مراحل رشد کودک از یک تا سه سالگی
دوسالگی
هم برای شما و هم برای فرزندتان دورانی هیجان انگیز است. بچه های دوساله
واقعا” دوست داشتنی و هیجان انگیز هستند و می توان از مصاحبت با آنها لذت
برد. اما مشکل از آنجاست که این بچه ها نیاز دارند دنیا را کشف کنند،
بیاموزند و استقلال بیشتری به دست بیاورند. فراخنای توجه و حافظه دوساله ها
مدام درحال رشد است. آنها غرق بازی میشوند و هنگامیکه والدین از آنها می
خواهند دست از کاری بکشند، نمی پذیرند فعالیت لذت بخش خود را کنار بگذارند.
سه
ساله ها اجتماعی هستند و به راحتی دوست پیدامی کنند. خود را با دیگران
تطبیق می دهند و دوست دارند دیگران را خوشحال کنند. به چابکی و با سرعت
حرکت می کنند، هنگام دویدن به سرعت تغییر جهت
می
دهند و ناگهان می ایستند. واژه های بسیاری می دانند که روز به روز بر
تعدادش افزوده می شود. اما هنوز برای حفظ تعادل روی یک پا یا گرفتن توپ،
نیاز به تمرکز دارند. در سه سالگی قصه گویی برای کودکان بسیار لذت بخش است.
بررسی مراحل رشد در کودکان یک تا سه ساله
رشد
یک پدیده مستمر است. ممکن است در بعضی زمینه ها کند شود ولی هرگز متوقف
نمی گردد. گاهی رشد در زمینه های خاصی پیشرفت نشان می دهد اما درمقابل ممکن
است درزمینه های دیگر کندتر شود. ازنظر سرعت رشد هیچ دو کودکی مانند هم
نیستند. مجموع های از نمودارها برای سیر تکامل رشد در سنین مختلف وجود دارد
اما احتمال اینکه کودکهر کاری را دقیقا” در زمان میانگین گفته شده انجام
دهد بسیار کماست. کودک به احتمال قریب به یقین آن کار را زودتر یا دیرتر
انجام می دهد. در اینمقاله بطور مختصر برخی جنبه های رشد را که در زیر آمده
است در کودکان 1 تا 3 ساله بررسی می کنیم:
1- رشد جسمانی
2- رشد حرکتی
3- رشد ذهنی
4- رشد ادراکی ( بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی،چشایی )
5- رشد گفتاری
6- رشدهیجانی، اجتماعی، عاطفی
1- رشدجسمانی
بطور
متوسط وزن یک نوزاد طبیعی که پس ازیکدوره کامل حاملگی بدنیا آمده است در
لحظه تولد، حدود سه تا سه و نیم کیلوگرم وقد او بطور متوسط 48-50 سانتی
متر است. بدیهیاست که اندازه، قد و وزن در نوزادان مختلف فرق می کند،
نوزادانی که از مادرانسالمتر و با تغذیه ی بهتر بدنیا می آیند، ازنظر قد و
وزن نیز طبیعی ترند. بطورکلیرشد جسمانی و رسیدگی اندام های بدنی به عوامل
محیطی و ارثی بستگی دارد. نرمش،حرکات ساده ورزشی و تمرین نیز تا اندازه ای
در رشد جسمانی کودک مؤثر است. تغذیه وبهداشت مادر در دوران بارداری و
شیردهی، در قد و وزن و سایر توانایی های کودکتأثیر بسزایی دارد. سوء تغذیه
جنین باعث کاهش قابل ملاحظه ی سلول های مغزی شده، ازرشد طبیعی سلول های
ایجادشده نیز جلوگیری می کند. درهنگام تولد سلول های مغزیمربوط به حواس و
تعادل از میلین پوشیده شده اند. بعد از تولد نیز این جریان بانظمی خاص
ادامه پیدا می کند و تا پایان سال دوم زندگی به سرعت پیشرفت می کند.(1:223-
224 )*
1-1 وزن
درسال
دوم وزناغلب کودکان نوپاکم می شود. روند افزایش وزن کندتر از قبل صورت می
گیرد و تا اواسطکودکی ادامه می یابد. بافت عضله درطول نوباوگی خیلی کند
افزایش می یابد و تا زماننوجوانی به اوج نمی رسد. بچه ها مخلوقات خیلی
عضلانی نیستند و قدرت و هماهنگیجسمانی آن ها محدود است.(1: 76)
در
جدول زیر وزن پسران و دختران سبک، متوسط و سنگین در سن3سالگی نشان داده
شده است، کودکانی که وزنشان خارج از این محدوده قرارمی گیرد بایدبصورت
مداوم توسط پزشک معاینه شوند.
