نيم‌نگاهى به اوقات فراغت
چكيده
اوقات فراغت به معناى زمان استراحت، آسايش، آرامش و زمان آزاد مى‌باشد
كه هر فردى به ميل خود از آن استفاده مى‌نمايد. استفاده بهينه از ايام
فراغت نقش بسزايى در بهداشت روانى افراد جامعه خواهد داشت. امروزه قشر جوان
جامعه كه بيشتر تحت تأثير تهاجم فرهنگى دشمن قرار دارد بايد مورد توجه
قرار گيرد تا از رواج تفريحات انحرافى در اين قشر بتوان پيشگيرى به عمل
آورد. بنابراين، ايجاد زمينه مناسب براى محيطى نشاط‌آور و تفريحات لذت‌بخش
متناسب با الگوهاى فرهنگى جامعه ايجاب مى‌نمايد كه به مسئله اوقات فراغت
نوجوانان و جوانان بيش از پيش توجه شود. با عنايت به اينكه اكثريت جامعه ما
را قشر جوان تشكيل مى‌دهد و جوانان و نوجوانان در زمان تابستان اوقات
فراغت زيادى دارند، از اين‌رو، اين مقاله با رويكرد نظرى و بررسى اسنادى و
با هدف شناسايى راه‌هاى مناسب گذران اوقات فراغت، از جمله ورزش، فعاليت‌هاى
هنرى، كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى، پايگاه‌هاى مقاومت بسيج، سينما، رايانه،
كتابخانه و پارك‌هاى شهرى، به اين مسئله پرداخته است.
كليدواژه‌ها : اوقات فراغت، انحراف، بزهكارى، هدايت، تربيت.
مقدّمه
يكى از مسائل مهم در تعليم و تربيت نوجوانان جامعه، به ويژه قشر
دانش‌آموز، توجه لازم به اوقات فراغت آنان است؛ چراكه اگر فعاليت متناسب با
هنجارهاى اجتماعى براى آنها در نظر گرفته نشود، ناهنجارى‌هاى اجتماعى
بسيارى را سبب خواهد شد. بنابراين، پر نمودن اوقات فراغت مورد توجه
كارشناسان علوم تربيتى و اجتماعى قرار گرفته است كه مى‌توان از آن در جهت
كسب ارزش‌هاى اجتماعى استفاده بهينه نمود و در غير اين صورت، مى‌تواند
ضايعات جبران‌ناپذيرى را به قشر نوجوان جامعه وارد سازد. با توجه به اينكه
اين قشر بيشتر تحت تأثير آسيب‌هاى اجتماعى قرار مى‌گيرد و در دوران بلوغ
دچار هيجانات، احساسات و عواطف شديدى هستند، بررسى اين مسئله از اهميت
ويژه‌اى برخوردار است تا بتوان به نوعى از انحرافات در اين دوره پيشگيرى
نمود.
امروزه پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله مسائل مهم
اين قشر آينده‌ساز و ارزشمند محسوب مى‌شود و بر اساس نتايج تحقيقات متعدد،
يكى از علل انحرافات اجتماعى قشر جوان پر ننمودن بهينه اوقات فراغت آنان
است. از اين‌رو، مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه دست‌اندركاران
تعليم و تربيت و صاحب‌نظران علوم رفتارى را به خود جلب نموده و شكّى نيست
كه نداشتن برنامه‌اى سودمند براى گذراندن بهينه اوقات فراغت قشر جوان زمينه
را براى بروز بسيارى از مفاسد اجتماعى فراهم مى‌آورد. اوقات فراغت به دليل
اينكه عارى از تكاپوى موظف و تنش‌ها و فشارهاى ذهنى و روانى است، از
بهترين شرايط براى اصلاح عادات ناپسند و رفتارهاى نامطلوب در فرد به شمار
مى‌رود.2
در زمينه اوقات فراغت پژوهش‌هايى صورت گرفته كه نشان مى‌دهد
استفاده بهينه و برنامه‌ريزى درست از اوقات فراغت مى‌تواند ارتباط نزديكى
با بهداشت روانى، بروز خلّاقيت و جلوگيرى از انحرافات اخلاقى و اجتماعى
داشته باشد. يكى از روان‌شناسان در پژوهشى پيرامون «هنگامه‌هاى فراغت،
زمينه‌ساز بهداشت روانى و بستر خلّاقيت‌ها» بيان مى‌كند كه بهره‌گيرى از
ساعات و ايام فراغت، عامل مهمى در پيشگيرى از تأثيرات نامطلوب فشار روانى،
همچون اضطراب و هيجان‌زدگى است و نقش بسزايى در تأمين بهداشت روانى و تبلور
انديشه‌هاى آزاد خواهد داشت.
