اساسنامه شركت صنايع هوايي قدس
فصل اول ـ كليات:
مـاده1ـ
بـه منـظور انجام فـعاليتهاي مـربوط به وسـايل بـدون سـرنـشين و
هواپيماهاي سبك و فوق سبك مندرج در تبصره (1) ماده (8) اساسنامه سازمان
صنايع هوايي نيروهاي مسلح، كه در اين اساسنامه سازمان ناميده مي‌شود، شركت
صنايع هوايي قدس كه در اين اساسنامه شركت ناميده مي‌شد در زيرمجموعه سازمان
تشكيل مي‌گردد.
ماده2ـ
شركت داراي شخصيت حقوقي و استقلال مالي است و بر اساس مفاد اين اساسنامه
اداره مي‌شود و در موارد سكوت تابع مقررات مربوط به شركتهاي دولتي خواهد
بود.
تبصره
ـ طرحها و برنامه‌هاي شركت در چارچوب مقررات اين اساسنامه، هماهنگ و
براساس تدابير فرماندهي كل نيروهاي مسلح كه به وزارت دفاع و پشتيباني
نيروهاي مسلح ابلاغ مي‌شود، انجام مي‌گيرد.
ماده3ـ مدت فعاليت شركت از تاريخ تشكيل نامحدود مي‌باشد.
ماده4ـ
مركز اصلي شركت تهران مي‌باشد. شركت در صورت لزوم مي‌تواند با رعايت
تدابير و قوانين و مقررات مربوط و با تصويب مجمع عمومي، شعب يا
نمايندگيهايي در نقاط مختلف داخل يا خارج از كشور ايجاد نمايد.
ماده5
ـ سرمايه اوليه شركت، مبلغ يكصد ميليون ريال مي‌باشد كه به صورت هزار سهم
يكصد هزار ريالي بانام تسهيم گرديده و كلاً پرداخت شده است و نهصد و نود و
هفت (997) سهم آن متعلق به سازمان صنايع هوايي نيروهاي مسلح، يك سهم متعلق
به شركت صنايع هواپيماسازي ايران، يك سهم متعلق به شركت پشتيباني و نوسازي
هليكوپترهاي ايران و يك سهم ديگر آن متعلق به شركت صنايع هواپيمايي ايران
(صها) مي‌باشد.
تبصره1ـ
صنايع هوايي قدس و ساير واحدهاي صنعتي و تحقيقاتي موجود كه تمام يا بخشي
از آنها متعلق به وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح است و به تشخيص وزير
دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح فعاليت آنها مرتبط با وظايف شركت مي‌باشد، با
كليه اموال منقول و غيرمنقول، داراييها، نيروي انساني، ذخاير، ديون،
تعهدات، حقوق و منافع به شركت منتقل مي‌گردد. ارزش دارايي واحدها و صنايع
يادشده پس از ارزيابي با تصويب مجمع عمومي و با رعايت ساير ترتيبات قانوني
به عنوان سهام سازمان به سرمايه شركت افزوده خواهد شد.
تبصره2ـ
از تاريخ لازم‌الاجرا شدن اين اساسنامه، مالكيت عين و منافع كليه اراضي و
املاك واقع در متصرفات قبلي صنايع هوايي قدس كه مالكيت آنها متعلق به دولت
جمهوري اسلامي ايران و بدون معارض مي‌باشد با رعايت ماده (117) قانون
محاسبات عمومي كشور ـ مصوب 1366ـ به شركت منتقل و به سرمايه آن افزوده
مي‌شود.
ماده6 ـ موضوع عمليات شركت عبارت است از:
1ـ طراحي، ساخت، توليد و بهسازي انواع هواپيماهاي بدون سرنشين اعم از بال
ثابت و بالگرد و قطعات، تجهيزات و مجموعه‌هاي مربوط به آنها و انجام
اقدامات ياد شده در مورد ساير وسايل بدون سرنشين.
2ـ طراحي، ساخت، توليد و بهسازي انواع پرنده‌هاي سبك و فوق سبك.