جنسیت
سبک
متوسط
سنگین
دختر
5/11
14
5/17
پسر
12
5/14
18
جدول1. وزن در سهسالگی( برحسب کیلوگرم)
جنسیت
کوتاه
متوسط
بلند
دختر
87
5/92
99
پسر
5/87
93
100
جدول2. قد در سهسالگی
(3: 65-66)
2- رشدحرکتی
توالی
رشد حرکتی شامل
:
1- رشد حرکتی درشت : Gross motor development
2- رشد حرکتی ظریف : Fine motor development
رشدحرکتی
درشت به کنترل اعمالی اشاره دارد که به نوباوگان کمک می کند در محیط
گردشکنند مثلا” سینه خیز بروند، بایستند و راه بروند، درمقابل رشدحرکات
ظریف به حرکت های کوچکتر مانند دست دراز کردن و چنگ زدن مربوط می شود.
گرچهتوالی رشد حرکتی دربین کودکان خیلی یکنواخت است اما
تفاوتهای فردی زیادی در سرعت رشد حرکتی وجود دارد. فقط درصورتی نسبت به رشد کودک نگران
میشویم که چند مهارت حرکتی بطورجدی به تأخیر افتاده باشد. (1: 197)
بطورخلاصه:
یکسالگی و حرکات درشت: اگر فقط یک دست کودک را بگیرید، می تواند راهبرود. وقتی می خواهد چهار
13ماهگی دست و پا حرکت کنداین کار را با کف دست و پاهایش، بسیار شبیه خرس انجام می دهد.با
گرفتن اثاثیه منزل بطور مستقل راه می رود. در 13ماهگی می تواند بتنهایی بایستد و حتی
اولین قدم خود رابتنهایی بردارد.
حرکات ظریف: هرچه بیشتر بتنهایی غذا میخورد و مقدار کمتریاز غذا را می ریزد. می تواند
دستش را برای رساندن غذا به دهان بچرخاند. از پرتاب کردن اشیاء لذت می برد. می تواند با مداد،
خط بکشد و قادراست دو مکعب را در دستش بگیرد و برجی از دومکعب بسازد.
15ماهگی حرکات درشت: می تواند روی زانوانش خم شود و بدون کمک دیگران، بدنش را برای
نشستن پایین بیاورد. چهار دست و پا از پله ها بالا می رود. قدم های او بلند، متزلزل و
دارای طول و جهت نابرابراست.
حرکات ظریف: می تواند فنجان را بردارد، نگه دارد و از آن بنوشد. می تواند با قاشق غذا
بخورد. برجی با سه مکعب بسازد. سعی می کند صفحات کتاب را ورق بزند و برخی از
لباس هایش رابپوشد.
18ماهگی حرکات درشت: درحالیکه هردو پا را روی هر پله می گذارد، بدون کمک از پله بالا
می رود، هرچند باید دست خود رابه جایی بگیرد. او با ثبات بیشتر و قدم های کوتاهتر راه
می رود، می دود و به عقب راه می رود.
حرکات ظریف: می تواند صفحات کتاب را ورق بزند هرچند دو یاسه صفحه را باهم ورق
می زند.علاقه شدیدی به زیپ و دکمه دارد. بطور کاملا” مستقل غذا می خورد.می تواند
مایعی را در فنجان بدون اینکه بریزد بنوشد. از نقاشی با انگشت و خط خطی لذت
می برد.
2سالگی حرکات درشت: کودک شروع به هماهنگی عضلانی کرده است و ازحرکاتی شبیه رقص
لذت می برد. می تواندبدود ولی قادر نیست سرعت خود را کاهش دهد یا کنج ها را
دوربزند. براحتی چمباتمه می زند.
حرکات ظریف: صفحات کتاب را یکی یکی ورق می زند. می تواندجوراب ها، کفش ها و
دستکش هایش را بپوشد. باچرخاندن دستگیره در را باز می کند. در بطری های شل را
بازمی کند. زیپ را باز وبسته می کند ، مداد را بصورت هدفداری روی کاغذ می کشد و
برجی با 4 مکعب می سازد.
5/2سالگی حرکات درشت: کودک می تواند بپرد و پاهای خود را از زمین جداکند. روی پنجه راه
می رود. می تواندجسمی را بدون اینکه از دستش رها شود حمل کند.
حرکات ظریف: دانه هایی مانند تسبیح را به نخ می کشد. اگرسوراخ دکمه شل باشد
آن را می اندازد. میتواند شلوار، شلوارک، جلیقه و گاهی پیراهن خود را تن کند.
نقاشی هایش گویاتر شده و می تواند برجی با 8 مکعب بسازد.
