بدن و دفع دی اکسید کربن از بدن است.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، اکسیژن ماده ای موثر در متا
بولیسم بدن و تولید انرژی مي باشد. دی اکسید کربن هم محصول زائد این
متابولیسم بوده و بایستی از بدن دفع شود.
چگونه هوا به داخل بدن راه می یابد؟
جهت انتقال اکسیژن به بدن، ابتدا هوا از طریق بینی ،دهان و یا هر دو
وارد دستگاه تنفس میشود . مسیر اصلی عبور هوا از طریق بینی است که نسبت به
دهان قدرت بیشتری در پاکسازی و فیلتر کردن هوای ورودی دارد..بینی میزان
انتقال مواد محرک به ریه ها را کاهش داده ، ضمن اینکه نقش گرم و مرطوب کردن
هوای تنفسی رابر عهده دارد.
هنگامی که نیاز بدن به اکسیژن افزایش می یا بد، بینی قادر به رساندن
حجم هوای کافی به ریه ها نمی باشد ودر نتیجه تنفس از طریق دهان نیز صورت می
گیرد. بهین دلیل در هنگام فعالیت از طریق دهان نفس می کشیم.
پس از ورود هوابه دهان یا بینی هوا در طول تراشه، یا نای، بطرف پایین حرکت می کند.
تراشه لوله ای است که در گردن و در قدام مری واقع شده است. در طی عمل
دم،هوا در طول تراشه به طرف پایین حرکت می کند و وقتی غذا می خوریم غذا در
طول مری به سمت پایین طی مسیر می نمايد. مسیر عبور هوا و غذا توسط اپی گلوت
کنترل می شود.اپی گلوت مدخلی است که با بسته شدن خود ازورود غذا به
تراشه جلوگیری می کند. تصادفا ،غذا یا مایع ممکن است وارد تراشه شده که
منجر به انسداد ، خفگی و سرفه های اسپاستیک شود.
تراشه به دو شاخه راست و چپ تقسیم شده که این دو شاخه برونش نامیده
میشوند.برونش چپ به ریه چپ و برونش راست به ریه راست منتهی می شود .برونش
ها به شاخه های کوچک و کوچکتر بنام برونشیول تقسیم می شوند. برونشیول ها به
کیسه های هوایی کوچکی ختم می شوند که آلوئول نامیده می شود. آلوئول در
زبان ایتالیایی به معنای خوشه انگور است. آلوئول مانند خوشه انگوری است که
به راه های هوایی کوچک متصل است.
درریه ی طبیعی بیش از 300 میلیون آلوئول وجود دارد.تمام آلوئول ها به
طور همزمان کار نمی کنند. بنابراین هریک از ریه ها تعداد زیادی آلوئول
بصورت ذخیره ای دارد که در مواقعیکه ریه ها به علل متفاوت مانند بیماری ،
عفونت و یا عمل جراحی آسیب می بینند، از آنها استفاده می کند.
اکسیژن و دی اکسید کربن:
هر آلوئول توسط مویرگ ها و عروق کوچکی احاطه شده است که بصورت شبکه ای
آلوئول را در بر گرفته اند. اکسیژنی که در طول راه های هوایی به سمت آلوئول
ها حرکت کرده، پس از ورود به آلوئول، به درون عروق انتشار پیدا میکند .دی
اکسید کربنی که در داخل خون وجود دارد در مجاورت آلوئول ها از خون خارج و
به داخل آلوئول ها منتشر مي گردد ، سپس طی بازدم از بدن خارج مي شود .
جهت عملکرد نرمال و طبیعی بدن بایستی مرتبا اکسیژن وارد خون شده و دی
اکسید کربن از آن خارج شود. سطح خارجی ریه ها را دولایه نازک بنام پلور می
پوشاند . یکی از پلورها به طور مستقیم سطح خارجی ریه ها را می پوشاند و
لایه ی دیگر پلور به سطح داخلی قفسه سینه ،نزدیک به دنده ها ، متصل است.
همچنین ریه دارای عروق و فیبرهای عصبی است. ریه ها دو دسته رگ خونی
دارند ، یک دسته مسئول تغذیه ریه و دسته دیگر مسئول انتقال اکسیژن از ریه
ها به بدن میباشد.خونی که اکسیژن را از ریه ها برداشت کرده به سمت چپ قلب
باز میگردد و توسط قلب به بیرون پمپ میشود تا خون غنی شده توسط اکسیژن که
خون شریانی نامیده میشود را به سرتاسر بدن منتقل کند.
