تولید مثل در ماهیان
ماهیان به یکی از سه روش زیر تولید مثل می کنند :
1- در
اغلب ماهیان، جنس های نر وماده از هم جدا هستند که این روش تولید مثلی را
روش دو جنسی می نامند. در این ماهیان دو اندام قرینه به نام غدد تناسلی
وجود دارد که در ماهیان نر بیضه ودر ماهیان ماده تخمدان می باشد ودر محوطه
شکمی وجود دارد.
2-
بعضی از ماهیان هرمافرودیت ( نر – ماده) هستند. این نوع تولید مثل در هامور
ماهیان ( خانوادهSerranidae ) وبعضی از آزاد ماهیان مشاهده می شود. هامور
هرمافرودیت ناپایدار است یعنی ابتدا نر است ودر سنین بالا ماده می شود.
3- روش
بکر زایی، که در این روش ماده بدون دخالت نر تولید مثل می کند وحتی ممکن
است جفتگیری هم انجام شود ولی در این حالت، اسپرم فقط تحریک کننده تخمک است
وبا تخمک ترکیب نمی شود وماهیان به وجود آمده بدون داشتن صفات پدری غالبا
ماده اند مثل: مولی آمازون (Fiecillia firmosa) که زنده زاست وخاص مناطق
گرمسیری می باشد.
ماهیان
ممکن است زنده زا (Viviparous) ، تخم گذار (Oviparous) ، یا تخم زنده گذار
(Ovoviviparous) باشند. در ماهیان زنده زا، نوزاد از بدن خارج می شود مثل
ماهی گامبوزیا وبمبک معمولی . در ماهیان تخم زنده گذار، تخم در داخل بدن
کمی رشد کرده واندکی قبل از خروج نوزاد از تخم، تخم از شکم ماهی ماده بیرون
می آید مثل بمبک گربه. ماهیان زنده زا وماهیان تخم زنده گذار، لقاح داخلی
دارند اما ماهیان تخم گزار یا تخمک گزار لقاح خارجی دارند.
در بعضی
از ماهیان جنس های نر وماده از لحاظ شکل ظاهری از هم قابل تشخیص هستند،
مثلا در ماهی سفید دریای خزرRutilus frisii kutum در فصل تخم ریزی سر وتمام
بدن جنس نر از برجستگی های مرواریدی پوشیده می شود . در این موقع می گویند
ماهی نر لباس عروسی بر تن کرده است. این برجستگی ها که به صورت زواید شاخی
مانند هستند بعد از فصل تخم ریزی در اثر ترشح هورمن ها ناپدید می شوند.
لوب
پائینی باله دمی در ماهی نر دم شمشیری (Sword tail) که از ماهیان جنگجوی
آکواریومی است، بسیار رشد کرده وسیخ مانند شده . در ماهی گورامی
(Trichogaster leeri) در جنس نر باله پشتی ومخرجی، بزرگ تر ، پهن تر وداز
تر است. همچنین رنگ باله ها درخشان تر است. در ماهی آزاد دریای خزر (Salmo
trutta caspius) انتهای فک پائینی در جنس نر به طرف بالا برگشته وبه صورت
قلاب یا دندان خمیده ای درآمده است . در ماهی آزاد گوژ پشت (Oncorhynchus
gorbuscha) در جنس نر، هر دو فک بالایی وپائینی کاملا خمیده شده وبرآمدگی
بزرگی در پشت سرآن پدید می آید . در ماهی گامبوزیا یا ماهی گوپی، تعدادی از
شعاع های باله مخرجی جنس نر تبدیل به عضو جفت گیری( گنوپودیوم) می شود.
لقاح در ماهيان:
به مجموع حركات رفتاري و فيزيولو‍‍‍‍ژيكي در ماهيان
كه در پايان مراحل رشد مواد تناسلي به تخم ريزي يا اسپرم ريزي ميانجامد
توليد مثل يا تخم ريزي (spuwning)
گفته مي شود . اسپرم مههي وقتي كه داخل بيضي استابي حركت مي باشد كه غير
فعال بودن ان توسط شرايط شيميايي خاصي انجام ميگيرد كه شامل غلظت هاي بالاي
كاتيون هاي چون H+ يا PH – اسيدي ترشح هورمون DHP توسط بيضه حركت اسپرم ها را داخل كانالهاي خروجي اسپرم با قليايي شدن (افزايش PH)تحريك مي نمايد تخمك توسط لايه اي به نام lo zona radia و داراي سوراخي در قسمت حيواني به نام ميكروپيل است كه به يك اسپرم اجازه ورود به تخمك را ميدهد لقاح تخمك توسط چند اسپرم (poly spremy)حالت
كشنده را براي تخم ايجاد مي كند بنابراين تخمك جهت مقابله با ان حالت نفوذ
پذيري را نسبت به اسپرم هاي ثانويه ايجاد مي كند كه به تغييرات در لايه (cortical alveoli) كه بلافاصه زير غشاء تخمك قرار گرفته انجام مي گيرد و در نهايت به بسته شدن سوراخ ميكروپيل منجر مي شود لايه cortical alveoli همچنين
پروتين ترشح مي كند كه باعث سخت شدن لايه تخمك گرديده و ان را در برابر
خطرات مكانيكي بعدي محافظت مي كند و علاوه بر ان به دليل توليد موتد ضد
باكتريايي تخمك را از خطرات حملات باكتريايي محسون مي دارد .