3ـ تعمير، نگهداري، ارائه خدمات پس از فروش و تأمين قطعات و اقلام موردنياز محصولات توليدي شركت.
4ـ انجام اقدامات مطالعاتي، پژوهشي، آموزشي، فني و بازرگاني كه لازمه انجام يا تحقق موضوعات فوق باشد.
تبصره ـ تهيه و تأمين سفارشهاي تسليحاتي و نيازمنديهاي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران مقدم بر ساير فعاليتها خواهد بود.
فصل دوم ـ اركان شركت:
ماده7ـ شركت داراي اركان زير مي‌باشد:
1ـ مجمع عمومي.
2ـ هيئت مديره و مديرعامل.
3ـ بازرس قانوني (حسابرس).
ماده8
ـ اعضاي هيئت مديره سازمان، نمايندگي صاحبان سهام شركت را در مجمع عمومي
شركت عهده‌دار مي‌باشند و رياست مجمع عمومي بر عهده رييس هيئت مديره سازمان
خواهد بود.
ماده9ـ
مجمع عمومي شركت حداقل دو بار در سال تشكيل مي‌شود و در صورت ضرورت مجمع
عمومي بطور فوق‌‌العاده به پيشنهاد رييس مجمع يا دو نفر از اعضاي مجمع يا
رييس هيئت مديره شركت يا بازرس قانوني تشكيل خواهد شد.
تبصره1ـ جلسات مجمع عمومي با حضور اكثريت اعضا رسميت مي‌يابد و تصميمات آن با سه رأي موافق اعضاي حاضر در جلسه معتبر و لازم‌الاجراست.
تبصره2ـ اعضاي هيئت مديره مي‌توانند با تأييد رييس مجمع، بدون داشتن حق رأي در جلسات مجمع عمومي شركت كنند.
ماده10ـ مجمع عمومي با رعايت قوانين و مقررات مربوط و تدابير ابلاغي داراي وظايف و اختيارات زير مي‌باشد:
1ـ تعيين اهداف، سياستها و خط مشي‌هاي شركت در چارچوب سياستهاي ابلاغي سازمان.
2ـ بررسي و تصويب بودجه و برنامه سالانه شركت.
3ـ بررسي گزارش سالانه هيئت مديره و بازرس قانوني و رسيدگي و تصويب
صورتهاي مالي سالانه و صورتحساب عملكرد سالانه شركت و ساير امور مربوط به
حساب‌هاي مالي در چارچوب قوانين و مقررات مربوط.
4ـ بررسي و تصويب دريافت تسهيلات مالي و ارايه تضمينات لازم با رعايت قوانين و مقررات مربوط.
5 ـ اتخاذ تصميم درباره سرمايه‌گذاري و مشاركت.
6 ـ بررسي و تصويب ايجاد يا انحلال شعب و نمايندگيها.
7 ـ بررسي و پيشنهاد افزايش يا كاهش سرمايه به مراجع قانوني ذيربط و اتخاذ
تصميم در مورد مطالبات مشكوك‌الوصول و لاوصول شركت.
8 ـ پيشنهاد تشكيلات تفصيلي شركت جهت سير مراحل تصويب.
9ـ تأييد اصلاحات اساسنامه شركت و پيشنهاد آن به مراجع ذيربط.
10ـ انتصاب يا عزل مديرعامل و اعضاي اصلي و علي‌البدل هيئت مديره شركت به پيشنهاد رييس مجمع عمومي.
11ـ تعيين ميزان حق‌الزحمه و پاداش اعضاي هيئت مديره و مديرعامل با رعايت مقررات مربوط.
12ـ اتخاذ تصميم در زمينه ارجاع امر به داوري، تعيين داور، اعطاي حق صلح و
سازش با رعايت اصل يكصد و سي و نهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.
13ـ اتخاذ تصميم نسبت به ساير موضوعاتي كه طبق قوانين و مقررات يا اين اساسنامه مستلزم تصويب مجمع عمومي شركت است.