پژوهشى با عنوان «بحثى پيرامون اوقات فراغت» در ماهنامه تربيت
آمده است: «اولين امتياز استفاده از اوقات فراغت، جلوگيرى از هرز رفتن
نيروها و هدر دادن خلّاقيت‌هاست.» در تحقيقى پيرامون «خانواده و ضرورت توجه
به اوقات فراغت فرزندان» توسط آقاى عصاره آمده است كه برنامه‌ريزى اوقات
فراغت، مناسب‌ترين شرايط براى بالابردن قدرت ابتكار و خلّاقيت افراد است.
همچنين بررسى‌هاى متخصصان تربيت بدنى (نبوى و ذكايى) نشان مى‌دهد كه بسيارى
از ناراحتى‌هاى جسمى مانند : اسهال، يبوست، ناراحتى‌هاى معده، كوفتگى
عضلانى، سردرد و ناراحتى‌هاى پوستى، ريشه روانى از قبيل ترس، خشم، يأس و
نااميدى دارند. پرداختن به امور تفننى، تفريحى و فرهنگى كه بر اساس ميل و
رغبت فرد صورت گيرد، نوعى رضايت‌خاطر و آرامش خيال را به دنبال دارد و
افراد معمولا در پرتو استفاده از اوقات فراغت، اضطراب و نگرانى‌هاى خويش را
رها نموده، به آرامش و آسايش لازم دست مى‌يابند.3
تعريف اوقات فراغت
در تعريف اوقات فراغت با عنايت به لغت‌نامه‌ها و نظريات صاحب‌نظران متعدد علوم رفتارى، مى‌توان به موارد ذيل اشاره نمود :
فرهنگ عميد فراغت را به معناى آسودگى و آسايش و آسودگى از كار و شغل معنا كرده است.4
در لغت‌نامه دهخدا نيز فراغت به معناى آسايش، آرامى و استراحت و ضد گرفتارى از كار و شغل معنا شده است.5
برخى از صاحب‌نظران آن را «فعاليت براى خود» يا «زمان آزاد» يا «زمان
فروخته نشده‌اى كه متعلق به فرد است» و «زمانى كه فرد به ميل خود از آن
استفاده مى‌كند» توصيف نموده‌اند.6
به نظر اوژه، منظور از فراغت، تفريحات و سرگرمى‌هايى است كه افراد به هنگام آسودگى از كار با شوق و رغبت به سوى آن روى مى‌آورند.7
دومازيه جامعه‌شناس معروف فرانسوى، اوقات فراغت را مجموعه
فعاليت‌هايى مى‌داند كه شخص پس از ارزيابى از تعهدات و تكاليف شغلى،
خانوادگى و اجتماعى با ميل و اشتياق به آن مى‌پردازد و غرضش استراحت،
تفريح، توسعه دانش يا به كمال رساندن شخصيت خويش يا به ظهور رساندن
استعدادها، خلّاقيت‌ها و يا بسط مشاركت آزادانه در اجتماع مى‌باشد.8
ماكس كاپلان، فراغت را به خاطره‌اى دلپذير، نوعى رهايى
از وظايف اجتماعى، ادراك روانى، آزادى و فعاليت فرهنگى و سرشتى از بازى و
تفريح تعريف مى‌كند و آن را شامل دو جنبه مى‌داند: جنبه فردى كه مى‌تواند
رضايت درونى را شامل شود و جنبه اجتماعى كه مبتنى بر ارزشى است كه جامعه
براى آن قايل است.9
با عنايت به مباحث مزبور، مى‌توان اوقات فراغت را زمان‌هايى دانست كه
يك فرد وراى انجام وظايف فردى و اجتماعى خويش دارد و مى‌تواند آن را با ميل
خود در امور مختلف صرف كند و بسته به اينكه چگونه و با چه وسيله‌اى اين
اوقات پر شود، مى‌تواند پربارترين و شوق‌انگيزترين لحظات و يا بعكس
ملال‌آورترين، بى‌بارترين و حتى مفسده‌انگيزترين دقايق باشد. تاگور انديشمند هندى مى‌گويد: «تمدن بشرى نتيجه استفاده درست از اوقات فراغت است.»10