3سالگی حرکات درشت: کودک بسیار چالاکتر شده و از پله خیلی راحت تربالا می رود. از روی
پله آخر می پرد. میتواند لحظه ای روی یک پا بایستد، دستانش را مانند بزرگسالان
هنگام راه رفتن تاب میدهد و می تواند سه چرخه سوار شود.
حرکات ظریف: می تواند یک تصویر قابل تشخیص بکشد. دکمه هایش را بتنهایی
می
بندد و بازمی کند.لباس هایش رابطور کامل می پوشد و درمی آورد. برجی به
ارتفاع
9مکعب می سازد. شروع به استفاده از قیچی می کند که پیشرفت مهمی ازنظر
هماهنگی مغز با عضلات ومهارت های دستی می باشد.(5: 36- 39 و 46-48 )
3- رشد ذهنی
وزن
مغز کودک درطی دوسال اول زندگی دوبرابر می شود. این افزایش وزن تاحدودی به
دلیل رشد “اتصالات” بین سلول ها و قسمت های مختلف مغز است. بدون این
اتصالات ما قادر به فکرکردن نخواهیم بود و یادگیری نیز از طریق این اتصالات
شروع می شود. نوزاد هنگامیکه به چیزی علاقمند می شود و تلاش ذهنی می کند،
مغز او شروع به تشکیل یک شبکه میکند. هنگام تحریک هریک از حواس کودک، همین
کار انجام می گیرد. بنابراین از بدوتولد، هر صدا، تماس، احساس، تصویر، بو و
مزه موجب ساخته شدن اتصالات بیشتری میشود. برای پیشرفت رشد ذهنی بایستی
بینایی، شنوایی، حافظه و مهارت های حرکتی باهم پیش بروند.همگام با افزایش
درک عمومی، بسیاری از مهارت های مغزی و بدنی به سرعت رشد می کنند و توسعه
می یابند.
عوامل
تعیین کننده عبارتند از : اجتماعی بودن، شخصیت کودک و محیطی که شما برای
او ایجاد می کنید. فراهم کردن محیط غنی از محرک ها برای کودک، بخصوص درسال
اول زندگی و ادامه آن در سال های آتی در مغز جهش های رشدی عمده ای را بعمل
میآورد. (4: 22 )
توالی رشد ذهنی در کودک یک تا سه ساله بطور خلاصه:
یکسالگی کودک بوسیدن را خوب می فهمد. مجموعه درحال گسترشی از احساسات مختلف را به
نمایش می گذارد. می تواندعروسک را بلند کند. آن را به شما بدهد و رهایش کند. 2یا3
کلمه بامعنی به زبان می آورد. ممکن است چیزی را در کتابش بشناسد و به آن اشاره
کند. او شروع به فهم پرسش های ساده کرده است.
15ماهگی کودک نوپا اجزای بدن خود رامی شناسد. صدای حیوانات را درمی آورد. اشیاء ساده را
حمل می کند. می تواندگربه واقعی، عکس گربه و اسباب بازی گربه را همگی گربه
قلمداد کند.
18ماهگی چند شکل روی صفحه را تشخیصمی دهد و اگر نام آنها را ببرید به آنها اشاره
می کند. تلاش می کندکارهای کوچک را انجام دهد. کارهای شما را تقلید
می کند. برخی درخواستها را انجام می دهد، مثل برو خرس عروسکیتو بیار.
21ماهگی درخواست غذا، نوشیدنی،اسباب بازی و دستشویی می کند. درخواست های ساده را
انجام می دهد.
دوسالگی گنجینه لغات، نام ها واشیاء در ذهن کودک به سرعت درحال افزایش است. خصوصیات
اشیاء آشنا را شرح میدهد. فرمان های پیچیده را انجام می دهد. می تواند چیزی را که
قبلا”با آن بازی می کرده پیداکند. بدون وقفه صحبت و گاهی پرسش می کند.
5/2سالگی شروع به اضافه کردن جزئیات به مفاهیم کلی می کند، مثلا” اسب، دم درازی دارد.یک یا
دو شعر کودکانه بلداست. رنگ های بیشتری را می شناسد و چند عدد را بلد است و
احتمالا” می تواند تا3 بشمرد. نام خود را بلد است. شروع به چراگفتن میکند و
چیزهایی مانند نه، نمیخوام و نمی توانم را به زبان می آورد.
3سالگی بدون وقفه پرسش می کندچی؟، کی؟، کجا؟. می تواند تا ده بشمرد و با
مکعب ها ساختمان هایپیچیده بسازد. می تواند لباس به تن عروسکش کند. بازی های
مربوط به زندگی واقعی را دوست دارد. حافظه خوبی دارد و به گذشته اشاره می کند.