14ـ وظايف و اختيارات مندرج در بندهاي (1) تا (5) ماده (16) اساسنامه سازمان.
تبصره ـ مجمع عمومي مي‌تواند بخشي از وظايف خود را به رييس مجمع تفويض نمايد.
ماده11ـ
هيئت مديره شركت مركب از پنج نفر عضو اصلي و يك نفر عضو علي‌البدل است و
از بين اشخاصي كه در امور نظامي، صنعتي، اقتصادي، مالي، مديريت و حقوقي
داراي تحصيلات عالي و حداقل پنج سال تجربه باشند، براي مدت چهار سال انتخاب
مي‌شوند. حداقل سه نفر از اعضاي اصلي هيئت مديره بايد به صورت موظف و تمام
وقت در شركت انجام وظيفه نمايند.
تبصره
ـ عضويت مجدد اعضاي هيئت مديره در پايان مدت عضويت آنها بلامانع است و تا
زماني كه اعضاي هيئت مديره جديد منصوب نشده‌اند، اعضاي قبلي در سمت خود
باقي خواهند ماند.
ماده12ـ جلسات هيئت مديره به هنگام لزوم با دعوت رييس هيئت مديره و يا دو نفر از اعضا تشكيل مي‌شود.
تبصره ـ جلسات هيئت مديره با حضور اكثريت اعضا رسميت مي‌يابد و تصميمات آن با رأي موافق سه نفر از اعضاي حاضر معتبر و لازم‌الاجراست.
ماده13ـ
هيئت مديره با رعايت مصوبات مجمع عمومي و مقررات اين اساسنامه براي انـجام
اقداماتي كه مـوجب پيشـبرد فعاليتهاي شـركت و تأمين مقاصد و هدفهاي آن
مي‌باشـد و اتخاذ تصـميم درخصوص آنها صراحتـاً جـزو وظايـف مجمع عمومي قرار
نگرفته، داراي اختيارات كامل است. هيئت مديره به ويژه داراي وظايف و
اختيارات زير مي‌باشد:
1ـ اجراي مصوبات مجمع عمومي و مراقبت در حُسن اجراي آنها.
2ـ بررسي و ارايه طرحها، پيشنهادها و گزارشهايي كه بايد براي تصويب و يا تأييد به مجمع عمومي تقديم شود.
3ـ تنظيم برنامه، بودجه، صورتهاي مالي سالانه و حساب عملكرد شركت جهت ارايه به مجمع عمومي و بازرس قانوني (حسابرس).
4ـ پيشنهاد طرح كلي ساختار و تشكيلات، تأسيس يا انحلال شعب و شرح وظايف كلي آنها به مجمع عمومي.
5 ـ ارائه پيشنهاد درخصوص مشاركت و سرمايه‌گذاري با اشخاص حقيقي و حقوقي به مجمع عمومي.
6 ـ بررسي و اتخاذ تصميم نسبت به معاملات و قراردادهاي شركت براساس آيين‌نامه‌هاي مالي و معاملاتي سازمان.
7ـ ارايه پيشنهاد در زمينه ارجاع امر به داوري، تعيين داور، اعطاي حق صلح و
سازش با رعايت اصل يكصد و سي و نهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.
8 ـ بررسي و تصويب دستورالعملها، طرحها و برنامه‌هاي مورد نياز براي اجراي
مصوبات مجمع عمومي و ساير اموري كه براي حُسن اداره شركت لازم است.
تبصره
ـ اعضاي هيئت مديره مي‌توانند بخشي از اختيارات خود را به اتفاق آرا و با
مسؤوليت خود به مديرعامل شركت تفويض نمايند. اين اختيارات شامل مواردي كه
هيئت مديره مرجع پيشنهاد يا تهيه گزارش يا طرحها و مصوبات به مجمع عمومي
مي‌باشد، نخواهد بود.