اهميت اوقات فراغت
بحث در مورد پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حيث
مهم است كه اين اوقات همچون شمشيرى دولبه است؛ لبه‌اى از آن مى‌تواند
رشددهنده و اصلاحگر باشد و لبه‌اى ديگر زايل‌كننده نيروى جوانى و حتى
بيهودگى و فسادانگيز. به همين علت، مى‌توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات
فراغت، چه از جنبه‌هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه‌هاى مخرّب و فسادانگيز،
در حدى است كه ساير جنبه‌هاى زندگى هر فرد را به طور چشمگيرى تحت‌الشعاع
قرار مى‌دهد. بنابراين، فعاليت‌هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده يا
نامطلوب بودن آن، در رشد و شكوفايى و يا بعكس در تخريب و انحطاط شخصيت
نوجوانان و جوانان مؤثر است.
بنابراين، بهره‌گيرى از ساعات و ايام فراغت، عامل مهمى در پيشگيرى از
تأثيرات نامطلوب «فشار زمان» همچون اضطراب و هيجان‌زدگى است و نقش بسزايى
در تأمين بهداشت روانى و تبلور انديشه‌هاى آزاد خواهد داشت.11
به دليل همين اهميت، متفكران بسيارى درباره آن اظهارنظر كرده‌اند. براى نمونه، فرانسيس دوكه12مى‌گويد: به من بگوييد اوقات فراغت خود را چگونه مى‌گذرانيد تا بگويم كه هستيد و فرزندانتان را چگونه تربيت مى‌كنيد. جان فوراستيه13 مى‌گويد :
فراغت هديه‌اى است كه به ما عطا كرده‌اند، اما شيوه استفاده از آن را نمى‌دانيم. تاگور14 مى‌نويسد :
تمدن‌هاى انسانى سرمايه‌هاى جاويدانى هستند كه از كاشت، داشت و برداشت‌هاى صحيح اوقات فراغت متجلّى گشته‌اند.15
از سوى ديگر، تحقيقات متعدد نشان داده است كه رواج انواع
تفريحات انحرافى در بسيارى از كشورهاى غربى و در برخى از كشورهاى در حال
توسعه، ناشى از نداشتن امكانات مناسب تفريحى است. طبيعى است جوان كنجكاو و
پرانرژى اگر از تفريحات سالم برخوردار نبوده و اين امكان را نداشته باشد كه
با ثمربخش ساختن وقت آزاد خود روحيه كنجكاو و خلّاق خويش را ارضا نمايد،
امكان اينكه به سوى فعاليت‌ها و تفريحات ناسالم كشيده شود، زياد است. در
همين زمينه، تحقيقى كه در سال 1376 در شهرستان محلّات انجام گرفت نشان داد
5/65 درصد از نوجوانان و جوانان بزهكارى كه در آن شهرستان مورد تحقيق قرار
گرفته‌اند، فقدان وسايل تفريحات سالم را به مقدار «زياد» و «تا حدودى» از
عوامل مؤثر در بزهكارى خود عنوان نموده‌اند.16
البته نبودن وسايل تفريحات سالم، به هيچ وجه دليل منحصر به فرد
انحرافات اجتماعى نيست، ولى غالبآ يكى از موجبات آن محسوب مى‌شود. به هر
روى، ضرورت توجه به اين موضوع كه گذران مناسب و متنوع اوقات فراغت نوجوانان
و جوانان مى‌تواند متضمن كمك به رشد و شكوفايى استعدادهاى آنان در كاهش
افسردگى‌ها و انحرافات اجتماعى باشد، امر غيرقابل انكارى است و اين حقيقت
را نمى‌توان ناديده گرفت كه يكى از جنبه‌هاى مهم حيات بشر كه بخش قابل
توجهى از زندگى او را به خود اختصاص مى‌دهد، اوقات فراغت است.