(5: 27- 29)
4- رشدادراکی( بینایی، شنوایی)
رشد
کنش های ادراکی با حواس آغاز می شود،یعنی زمانی که کودک نسبت به محرک های
خارجی ازقبیل نور، صدا،طعم و بو واکنش نشان می دهد. اگرچه هنوز بسیاری از
کارکردهای مغز ناشناخته مانده است و ادراک کودک غیرقابل دسترسی است، روشن
است که زیربنای هر ادراک یک فعالیت عصبی در مغز است.گیرنده های حسی،
شنوایی، بینایی و گیرنده هایی مانند چشایی و بویایی و غیره ادراکهای حسی
مختلف را دریافت کرده، برای ارزیابی واکنش به مراکز مختلف مغز می فرستند. (
2 : 230 )
1-4 بینایی
تیزی بینایی یاظرافت تشخیص در سال اول بهبود می یابد. در یازده ماهگی به نزدیک سطح بزرگسالان
می رسد. در نیم سال اول، توانایی تمرکز کردن روی شی ء متحرک و ردیابی آن، بهبود می یابد.
2-4 شنوایی
در
نیمه دوم سال اول، نوباوگان روی واحدهای گفتاری بزرگتر تمرکز می کنند که
برای پی بردن به معنی آنچه می شنوند، اهمیت زیادی دارد. آنها کلمه های آشنا
در عبارت های گفتاری راتشخیص می دهند.
(1: 202 و 203)
5- رشدگفتاری
هنگامی
که ادراک و شناخت در دوره ی نوباوگی بهبود می یابند، زمینه برای دستاورد
خارق العاده ی انسان، یعنی زبان، آماده میشود. کودکان بطور متوسط اولین
کلمه را در 12 ماهگی بر زبان می آورند ولی دامنه آن تقریبا” 8 تا 18 ماهگی
است. بعد از اینکه کلمه ها نمایان می شوند،زبان به سرعت رشد می کند. کودکان
نوپا بین 5/1 تا 2 سالگی دوکلمه را ترکیب میکنند.(1: 241)
قبل
از اینکه نوباوگان اولین کلمه را بیان کنند،از چند جهت برای زبان آمادگی
دارند. آنها با دقت به گفتگوی شما گوش می کنند وصداهای گفتار مانند ازخود
درمی آورند. (1: 243 – 244 ) مراحل رشد گفتاری به قرارزیر می باشد:
یکسالگی تا کودک نوپای شما 2 یا 3 کلمهبامعنی را به زبان می آورد. چند شیء ساده را وقتی که
18ماهگی نام آنها را می برید می شناسد. برخی کلمات را برعکس می گوید. درحدود 15
ماهگی شروع به گفتار نامفهوم خاص خودش می کند. ممکن است عبارت کوتاهی را
که غالبا”شما تکرار می کنید مثل وای خدا را تکرار کند. او قاعدتا” در18 ماهگی
باید 10 کلمه بامعنی بگوید.
18ماهگی تا گفتار کودک پیچیدگی بیشتری پیدا میکند. واژگانی مرکب از 30کلمه دارد. سئوال های
دوسالگی ساده مثل کجارفت؟ می پرسد وپاسخ های یک یا دوکلمه ای می دهد مثل
اونجا. ازترکیبات دوکلمه ای زیاد استفاده می کند.برخی ضمایر را بکار می برد. در
برقراری ارتباط همکاری می کند.
2 تا 3سالگی کودک حدود 200تا 300 کلمه بلد است.می تواند بمدت طولانی حرف بزند.به لغات جدید
علاقه نشان می دهد.وقتی برایش دلیل می آورید گوش می دهد. تسلط او برگفتار
درحال افزایش است.برخی حروف را بجای حروف دیگر بکار می برد. به یک داستان
بارها و بارها گوش می دهد. شروع به استفاده از و در ارتباط جملاتش می کند.
(5: 67 – 68)
6- رشدهیجانی، اجتماعی، عاطفی
جداکردن
رشد عاطفی و اجتماعی در این دوره از زندگی کار آسانی نیست و روانشناسان
فقط برای سهولت مطالعه، این تقسیم بندی راانجام می دهند. حالات عاطفی
کودک، ابتدابه احساس آسایش و عدم آسایش محدود می شود، یعنی زمانی که در امر
تغذیۀ کودک تأخیرروی هد یا خیس باشد، برانگیخته
می
شودو واکنش های عاطفی در کودک مشخص می شود. از زمانی که کودک دریابد که
وجود مادربرای ارضاء نیاز هایش ضروری است، اولین زمینه های آگاهی از عوامل
اجتماعی نیز شکل می گیرد. به این ترتیب کمتر می توان زمینه های عاطفی و
اجتماعی را بطور جداگانه مورد بررسی قرارداد. (2: 232)
هیجان
های خودآگاه شرم، خجالت و غرور از 18 تا24 ماهگی نمایان می شوند. واژگان
مخصوص صحبت کردن دربارۀ احساسات، بسرعت گسترش مییابد. نوباوگان می فهمند که
واکنش های هیجانی دیگران
میتواند با واکنش های هیجانی خود آنها تفاوت داشته باشد. و اولین نشانه های همدلی ظاهر می شود.