ماده14ـ مديرعامل بالاترين مقام اجرايي و اداري شركت و مسؤول حُسن اداره امور
و حفظ و تـأمين حقـوق، منافع و امـوال شـركت و اجـراي مـصوبات مجمع عمومي و هيئت مديره و به ويژه داراي اختيارات زير است:
1ـ اصلاح و بهسازي مستمر نظام مديريت و واحدهاي تابع جهت افزايش كارايي و بهره‌وري مطلوب شركت.
2ـ انجام كليه امور مربوط به نيروي انساني شركت و پرداخت حقوق و مزاياي كاركنان در چارچوب ضوابط سازمان.
3ـ تهيه و تنظيم طرحها، بودجه‌ها، صورتهاي مالي و روشهايي كه بايد براي اتخاذ تصميم يا تصويب، تقديم هيئت مديره گردد.
4ـ انعقاد معاملات و قراردادها و اجراي آنها براساس مقررات آيين‌نامه مالي و معاملاتي سازمان.
5 ـ نمايندگي شركت در مقابل اشخاص حقيقي و حقوقي، دولتي و غيردولتي، مراجع
اداري و قضايي داخلي با حق توكيل به غير و ارجاع امر به كارشناسي.
6 ـ افتتاح و بستن حساب بانكي براي شركت، واريز و برداشت وجه با رعايت ماده (15) اين اساسنامه.
7 ـ امضاي مكاتبات، اسناد و امور جاري شركت.
8 ـ اتخاذ تصميم و اعمال تدابير لازم درباره هر نوع اقدامي كه در چارچوب
اين اساسنامه و قوانين و مقررات مربوط براي حُسن اداره امور شركت لازم است.
تبصره ـ مديرعامل مي‌تواند قسمتي از اختيارات خود را به كاركنان شركت به تشخيص و مسؤوليت خود براي مدت معين تفويض نمايد.
ماده15ـ
قراردادها، معاملات، اسناد مالي، اوراق بهادار و هرگونه سند ديگري كه
مستلزم قبول تعهد يا واگذاري حقي از شركت باشد، بايد به امضاي توأم
مديرعامل و يكي ديگر از اعضاي هيئت مديره شركت، به انتخاب هيئت مديره برسد.
مقامات صاحب امضا مي‌توانند حق امضاي خود را با حفظ مسئووليت به ساير
كاركنان شركت كه مورد تأييد هيئت مديره باشند، واگذار نمايند.
مـاده16ـ
شـركت داراي بازرس (حسابرس) خواهد بود كه به پيشنهاد رييس مجمع عمومي و
تصويب مجمع با رعايت قوانين و مقررات مربوط براي مدت يك سال انتخاب مي‌شود.
ماده17ـ
بازرس (حسابرس) موظف است به ترازنامه حساب سود و زيان و ساير اسناد و
صورتهاي مالي شركت رسيدگي و نظر خود را با رعايت قوانين و مقررات به مجمع
عمومي ارايه نمايد.
فصل سوم ـ ساير مقررات:
ماده18ـ
سال مالي شركت از اول فروردين ماه هر سال شروع مي‌شود و آخر اسفند ماه
همان سال پايان مي‌يابد. نخستين سال مالي از تاريخ ابلاغ اساسنامه تا پايان
اسفند ماه همان سال خواهد بود.
ماده19ـ
به منظور افزاش بنيه مالي شركت هر سال ده درصد سود ويژه به عنوان اندوخته
قانوني شركت در حسابها منظور خواهد شد تا وقتي كه اندوخته مزبور معادل
سرمايه ثبت شده شركت شود.
تبصره ـ افزايش سرمايه شركت از محل اندوخته قانوني مجاز نمي‌باشد.
ماده20ـ
شركت درخصوص مسايل عمومي نيروهاي انساني مانند جذب، گزينش، انتصابات،
ترفيعات و اعزام به خارج مشمول ضوابط حاكم بر وزارت دفاع و پشتيباني
نيروهاي مسلح مي‌باشد.
ماده21ـ
تعيين قيمت فروش خدمات و محصولات شركت به نيروهاي مسلح برابر با
دستورالعملي است كه بنا به پيشنهاد وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح به
تأييد ستاد كل نيروهاي مسلح مي‌رسد.