«اوقات فراغت يعنى آزاد شدن از يك دوره مصرف انرژى و تمركز خاص بر حالتى
ديگر كه ممكن است استراحت، تجديد قوا، تنوع و تغيير فرصت ارزشيابى از خود
باشد.»17
همچنين جوان بودن جمعيت كشور ما، كه يكى از ويژگى‌هاى اصلى آن محسوب
مى‌شود، ضرورت توجه به اوقات فراغت آنان را كه آينده‌سازان اين كشور اسلامى
خواهند شد، به خوبى ملموس و مشهود ساخته است؛ چراكه جوانان به طور طبيعى
مايلند در ساعات فراغت از تفريحات لذت‌بخش و نشاط‌آور استفاده كنند و
بدين‌وسيله موجبات مسرّت و آرامش خود شوند و اين در حالى است كه عدم توجه
به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان موجب خواهد شد تا مروّجان فرهنگ
غرب با برنامه‌ريزى‌هاى شوم، حساب‌شده و منحرف‌كننده خود و با در اختيار
داشتن پيشرفته‌ترين فناورى‌ها باعث رواج فساد و ابتذال ميان نوجوانان و
جوانان شده و اهداف خود را تحقق بخشند.
«جامعه سالم جامعه‌اى است كه اعضاى آن بتوانند ضمن رفع نيازهاى زندگى از
طريق اشتغال متعارف، از سرگرمى‌هاى سالم، روابط انسانى مطلوب و شعف عاطفى
كه از صرف صحيح اوقات فراغت خويش حاصل مى‌كنند چنان مسرور شوند كه براى
لذتى زودگذر، راه انحراف در پيش نگيرند.»18
با عنايت به موارد فوق، اگر مسئولان جامعه و خانواده‌ها هدايت و
راهنمايى نوجوانان و جوانان را در خصوص اوقات فراغتشان بر عهده نگيرند،
احساسات جوانى آنان و يا مروّجان بى‌رحم فرهنگ منحط غرب راهنماى اين نسل
ارزشمند و آينده‌ساز خواهد شد و نه تنها نوجوانان و جوانان نخواهند توانست
از اوقات فراغت خود بهره بگيرند، بلكه اوقات فراغت آنان با ابتذال پر خواهد
شد.
بنابراين، بجاست به منظور تحقق اهداف مقدس نظام اسلامى‌مان، با
سرمايه‌گذارى، برنامه‌ريزى و سياست‌گذارى مناسب عنايت بيشترى به اوقات
فراغت نوجوانان و جوانان شود. ويكتور پوشه، از مشاهير جهان طب، به
دولت خود پيشنهاد مى‌كند در دبيرستان‌ها به جاى تدريس زبان‌هاى يونانى و
لاتين، از ورزش استفاده شود تا به وصيت فرنسيس بيكن كه مى‌گفت: ورزش كنيد تا تندرست و سالم باشيد (زيرا تن سالم براى روان به حكم يك مهمان‌خانه است) عمل شود.19
تعطيلات تابستانى و اوقات فراغت
در تابستان به لحاظ اينكه قشر عظيمى از نوجوانان و جوانان فعاليت خاصى
انجام نمى‌دهند، پر نمودن بهينه اوقات فراغت آنان نقش بسيار مهمى در زندگى
آنها ايفا مى‌كند. تحقيقات به عمل آمده نشان مى‌دهد كه پر ننمودن بهينه
اوقات فراغت دانش‌آموزان حتى دانشجويان در اين فصل باعث مى‌گردد تا تعداد
كثيرى از آنان به سوى انواع انحرافات اجتماعى گرايش پيدا كنند. براى نمونه،
در فصل تابستان تعداد دانش‌آموزانى كه بنا بر اتهامات منكراتى توسط مراجع
ذيصلاح دستگير مى‌شوند به مقدار قابل توجهى بيشتر از ساير فصول است. افزايش
دانش‌آموزان دستگيرشده در فصل تابستان ناشى از خلأ موجود در گذران بهينه
اوقات فراغت اين قشر مى‌باشد.20
چگونگى گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در تعطيلات تابستان از