پس از آنکه خون اکسیژن را به سلول ها ی بدن مثل پوست و سایر اندامها
منتقل کرد به حفرات سمت راست قلب باز می گردد (خون وریدی).خون ورید ی
مقادیر زیادی دی اکسید کربن و مقادیر اندکی اکسیژن دارد.خون وریدی سپس از
طریق پمپاژ قلبی به ریه ها باز گشته تا اکسیژن برداشت کرده و دی اکسید
کربن را دفع نماید.
چه عضلاتی در عمل تنفس شرکت می کنند؟
عضلات مختلفی در تنفس شرکت دارند .بزرگ ترین و کارا ترین عضله دیافراگم
است. دیافراگم عضله بزرگی است که درسطح زیرین ریه ها قرار گرفته و ریه ها
را از ارگان های زیرین جدا میکند.(مانند معده،روده ها و کبد) وقتی که
دیافراگم به سمت پایین حرکت می کند یا به عبارتی مسطح می شود ، دنده ها به
سمت خارج حرکت نموده ،ریه ها متسع شده و هوا به داخل ریه ها کشیده می
شود.این مرحله دم نامیده می شود.وقتی که دیافراگم شل شده و به حالت اولیه
بازگشته ،هوا از ریه ها خارج مي شود .این مرحله بازدم نامیده میشود.
ریه ها مانند بالون ، جهت پر شدن از هوا به انرژی نیاز دارند اما جهت خالی شدن نیازی به مصرف انرژی ندارند.
عضلات دیگری نيزدر تنفس نقش دارند نظير عضلات بين دنده اي و
گردني.عضلاتی که همیشه در عمل تنفس شرکت می کنند ، دیافراگم ،عضلات بین
دنده ای و عضله اسکالن که در گردن واقع شده است ، می باشند.اگر جهت باز
کردن ریه ها نیاز به انرژی بیشتری باشد ، از عضلات دیگری که در گردن و شانه
ها هستند کمک گرفته می شود.
چگونه ریه ها از خود محا فظت می کنند؟
ریه ها راه های متعددی جهت محافظت از خود در برابرمواد محرک دارا می
باشند.نخست،در طی دم بینی به عنوان فیلتری عمل می کند که از ورود ذرات بزرگ
آلوده ، به داخل ریه ها جلوگیری می نماید.اگر ماده محرکی به داخل ریه ها
وارد شود در داخل لایه ای نازک از موکوس (خلط یا sputum) که روی سطح داخلی
مجاری هوایی را می پوشاند، گیر خواهد افتاد .
به طور متوسط روزانه 70 گرم موکوس ساخته شده و به داخل مجاری هوایی
ترشح مي گردد .موکوس توسط مژه های ریزی که سیلیا نامیده می شود به سمت دهان
رانده می شود. سیلیا موکوس را از ریه ها به سمت بالا،بطرف حلق رانده ،سپس
موکوس و ذرات به دام افتاده در آن بلعیده میشوند .
اپی گلوت مدخلی است که باز میشود و به موکوس اجازه بلعیده شدن را می
دهدو این فرآيند بدون آنکه متوجه آن باشیم انجام میشود. دفع خلط امری غیر
طبیعی است و در شرايطي رخ مي دهد كه فرد مبتلابه برونشیت مزمن یا عفونت
ريوي مانند پنو مونی باشد.
مکانیسم دفاعی دیگر ریه ها سرفه است.سرفه هم امری غیر طبیعی بوده و در
اثر تحریک برونش ها ایجاد می شود.سرفه میتواند با دفع موکوس از ریه ها
همراه باشد که دفع موکوس از طریق سرفه سریعتر از دفع آن از طریق سیلیا صورت
می گیرد.
آخرین روش دفاعی ریه ها جهت حفاظت از خود می تواند مشکل ساز باشد.راه
های هوایی که در ریه ها هستند توسط لایه عضلانی پوشیده می شود.وقتی ریه ها
تحریک می شوند، این لایه عضلانی منقبض و فشرده شده ،مجاری هوایی را با
ریکتر کرده تا مانع از ورود ذرات خارجی به ریه ها شود.
فشرده شدن سریع عضلات برونکواسپاسم نامیده میشود.بعضی افراد ریه های
حساس تری نسبت به مواد محرک دارند.برونکواسپاسم ممکن است منجر به مشکلات
جدی در افراد مبتلا به برونشيت مزمن شود و یک مشکل اصلی در افراد مبتلا به
آسم می باشد، به سبب آنکه نفس کشیدن از میان راه های هوایی با قطر کمتر
دشوارتر است
با عملکرد و انواع بیماریهای ریه آشنا شوید
عملکرد ریه انسان چگونه می باشد؟
هوای تنفس شده از طریق گلو و نای وارد ریه می شود. درون ریه ها، راههای
هوایی به نام نایژه ها هوا را منتقل می کنند. فسمت بیرونی این لوله های
هوایی دارای باندهای عضلانی بوده و در بخش درونی ماده چسبنده ای به نام
موکوس را ترشح می کند که ذرات خارجی را به دام انداخته و مانع از ورود آنها
به انتهای راههای هوایی می شود. نایژه ها و نایژکها به تدریج باریک تر و
باریک تر می شوند تا جایی که به بالون های هوایی یا آلوئول ها در عمق ریه
وصل می شوند. اینجا محلی است که اکسیژن هوای تنفسی به جریان خون فرستاده
شده و دی اکسید کربن خون برای خروج از ریه جذب می شود.