ماده22ـ
براساس ماده (4) قانون تشكيل سازمان صنايع هوايي نيروهاي مسلح، اين
اساسنامه پس از تأييد فرماندهي كل نيروهاي مسلح قابل اجرا مي‌باشد.
اين اسـاسنامه به موجـب نامه‌هاي شـماره 13474/30/84 مورخ 21/7/1384 و
شماره 25264/30/86 مورخ 11/12/1386 شوراي نگهبان به تأييد شوراي يادشده
رسيده است.
پشرانش فضایی چیست؟
پشرانش فضایی هر روشی است که برای شتاب دادن فضاپیماها و ماهواره‌ها استفاده شود.
برای این کار روش‌های مختلفی استفاده
می‌شود که هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند و به طور کل پیشرانش
فضایی حوزه بسیاری از تحقیقات کنونی در مراکز مهم فضایی دنیا بوده که نتیجه
این تحقیقات بهبود روش‌های موجود و توسعه روش‌های جدید پیشرانش فضایی است.
مبنای تولید تراست (نیروی پیشران) در بسیاری از این روش‌ها شتاب دادن ذرات
و اعمال عکس‌العمل آن در جهت مخالف به خود وسیله بر طبق قانون سوم نیوتن
است؛ ولی در برخی روش‌های در حال توسعه نیز از انرژی‌های موجود در طبیعت
مانند انرژی ذرات و فوتون‌های بادهای خورشیدی و یا انرژی مغناطیسی سیارات
برای تولید تراست استفاده می‌شود که مزایای بسیار زیادی نسبت به روش‌های
معمول را ارائه می‌دهد.
همه فضاپیماها و ماهواره‌های کنونی از
راکت‌های شیمیایی سوخت جامد و سوخت مایع دوپایه (Bipropellant) و یا به
ندرت سوخت مایع دوپایه (Monopropellant) برای پرتاب به مدار استفاده
می‌کنند، اگر چه برخی پرتاب‌گرها مانند اسپیس‌شیپ وان(Spaceship One) و
راکت پگاسوس (Pegasus Rocket) از موتورهای هواتنفسی در مرحله اول خود بهره
می‌گیرند.
بیشتر ماهواره‌ها از رانش‌زاهای (تراستر)
شیمیایی ساده و قابل اطمینان (اکثراً سوخت مایع تک پایه) و یا رانش‌زاهای
الکتریکی مانند جت‌های مقاومتی برای حفظ مدار و کنترل وضعیت خود بهره
می‌برند و برخی نیز از چرخ‌های مومنتومی برای کنترل وضعیت استفاده می کنند.
فضاپیماهای بین سیاره‌ای نیز از رانش‌زاهای شیمیایی و الکتریکی برای انجام
ماموریت‌های خود بهره می جویند.
نخستین رانش‌زاها
استفاده
از رانش‌زاهای الکتریکی در ماهواره‌ها نخستین بار توسط شوروی سابق انجام
گرفت. اولین رانش‌زای مورد استفاده در یک ماموریت فضایی یک رانش‌زای
الکتریکی از نوع پالس پلاسمایی یا PPT بود که در سال 1964 بر روی ماهواره
Zond-2 با ماموریت کنترل وضعیت سه محوره به پرواز درآمد. این اولین استفاده
از یک رانش‌زا در فضا بود که زمینه گسترش انواع دیگر رانش‌زاهای الکتریکی
را برای استفاده در ماموریت‌های فضایی پس از آن فراهم کرد. ماهواره‌های
غربی نیز پس از آن جهت حفظ موقعیت شمال- جنوب یا NSSK (north – south
station keeping) خود استفاده از رانش‌زاهای الکتریکی را آغاز کردند.
سال‌ها پس از آن بود که استفاده از رانش‌زاهای شیمیایی نیز در سیستم
پیشرانش ماهواره‌ها آغاز شد. استفاده از رانش‌زاهای الکتریکی و شیمیایی در
فضاپیماها و ماهواره‌ها تا به امروز ادامه دارد.