اهميت خاصى برخوردار است؛ زيرا اين ايام طولانى است و در صورت هدايت نشدن
آنان و عدم وجود امكانات و تسهيلات كافى براى اين امر، موجبات صدمات روحى و
انحرافات اجتماعى آنان فراهم مى‌شود. بنابراين، لازم است كه بيشترين
استفاده را از اين ايام نمود؛ زيرا «اوقات فراغت از ديد اجتماعى، مانع بروز
انحرافات اجتماعى؛ از ديد اقتصادى، باعث افزايش كار و توليد؛ از ديد
سياسى، مانع از بحران‌هاى سياسى و آشوب‌هاى اجتماعى؛ و از نظر روان‌شناسى،
باعث بهداشت روان و تضمين سلامت انسان‌ها و ايجاد نشاط مى‌شود.»21
گذران بهينه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان نه تنها از
انحرافات اجتماعى آنان پيشگيرى مى‌كنند، بلكه باعث آزاد شدن انرژى
نوجوانان و جوانان دانش‌آموز شده و منجر به خودشكوفايى و آشكار شدن
استعدادهاى آنان مى‌شود كه اين امر نقش مهمى در تكوين شخصيت فردى، اجتماعى و
آينده اين نسل ايفا مى‌كند و آنان را در نزديك شدن به علايق، تمايلات و
آرزوهاى خود كمك مى‌نمايد و به همين علت، برخى از صاحب‌نظران روان‌شناسى و
علوم تربيتى گذران بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را بيانگر درجه
سلامت آنان مى‌دانند.
امام صادق † مى‌فرمايند: «سلامت، نيرومندى، فراغت، جوانى، نشاط و
بى‌نيازى خود را فراموش منما، در دنيا از آنها بهره‌بردارى كن و متوجه باش
كه از اين سرمايه‌هاى عظيم به نفع معنويات و آخرت خود استفاده نمايى.»22
در برنامه‌ريزى براى پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و
جوانان در تابستان، حتى‌المقدور بايد به گرايش‌ها، تمايلات و نيازهاى
نوجوانان و جوانان توجه نمود و مشاركت خود آنان را در برنامه‌ريزى‌ها جلب
كرد و نيز وضعيت اقتصادى، فرهنگى و تحصيلى خانواده‌ها را در برنامه‌ريزى‌ها
نبايد از نظر دور داشت. با اين حال، اگر در پر نمودن بهينه اوقات فراغت
دانش‌آموزان در فصل تابستان به شيوه‌هاى صحيح تربيتى توفيق حاصل ننماييم
بى‌شك، زمينه انحرافات را در بين دانش‌آموزان فراهم ساخته و در نتيجه، با
عواقب زيانبارى مواجه خواهيم شد.23
زمينه‌ها و فعاليت‌هاى اوقات فراغت
فراغت بستگى به عوامل گوناگونى دارد. تغييرات گوناگون اجتماعى در جوامع،
ماهيت فراغت و نحوه گذران آن را دگرگون كرده است. «اوقات فراغت در هر كشور
تابعى از نظام سياسى آن كشور است. در نظام‌هاى دموكراتيك فعاليت‌هاى اوقات
فراغت بيشتر به عهده مؤسسات خصوصى است، در حالى كه در نظام‌هاى ديكتاتورى
مانند آلمان قبل از جنگ، اوقات فراغت مردم را برنامه‌ريزى و بر اساس اهداف
دولتى جهت مى‌دهند.»24
اهمّ فعاليت‌ها و زمينه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذيل ارائه مى‌گردند :
1. ورزش
ورزش و بازى از قديم‌الايام يكى از صور مهم گذران اوقات فراغت بوده است و
بسيارى از دانشمندان گرايش انسان به ورزش و بازى را ناشى از يك نياز فطرى و