هوای تنفس شده از طریق گلو و نای وارد ریه می شود. درون ریه ها، راههای هوایی به نام نایژه ها هوا را منتقل می کنند
چه موقع برای فردی تشخیص آسم داده می شود.
هنگامی برای یک بیمار تشخیص بیماری آسم داده می شود که
ریه های وی بیش از افراد عادی حساس باشد و این به معنی واکنش نشان دادن
ریه های فرد بیمار به محرک های محیطی (مانند گردوغبار، گرده گیاهان یا
ادویه ها) و ایجاد التهاب در ریه است. در این حالت راه های هوایی ورم کرده و
تنگ می شوند. اگر این تنگ شدن راههای هوایی آنقدر شدید باشد که منجر به
سختی عبور هوا از ریه شود، به این حالت حمله آسم گویند.
راه های هوای ملتهب
مشکلی که در بیماری آسم ایجاد می شود، التهاب ریه ها می باشد. این یک
مشکل مزمن است که هنگامی که محرک های تنفسی سطح راههای هوایی را آزرده کرده
و منحر به ایجاد التهاب در آنها می شوند. در اثر التهاب و ورم کردن مسیر
عبور هوا، فضای کمتری برای عبور هوا وجود خواهد داشت و در این مرحله است که
ممکن بیمار علایم بیماری مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه و سرفه را احساس
نماید.
حمله آسم
حمله آسم زمانی بروز می کند که راه های هوایی ملتهب شده در برابر محرک
ها واکنش شدید نشان می دهند. این حالت که بسیار حاد و شدید بروز می کند،
راه های هوایی به شدت ورم می کنند و مایع موکوس را ترشح می کنند. ماهیچه
های اطراف راه های هوایی نیز متورم می شوند و ورود و خروج هوا از ریه را به
شدت دشوار می کنند. در این حالت بیمار علایم بسیار شدید سرفه، خس خس سینه،
تنگی نفس شدید را احساس می کند. حملات آسم شدید و مکرر باعث آسیب وسیع و
دایمی ریه ها خواهد شد.
پزشک معالج چگونه بیماری را تشخیص می دهد؟
اولین مرحله در کنترل بیماری آسم، ارزیابی دقیق بیمار
است. این مساله به پزشک معالج کمک می کند که اطلاعات بیشتری درباره وضعیت
سلامتی بیمار کسب کند. بیمار باید در خصوص علائم خود، عوامل محرک بیماری و
سابقه خانوادگی بیماری به پزشک خود اطلاع دقیقی بدهد. و معایناتی نیز لازم
است انجام شود.
شرح حال بیمار و معاینات بالینی
پزشک سوالات زیر را باید از بیمار مشکوک به بیماری آسم بپرسد:
- علایم بیماری کدامند و چه چیزی باعث بروز حمله بیماری می شود.
- آیا بیمار دچار حملات آسم می شود و این مساله هر چه مدت رخ می دهد. و چه چیزی آن را برمی انگیزد.
- چه داروهایی بیمار تاکنون مصرف کرده است. چه میزانی از این داروها در روز مصرف می شوند. و آیا داروها موثر واقع می شوند یا خیر.
- آیا داروهای مصرف شده عوارضی برای بیمار دارند؟
- آیا هیچ درمان کمکی و داروهای تقویتی یا مکمل مانند ویتامین ها یا داروهای گیاهی یا طب سنتی بکمک گرفته شده است.
آزمایش های تنفسی
پزشک متخصص داخلی – ریه ممکن است تست های تنفسی خاصی را
با استفاده از دستگاهی به نام اسپیرومتر انجام دهد. این دستگاه سرعت و
میزان هوای تنفسی را اندازه میگیرد و سپس بررسی می کند که آیا داروها یا
مواد خاصی تغییر واضحی در معیارهای اندازه گیری شده ایجاد می کنند. همچنین
با کمک این دستگاه بررسی می شود که آیا ورزش بر بدتر شدن وضعیت بیمار نقش
دارد.