نیاز ماهواره به پیشرانش فضایی
یک ماهواره پس از آنکه از زمین به مدار
پرتاب شود، باید در مدار مشخص و از قبل تعیین شده خود قرار گیرد. پس از
قرارگیری در مدار خود، احتیاج به کنترل وضعیت خود دارد تا بتواند در جهت
مناسب نسبت به زمین، خورشید و در صورت نیاز سایر اجرام سماوی قرار گیرد.
ماهواره‌ها تحت اثر پسای ناشی از لایه نازک اتمسفر نیز قرار دارند، به همین
دلیل برای باقی‌ماندن در مدار در زمان طولانی، نیاز به یک سیستم پیشرانش
که گه‌گاهی اصلاحات کوچک مداری انجام دهد (حفظ مدار) احساس می‌شود. بسیاری
از ماهواره‌ها نیازمندند تا در زمان‌هایی مشخص از مداری به مدار دیگر
انتقال یابند که این امر توسط یک سیستم پیشرانش صورت می‌پذیرد. در زمانی که
ماهواره توانایی اصلاح مدار خود را داشته باشد، عمر کاری آن نیز افزایش می
یابد.
فضاپیماهایی که برای سفرهای طولانی‌تر
ساخته شده‌اند (مانند سفرهای بین سیاره‌ای (Interplanetary)، بین ستاره‌ای
(Interstellar) و اعماق فضا (Deep Space) نیز نیاز به سیستم پیشرانش
دارند. آنها نیز مانند ماهواره‌ها به مدار خارج از جو پرتاب می‌شوند ولی پس
از آن خود باید قادر باشند تا مدار را ترک کنند و به مسیر مورد نظر بروند.
البته به جز روش‌های پیشرانش فضایی معمول، روش‌های جدید دیگری مثل استفاده
بادبان خورشیدی (Solar Sail) نیز در حال بررسی‌های گسترده است که به علت
محدودیت ذخیره سوخت و زمان سفز، بسیار مناسب این دسته از ماموریت‌ها هستند.
مانور مداری
در زمینه حرکت در فضا، مانور مداری در واقع استفاده از سیستم پیشرانش برای تغییر مدار فضاپیماست.
انواع متعددی از تغییر یا جابه‌جایی مدار وجود دارند که به برخی از آنها به طور مختصر اشاره خواهد شده است:
جابه‌جایی
مداری هافمن (Hohmann transfer): در این نوع از جابجایی جرم مورد نظر بین
دو مدار دایروی در یک صفحه و با ارتفاعات متفاوت جابه‌جا می‌شود.
انتقال
بین دو مدار بیضوی (Bi-elliptic transfer): در این نوع انتقال نیز ماهواره
از یک مدار به مدار دیگری منتقل می‌شود با این تفاوت که میزان شتاب مورد
نیاز آن کمتر از جابه‌جایی مداری هافمن است.
ماموریت یک ماهواره دارای رانش‌زا
سیستم پیشرانش ماهواره و فضاپیما برای
ماموریت‌های مختلف انتقالی و دورانی به کار می‌رود، بسته به اینکه این
سیستم برای چه ماموریتی طراحی شود، نوع سیستم پیشرانش، تعداد و چیدمان
رانش‌زاها تغییر می‌کند.