(1:259)
کودکان باگذر از نوباوگی ( زیر 1 سال) به نوپایی ( 1 تا 2 سال) از اینکه
فقط به هیجانات دیگران پاسخ دهند فراتر می روند. ( 1: 262)
1-6 هیجان های خودآگاه
انسان
ها علاوه برهیجان های اصلی، از احساس های سطح بالاتری مانند شرم، خجالت،
گناه، رشک و غرور برخوردارند. به این احساس ها هیجان های خودآگاه گفته می
شود، زیرا هرکدام مسبب آسیب زدن به درکی است که ازخود داریم برای مثال،
وقتی که شرمنده یا خجالت زده می شویم، رفتارمان را بادیدمنفی نگاه می کنیم و
دوست داریم عقب نشینی کنیم تا دیگران به نقطه ضعف های ماپی نبرند. در
مقابل، غرور و احساس شعف باعث می شود که دستاوردهای خود رامنعکس کنیم بگونه
ای که دوست داریم به دیگران بگوییم که به چه چیزی دست یافته ایم.
هیجان
های خودآگاه در پایان سال دوم نمایان می شود، زمانی که درک از خود پدیدار
می شود می توانیم کودکان را بین 18 تا 24 ماهگی ببینیم که با پایین انداختن
سرشان، آویزان کردن دستها و پنهان کردن صورت با دستانش، احساس شرم و خجالت
می کنند. غرور نیز درهمین زمان نمایان می شود و رشک و گناه در سه سالگی
وجود دارند. ( 2: 262)
2-6 آغاز خودگردانی هیجانی1
نوباوگان
و کودکان نوپا، علاوه بر گسترش دادن دامنه ی واکنش های خود، یافتن راه
هایی برای کنترل کردن تجربه های هیجانی رانیز آغاز می کنند. خودگردانی
هیجانی به راهبردهایی اشاره داردکه برای تنظیم کردن حالت هیجانی خود و
رساندن آن به سطح شدت مطلوب بکار می بریم تابتوانیم به هدفهایمان برسیم.
اگر
امروز صبح بعد از بیدار شدن یک فنجان قهوه بنوشید و بخود یادآور شوید که
امروز رویدادی اضطراب آور را پشت سر خواهم گذاشت ویا تصمیم بگیرید که فیلم
وحشتناکی را نبینید به خودگردانی هیجانی پرداخته اید. کودکان در چند ماه
اول زندگی، توانایی محدودی برای تنظیم کردن حالت های هیجانی خود دارند.
گرچه آنها می توانند از محرک های ناخوشایند روبرگردانند و وقتی احساساتشان
خیلی شدید است غرغر کنند ویا مک بزنند، اما براحتی از پای درمی آیند. آنها
به مداخله های تسلی بخش والدین مانند بلند کردن و روی شانه قرار دادن ،
تکان دادن و به آرامی صحبت کردن نیاز دارند.
رشد
س
اشتهاي كودكان يك تا 2 ساله چگونه است؟
اشتهاي كودك در زمان هاي مختلف متفاوت است
و تحت تاثير عوامل زيادي از جمله ميزان رشد كودك قرار مي گيرد. بنابراين
حتي در كودكاني كه در سال اول عمر اشتهاي خوبي هم داشته اند در سال دوم
زندگي به نظر مي رسد كه كودك اشتهاي سابق را ندارد و والدين مي گويند كه
اشتهاي او كم شده است در صورتي كه اين كاهش اشتها ناشي از كند شدن رشد در
اين سن نسبت به سال قبل است.
گرچه
ممكن است بين كودكان از نظر نوع و ميزان دريافت مواد غذايي اختلاف زيادي
وجود داشته باشد و گاهي اوقات از يك وعده تا وعده ديگر و يا از يك روز به
روز ديگر فرق كند ولي تحقيقات نشان داده است كه اكثر كودكان و حتي آنان كه
مقدار مواد غذايي متغيري دريافت مي كنند انرژي و مواد مغذي مورد نياز خود
را از يك غذاي متعادل به دست مي آورند.
ساير
عوامل مثل رفتار خانواده در زمينه دوست داشتن و يا دوست نداشتن غذا، عادت
هاي نادرست مروط به غذا و تغذيه، همه در سال اول و دوم زندگي كودك شكل
گرفته و ادامه مي يابند. در اينجا پدر و مادر به عنوان يك “الگو” نقش مهمي
ايفا مي كنند. فضاي رواني مثبت يا منفي كه خانواده در زمان غذاخوردن ايجاد
مي كنند مي تواند ناشي از شرايط رواني و يا نحوه تغذيه و برخورد افراد
خانواده با يكديگر باشد.