آزمایشات حساسیتی
ممکن است پزشک آزمایشات خاصی را برای کشف آلرژن یا آن
ماده ای که منجر به حساس شدن ریه ها و بروز واکنش شده است نیز انجام دهد که
غالبا به صورت تست های پوستی ( مالیدن ماده ای بر روی پوست و ارزیابی
واکنش آن ) انجام می شوند.
آسم و حاملگی
این بیماری ممکن است در حین دوران حاملگی تشدی شود ثابت
بماند و یا حتی بهتر شود. اما بهرحال بیمار باید برطبق برنامه مشخصی درمان
را ادامه دهد. بیشتر داروهای آسم مانند اسپری های تنفسی در حین حاملگی بی
خطر هستند. اما مادران باردار باید دقت داشته باشند که بروز حمله آسم در
حین حاملگی برای جنین بسیار مضر و خطرآفرین خواهد بود. و لذا مشورت با پزشک
برای مصرف داروهای مناسب و پرهیز از حمله آسم در این دوران بسیار ضروری
است.
بیماری آسم خود به خود بهبود نمی یابد و بیمار باید
خودش همواره مراقب وضعیت ریه های خود باشد و در هنگام بروز علایم آموخته
باشد که چگونه با آن برخورد نماید. زیرا حملات آسم مکرر علاوه بر اینکه در
کار و تحصیل فرد بیمار مشکلات جدی ایجاد می کنند و آسیب های همیشگی در ریه
های فرد برجای می گذارند، می توانند در مواردی مرگبار باشند.
پس بیماران باید کارهای زیر را مورد توجه قرار دهند:
| استفاده از دستگاه پیک فلومتر برای کنترل وضعیت راه های هوایی | مصرف داروهای لازم و یادگیری انواع داروها و مورد استفاده آنها |
| شناختن شرایط سه گانه وضعیتعلایم ریوی | پرهیز از محرک ها و موادی که راه های هوایی را ملتهب می کنند. |
داروهای آسم یکی از مهمترین ابزارها در کنترل بیماری هستند. برخی از
آنها به طور روزانه برای کاهش التهاب ریه مصرف می شوند. دسته دیگری، برای
کاهش عوارض حملات آسمی بکار می روند. به خاطر داشتن نام داروها و همچنین
مصرف آنها دقیقا براساس دستور پزشک الزامی است.
این داروها به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول، داروهای کنترل کننده
طولانی اثر، که برای کاهش التهاب و ورم راه های هوایی بوده و حساسیت آنها
به محرک های محیطی را کاهش می دهند. این داروها در زمان سلامت و عدم وجود
علایم هم باید مصرف شوند. این داروها، به بیمار کمک می کنند که علایم حاد
کمتری در وی بروز کند اما در زمان بروز حمله آسم نمی توانند به تخفیف یا
فروکش نمودن آن کمک کنند.
دسته دوم داروهایی هستند که تسکین دهنده سریع خوانده می شوند و با شل
کردن عضلات اطراف راه های هوایی کار خود را انجام می دهند. که به کاهش خس
خس سینه، سرفه و تنگی نفس کمک می کنند. این داروها باید همواره همراه بیمار
باشند و در زمان بروز علایم مصرف شوند. این داروها به باز شدن راه های
هوایی به طور سریع کمک می کنند و حملات را آرام می نمایند.
اما بیمار باید به برای کمک به درک بهتر وضعیت بیماری خود به دو سوال پاسخ دهد:
اول – آیا بیمار اسپری تسکین دهنده خود را بیش از دوبار در هفته به کار می برد؟
دوم – آیا بیمار بیش از دوبار در ماه در هنگام خواب شبانه به دلیل علایم شدید بیدار می شود؟
اگر پاسخ این دو سوال مثبت است؛ بیمار در خطر بروز حمله آسم می باشد. که
باید بیمار با پزشک معالج خود مشورت نماید و در صورت لزوم داروهایش را
تغییر دهد.
| داروهای کنترل کننده طولانی اثربرای مصرف روزانه | ضد التهاب ها
این داروها از دسته کورتیکواستروئیدها هستند اما نباید با استروئیدهایی که در بدن سازی استفاده می شوند، اشتباه شود |
سایر ضدالتهاب ها
|
|
گشادکنند های طولانی اثر راههای هوایی
|
|
| تسکین دهنده سریع | گشادکننده سریع الاثر راههای هوایی
|
| آنتی کولینرژیک هااین دسته دارویی که از جمله گشادکننده های راههای هوایی هستند، به همراه یک دارو از دسته قبل بکار رفته و برای خاموش کردن حمله حاد استفاده می شوند. این داروها نیز عضلات راههای هوایی را شل نموده و عبور هوا را آسان تر می کنند اما شروع اثر آنها کندتر از دسته قبلی است. |