برخی ماموریت‌های انتقالی ماهواره عبارتند از:
- تنظیم مدار جهت اصلاح خطای پرتابگر (Orbit Trim)
- قراردهی ماهواره در مدار (Orbit Insertion)
- افزایش ارتفاع مدار (Orbit Raising)
- تغییر شیب/صفحه مدار (Orbit Plane/Inclination Change)
- تغییر شکل مدار (Orbit Shape Change)
- جبران افت ارتفاع و جبران پسا و سایر اغتشاشات (Drag Compensation)
- تغییر موقعیت نجومی ماهواره در مدار (Repositioning)
- حفظ موقعیت نجومی ماهواره در مدار (Station-keeping)
- حفظ موقعیت ماهواره در منظومه‌های ماهواره‌ای (Formation Flying)
- خروج از مدار در پایان عمر کاری (De-orbiting)
- و برخی ماموریت‌های دورانی نیز عبارتند از:
- کنترل وضعیت (Attitude Control)
- مانور وضعیت (Attitude Maneuver)
- بی بار نمودن چرخ واکنشی بوسیله خنثی کردن گشتاور ذخیره شده (Reaction Wheel Unloading)
- مانورهای سیکل محدود جهت حفظ وضعیت در یک بازه (Limit Cycles)
- تغییر موقعیت محورهای ماهواره (Repositioning the Spacecraft Axes)
پیاده‌سازی سیستم پیشرانش فضایی
برای پیاده سازی سیستم پیشرانش فضایی، روش‌های گوناگونی وجود دارد:
۱- موتور واکنشی (reaction engine):
این نوع موتور نیروی پیشران (تراست) را طبق قانون سوم نیوتن با استفاده از
واکنش جرم خروجی تامین می‌کند. طبق این قانون بر هر نیروی عاملی،
عکس‌العملی از محل اعمال نیرو وجود دارد. با خروج مواد حاصل از احتراق درون
موتور، تغییر جرمی در فضاپیما ایجاد می‌شود که منجر به تغییر سرعت فضاپیما
در خلاف جهت خروج جریان جرمی می‌شود، به این ترتیب فضاپیما می‌تواند با
استفاده از این سیستم سرعت خود را در لحظات مختلف تعییر داده و ماموریت
مشخصی را انجام دهد.
از جمله موتورهای واکنش می توان به موتور
موشک، موتورهای هواتنفسی و پیشرانش الکترومغناطیسی اشاره نمود. لازم به ذکر
است که موتورهای هواتنفسی در ماموریت‌های فضایی کاربرد ندارند بلکه در بخش
فرود به زمین پس از بازگشت به جو استفاده می‌شوند.
۱-۱- موتور موشک (rocket engine): بسیاری
از موتورهای موشک از دسته موتورهای احتراق داخلی هستند. این موتورها جرم
خروجی به صورت گاز داغ را با دمایی بسیار بالا تولید می‌کنند که این فرآیند
توسط ترکیب سوخت مایع، جامد یا حتی گاز با ماده‌ای اکسید کننده در محفظه
احتراق صورت می‌گیرد. سپس این گاز داغ از دهانه خروجی (nozzle) زنگوله
مانندی خارج می‌شود که این نازل بیشتر انرژی گرمایی این گاز را به انرژی
جنبشی موشک تبدیل می‌کند. در برخی مواقع سرعت گازهای خروجی به 10 برابر
سرعت صوت در سطح دریا نیز رسیده است. اکنون بسیاری از این رانش‌زاها از
سوخت و اکسید کننده مایع استفاده می‌کنند و پیشرانه (سوخت و اکسید کننده)
پس از افزایش فشار به وسیله پمپ‌ها یا فشار گاز در مخازن، به صورت مایع
وارد محفظه احتراق می‌شود و پس از فروپاشی، اختلاط فاز مایع، تبخیر، اختلاط
فاز گاز و احتراق، گاز داغی تولید می‌شود که با حرکت در طول نازل، انرژي
گرمایی آن به انرژي جنبشی تبدیل می‌شود و تکانه جت خروجی، فضاپیما یا
ماهواره را جرکت داده و به پیش می‌راند.
به جرات می‌توان گفت موتورهای موشکی بیشترین نیروی پیشران را در فضاپیماها ایجاد می کنند.
۲-۱- پیشرانش الکترومغناطیسی (electromagnetic propulsion):
به جز تولید گازهای خروجی داغ و روش‌های دینامیک سیالات، راه‌های دیگری
نیز برای شتاب بخشیدن به فضاپیما از طریق خروج جرم وجود دارد که توسط نیروی
الکتریکی و نیروی مغناطیسی تامین می‌شوند. در این روش می‌توان اتم‌های
گازهای خروجی را با یک موتور الکتریکی ساده یونیزه کرده و سپس با ایجاد
اختلاف ولتاژ در این یون‌ها، آنها را با شتاب بالایی به حرکت درآورد و
فضاپیما نیز تحت تاثیر این گازهای یونیزه، شتاب می‌گیرد. البته ایده‌ی
پیشرانش الکتریکی به سال 1906 بازمی‌گردد که توسط رابرت گودارد مطرح شد.