عدم
آگاهي و يا بي توجهي اعضا خانواده در مورد رفتارهاي تغذيه اي كودك، همچنين
محدوديت فرصت والدين بخصوص مادر، به ويژه اگر شاغل هم باشد مي تواند در
مشكلات تغذيه و كاهش اشتهاي كودك موثر باشد و موجب شود كه كودك يك تا 2
ساله بعضي از غذاهايي را كه قبلا خوب مي خورده ديگر نخورد. اين بي علاقگي
ممكن است يك تا 2 هفته طول بكشد و گاه سال ها باقي بماند.
از
طرف ديگر كودكان در اين سن استقلال خود را نشان مي دهند و مي خواهند كه
خودشان غذا بخورند. هنوز هم دوست دارند ريخت و پاش كنند و از انگشتان خود
براي برداشتن غذا استفاده نمايند كه اين رفتار بخشي از مرحله تكاملي آنان
است. كودكان ترجيح مي دهند از غذاهايي استفاده كنند كه مستقيما آن را به
دست بگيرند و يا در بشقابشان جستجو كرده و آن را بردارند. بسياري اوقات
تمايل نشان دادن به خوردن بعضي از غذاها و يا علاقه نشان دادن به غذاهايي
كه مناسب سنشان نيست و يا بازي كردن با غذا بيشتر به دليل بازيگوشي و حس
استقلال طلبي آنان است نه اينكه واقعا به آن غذاي خاص علاقه داشته و يا
نسبت به بعضي غذاهاي ديگر بي علاقه باشند.
بنابراين
پدرو مادر بايد سعي كنند علت اين گونه رفتارهاي كودكان را شناسايي نموده و
حتي المقدور از آنها پيشگيري كنند تا با مشكلات كمتري هنگام غذاخوردن او
روبروي شوند.
رفتارهاي غذايي در كودك يك تا دو ساله چگونه شكل مي گيرد؟
عبور
از يك سالگي به دوسالگي و بالاخره از تغذيه با مجموعه “شير مادر+ غذاي
كمكي” به “غذاي خانواده+ شير مادر” مرحله مهمي از زندگي كودك است كه در اين
دوره همچنان بايد بخشي از غذاهاي اواخر يك سالگي ادامه يابد و غذاهاي سفره
بتدريج وارد برنامه غذايي او شود بطوري كه با بزرگ شدن كودك و گذشت زمان
سهم او از مواد غذايي سفره خانواده بيشتر و غذاهاي مخصوص قبل از يك سالگي
كمتر شود تا كودك بتواند بعد از چند ماه تقريبا همه مواد مورد نياز خود را
از سفره خانواده تامين نمايد و چون هنوز معده او گنجايش كمي دارد براي
تامين كالري مورد نيازش بايد وعده هاي غذايي متعدد داشته باشد و از ميان
وعده هاي سالم و مغذي استفاده نمايد.
كودكان با عادات بد غذايي متولد نمي شوند ما آنان را چنين بار مي آوريم.
همانطور
كه گفته شد والدين بايد به خاطر داشته باشند كه اگر كودك گاهي اوقات علاقه
به خوردن غذا نشان نمي دهد احتمال دارد كه اين امر طبيعي و ناشي از كاهش
موقتي اشتها ي او باشد. براي ترغيب كودك به غذا خوردن بايد غذاي او را
متنوع، خوشرنگ، خوشبو و با قوام و غلظت مناسب و به صورتي اشتها آور تهيه
كرد و زمان خوردن را براي او دلپذير و لذت بخش نمود.
والدين اكثر كودكاني كه خوب غذا نمي خورند و بهانه گيري مي كنند نمي دانند كه كودك آنان در حال تغييرات عادت غذايي در طول زندگي خود مي باشند. اين والدين معمولا يا:
* با فشار، كودك خود را وادار به خوردن مي كنند.
* و يا با شوخي، ادا، حقه و … غذا را در داخل دهان او مي گذارند.
كه اين اعمال سبب مي شود كودك اصولا نسبت به غذاخوردن مقاومت نمايد و در سال هاي بعد هم دچار مشكلات بيشتر شود.
هنگام غذا دادن يا غذا خوردن كودك بايد به چه نكاتي توجه كرد؟
*
مواد غذايي نه تنها از نظر كميت و كيفيت بايد كامل و مناسب باشد بلكه
شرايط محيطي كه كودك در آن تغذيه مي شود نيز از نظر رواني مساعد و مطلوب
باشد تا كودك از خوردن غذا لذت برده و به آن تمايل نشان دهد.