برای برخی ماموریت‌ها به ویژه نزیک
خورشید، از انرژی خورشیدی و در ماموریت‌های دورتر، از انرژی هسته‌ای بهره
برداری می شود. به هر حال در پیشرانش الکتریکی با هر منبعی (شیمیایی،
خورشیدی یا هسته‌ای) بیشترین توان قابل تولید به میزان نیروی پیشران قابل
تولید محدود است.
تراسترهای الکتریکی معمولا نیروی پیشرانشی
کمتر از یک نیوتن تولید می‌نمایند. این نیرو بر روی زمین تقریبا معادل وزن
برداشتن یک خودکار می‌باشد اما همین نیروی کم برای افزایش عمر مداری
ماهواره‌ها بسیار حائز اهمیت است. این اهمیت سبب شده تا ناسا و شرکت‌های
بزرگ روز به روز در حال ارتقای تراسترهای الکتریکی خود باشند.
تراستر NEXT یک موتور الکتریکی با سوخت
زنون است که هم‌اکنون در آزمایشگاه پیشرانش الکتریکی مرکز تحقیقات گلن در
حال آزمایش می‌باشد. از این تراستر قرار است در ماموریت‌های آتی ناسا در
فضا که امکان استفاده از تراسترهای شیمیایی وجود ندارد، استفاده شود.
استفاده از تراسترهای الکتریکی از سال
1960 آغاز شد. این تراسترها توان الکتریکی خود را از طریق پنل‌های خورشیدی و
یا منابع سوخت هسته‌ای تامین می‌کنند. سپس این توان الکتریکی برای یونیزه
کردن مولکول‌های درون محفظه تراستر (که برای تراستر NEXT این مولکول از نوع
زنون است) استفاده می‌شوند. مولکول‌های یونیزه شده با حرکت به سوی قطب
منفی تراستر شتاب گرفته و وارد یک صفحه‌ی مشبک هدایت کننده می‌شوند و سپس
از انتهای نازل خارج می‌شوند، بدین ترتیب نیروی پیشرانش را تولید
می‌نمایند. این تراسترها معمولا شامل 5 بخش اصلی منبع توان، واحد پردازش
توان، سامانه‌ی مدیریت سوخت، رایانه‌ی کنترل و محفظه‌ی اصلی تراستر
می‌باشند. تراسترهای الکتریکی نیروی پیشرانش کمی را تولید می‌نمایند اما
همین نیروی کم با توجه به وجود شرایط خلا در فضا برای ماهواره‌ها و
فضاپیماها بسیار مفید خواهد بود. معمولا از تراسترهای الکتریکی برای حفظ
موقعیت مداری استفاده می‌شود. البته گاهی از آنها برای انجام مانورهای
مداری در بازه‌های زمانی طولانی نیز استفاده می‌شود.
۲- پیشرانش بدون استفاده از عکس‌العمل جرم خروجی: طبق
قانون بقای اندازه حرکت، اگر جرمی از جسم خارج نشود یا نیرویی به آن وارد
نشود، پس نمی‌تواند مرکز جرم خود را جابه‌جا کرده وشتاب بگیرد. حال آنکه
لازم است بدانیم فضا به ویژه منظومه شمسی، کاملا خالی از نیرو نیست، بلکه
نیروی گرانشی بین اجرام و نیروی الکترومغناطیسی اهمیت ویژه‌ای دارند که
می‌‌توانند باعث ایجاد تغییر در اندازه حرکت فضاپیما شوند. اما چون
بهره‌گیری از این نیروها نیاز به ابزار دقیق و پیچیده‌ای دارد، هنوز در
وضعیت بررسی است.