*
چون در اواخر سال دوم، كودك بيشتر اجتماعي شده و اغلب قادر است بدون كمك
غذا بخورد و غذاي مورد علاقه خود را به دلخواه انتخاب نمايد مادر بايد
مواظب باشد كه مواد مغذي كافي، متعادل و پر انرژي كه براي رشد كودك لازم
است در اختيار او بگذارد و از مصرف شدن آن اطمينان حاصل كند.
*
به كودك نبايد به زور غذا داد. در عين حال محيط او بايد آرام باشد و حواس و
توجه اش به مطلب ديگري جلب نشود. گاهي مادرها اجازه نمي دهند كه كودك
مطابق ميل و نياز خود غذا طلب كند در حالي كه بهتر است اشتياق و اشتهاي
كودك حتما در نظر گرفته شود.
*
اگر كودك غذايي را دوست نداشت نبايد كلا آن را از برنامه غذايي حذف كرد
بلكه مي توان با تغييراتي و در فرصتي ديگر، آن را امتحان كرد.
* به
امتناع كودك از خوردن غذا در بعضي از شرايط بايد توجه نمود. گاهي جدايي از
مادر، بيماري كودك، شرايط خاص روحي كودك، شب نخوابيدن، عدم استفاده از
آفتاب و هواي سالم و پاك، نداشتن فعاليت زياد، گوشه گيري كودك و گاهي اوقات
وسواس بيش از اندازه مادر در مورد اينكه موقع غذا خوردن بايد همه چيز تميز
بماند و لباس كودك كثيف نشود و امثال آن ممكن است بر علاقه و اشتهاي او به
غذا و يا امتناع از غذا خوردن تاثير گذار باشد.
*
بنابراين كودك در زمان غذا خوردن بايد در محل امن و راحتي قرار گيرد،
مشتاق غذاخوردن باشد، بدون عجله به او غذا داده شود، با زور و تهديد يا
رشوه وادار به غذاخوردن نشود. اگر به هر علتي از خوردن يك وعده غذا خودداري
كرد بايد بدون هيچگونه نگراني و اضطراب آن نوبت تغذيه را به تاخير انداخت
يا حتي از آن صرف نظر نمود. مطمئنا در وعده هاي ديگر جبران خواهد كرد.
* كودكان در اين سن دوست دارند خودشان غذا بخورند و ترجيح مي دهند غذا را با دست و انگشتان خود بردارند.
* آنان غذاي گرم را نسبت به غذاي سرد يا داغ ترجيح مي دهند.
* معمولا با غذا بازي مي كنند و صحنه هاي غير قابل انتظاري ايجاد مي كنند! ولي خودشان از اين كار لذت مي برند.
* نمي توانند بيش از 5 تا 10 دقيقه پشت سر هم براي غذا خوردن وقت صرف كنند و اگر بتوانند سفره را ترك مي كنند و بعد دو مرتبه برمي گردند.
* آداب غذاخوردن را مراعات نمي كنند، در حين غذا خوردن و بعد از سير شدن، غذا را به اطراف پخش مي كنند.
* بيشتر به خواسته ها و تمايلات خود توجه دارند و كمتر به نظر ديگران اهميت مي دهند.
* از پدر و مادر و خواهر و برادرانشان تقليد مي كنند.
* بعضي غذاها را نمي خورند و احتمال بروز عادت نامساعد غذايي از همين جا سرچشمه مي گيرد.
بنابراين
چون
مغز فعال و پوياي كودك آماده دريافت همه پيام هاي محيط زندگي و اطرافيان
است عادات خوب غذايي هم بايد از سنين پائين به كودك آموزش داده شود. آموزش
عملي و عيني به مراتب اثربخش تر از بيان است. همه افراد بزرگتر خانواده
بايد بدانند رفتارهاي غذايي آنان مي تواند براي افراد كوچكتر خانواده الگو
باشد. پس سر سفره و هنگام صرف غذا بايد مواظب بود و حداقل به منظور آموزش
فرزندانمان، خودمان هم به هنگام غذاخوردن مراقب رفتار و گفتارمان باشيم و
به عادت هاي خوب غذايي عمل كنيم. مثلا بر سر سفره و هنگام غذا خوردن نگوئيم
كه “من اين غذا را دوست ندارم” و يا “چقدر بدمزه و بدشكل است”.
از اضافه كردن نمك و شكر به غذا پرهيز نموده و سعي كنيم مصرف سبزي و ميوه را بيشتر كنيم.
گفتار
خوب و حسن رفتار و كردار در خانواده موجب ثبات شخصيت و رفتارهاي منطقي و
صحيح در كودك مي شود، محيط هاي متشنج و عصبي خانواده آثار زيان بخشي بر روح
و روان كودك مي گذارد كه بدون شك در عادات و رفتار تغذيه اي آنان نيز اثر
منفي خواهد گذاشت.
در
اين ميان سلامت رواني مادر نقش عمده اي دارد. اضطراب، افسردگي و يا
رفتارهاي وسواسي او مي تواند باعث كم اشتهايي يا بي اشتهايي و بدغذايي كودك
شود و بسياري از مشكلات رفتاري، خلقي و تغذيه اي كودكان را ايجاد نمايد.
هنگام غذاخوردن چگونه مي توان محيط را براي كودك دلپذير كرد؟
به محل، زمان و نحوه غذا دادن به كودك توجه كنيد.
كودك
بايد غذا را سر ميز و يا سر سفره خانواده، در محيطي تميز، آرام، دوستانه،
راحت، مطمئن و خوشايند صرف كند تا ضمن اينكه از غذا خوردن همراه ديگران لذت
مي برد طرز غذاخوردن و نحوه استفاده از قاشق، چنگال و ليوان را نيز
بياموزد.
بهتر
است كودك را به جاي اجبار، تشويق به غذا خوردن كرد. علاقه به غذا خوردن
زماني بوجود مي آيد كه غذا به صورت جالبي ارائه شود و كودك ببيند كه ديگران
هم غذاهاي متنوع يا جديد را با لذت مي خورند.
ضمنا
غذا بايد به شكلي باشد كه خوردنش براي كودك آسان باشد. مثلا گوشت چرخ كرده
را بهتر از گوشت تكه اي مي پذيرد يا قطعات كوچك سيب زميني و يا هويج پخته
شده يا لقمه هاي كوچك غذا را با ميل و رغبت مي خورد.
در
ابتدا كودك 1 تا 2 ساله ممكن است براي گرفتن يا برداشتن غذا از انگشتانش
استفاده كند ولي بتدريج مي تواند در گرفتن قاشق، چنگال و ليوان مهارت پيدا
كند.
ظرف
غذا بايد كوچك و كمي گود باشد تا غذا از آن بيرون نريزد. قاشق و چنگال و
ليوان هم بايد كوچك، سبك و طوري باشد كه كودك به راحتي آن را بردارد و
نگهدارد. بهتر است از قاشق و چنگال و بشقاب نشكن استفاده شود و بهتر است از
قاشقي كه او را به ياد قاشق دارو مي اندازد استفاده نشود. كودك را به ويژه
در شروع غذا كه گرسنه است، بايد تشويق كرد تا عليرغم ريخت و پاشي كه مي
كند خودش غذا بخورد، اين كار را ياد بگيرد و مهارت و اعتماد به نفس پيدا
كند، سپس وقتي خودش از خوردن خسته شد و يا در ضمن آنكه خودش غذا مي خورد او
را كمك كرد.
چه بايد كرد تا كودك از غذا خوردن لذت ببرد؟
* ساعات برنامه غذايي را خيلي عوض نكنيد.
* مراقب باشيد كه زمان غذا خوردن، كودك خيلي گرسنه يا خيلي خسته نباشد.
* سعي كنيد ميان وعده ها را 5/1 تا 2 ساعت قبل از وعده اصلي غذا بدهيد.
* بهتر است ميان وعده ها خيلي شيرين، حجيم يا چرب نباشند تا اشتهاي كودك براي وعده اصلي غذا، باقي بماند.
* براي دسر يك ماده كمي شيرين انتخاب كنيد و آن را بلافاصله بعد از غذا به او بدهيد كه جزو غذا به حساب بيايد.
*
اگر غذاي جديدي به او مي دهيد كه از خوردنش امتناع مي كند تعجب نكنيد، آن
را همراه با غذايي كه دوست دارد مثل برنج يا نان يا سيب زميني به او بدهيد.
* غذاهارا خيلي زود به زود و بر اساس تمايل او عوض نكنيد.
* هنگام غذا دادن، دعوا نكنيد، داد و قال راه نيندازيد و براي خوردن غذا جايزه تعيين نكنيد.
* بگذاريد در مورد سير شدنش خودش تصميم بگيرد، اگر در يك وعده مقدار كمتري بخورد مسلما در وعده ديگر يا روز ديگر جبران مي كند.
* در
سن يك تا دو سالگي با توجه به مراحل تكامل كودك، شما انتظار نداشته باشيد
كه هنگام غذا خوردن خيلي تميز و مرتب باشد. اين مرحله ريخت و پاش بتدريج
بهتر مي شود. برخي كارهاي او را مانند پرت كردن غذا، بازي كردن هنگام
غذاخوردن و … را مي توان با آرامش و ملايمت و بتدريج محدود كرد. بسياري
از رفتارهاي غذايي آرام آرام با بزرگ شدن كودك عوض مي شوند.