غريزى مى‌دانند. براى نمونه، راس25
معتقد است: «اشتياق مردم امروزى به ورزش و بازى از عطش غريزى حاكى است؛
چه در دنياى يكنواخت و زندگى شاق و ملال‌انگيز كنونى، بازى، خاطر را از
امور عادى حيات منصرف مى‌كند و به امورى تازه كه مطبوع طبع است معطوف
مى‌دارد.»26
پستالوزى27 اعتقاد داشت كه ورزش و بازى از
طريق درگيرى‌ها، سرگرمى‌ها، كوشش‌ها و فعاليت‌ها بر مجموعه اعمال لازم
براى زندگى فرد كمك كرده و از اين طريق انسجامى محكم ميان روح و جسم برقرار
مى‌كند. فروبل28 ورزش و بازى را به مثابه ساده‌ترين راه بيان نيروى سازنده فرد در نظر داشت. ليبرمن،29 از تحقيقات خود نتيجه گرفت كه با فراهم آوردن فرصت‌ها توأم با بازى مى‌توان قدرت خلّاقيت را رشد داد.30
در نهايت، همچنان‌كه علم، خواب، خوراك و استراحت داراى هدفى مى‌باشد،
تفريح و سرگرمى هم داراى نتيجه مفيد است و زمانى را كه انسان براى تفريح و
سرگرمى مى‌گذراند نيز بايد در جهت اهدافى باشد. يكى از مهمترين اهداف ورزش
آماده‌سازى جسم و روح انسان براى انجام كار مفيد و بهتر است و در حقيقت،
بهترين نوع تفريح كه مى‌تواند جسم و روح ما را تقويت كرده و روح را تعالى
بخشد، ورزش است كه هم تفريح مى‌باشد و هم سازنده. جمله معروف «عقل سالم در
بدن سالم است» خود مصداقى از اين جهت است. ورزش ضمن آنكه يك عمل تفريحى و
نشاط‌آور و سرگرم‌كننده در ساعات اوقات فراغت است، وسيله‌اى مؤثر در حفظ
سلامت بدن و نيرومندى جسم است، همچنين تقويت‌كننده مهارت‌هاى حسى و حركتى
در فرد و در نهايت، مى‌تواند موجب افزايش قدرت تفكر فرد گردد.31
2. هنر و فعاليت‌هاى مربوط به آن
خلق و ايجاد اصولا لذت‌بخش و تحريك‌كننده ذوق انسان است. لذتى كه از
پديد آمدن يك اثر هنرى و يا حتى از تهيه و تكميل يا تعمير وسايل مورد نياز
زندگى با كوشش شخص به انسان دست مى‌دهد، در اصلْ نوعى تغذيه روان و تقويت
استعدادهاى نهفته انسانى را به همراه دارد و به سبب همين انگيزه درونى،
مشغول شدن به اين‌گونه فعاليت‌ها در اوقات فراغت جنبه سازنده و آموزنده قوى
داشته و تقويت و تلطيف مهارت‌هاى دستى و نيرومندى هنرى انسان را موجب
مى‌شود.
«كاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمايش در تشخيص مشكلات عاطفى و
نابسامانى‌هاى روحى، خصوصآ در روان‌درمانى كودك و نوجوان مورد تأكيد قرار
دارد؛ زيرا هنر شيوه‌اى مناسب در بيان غيرمستقيم است. در اين شيوه، مشكلات و
محدوديت‌ها راحت‌تر بيان مى‌شود.»32 بنابراين، پر نمودن اوقات فراغت از طريق فعاليت‌هاى هنرى كاربردى فراوان دارد.
3. برنامه‌هاى كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى
يكى ديگر از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل
تابستان، كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى مى‌باشند كه عمده كار آنها فعاليت‌هاى
هنرى، آموزشى، ورزشى، كلاس‌هاى قرآن، اردوهاى مختلف، كلاس‌هاى تقويتى و…
مى‌باشد و چون اين مراكز زير نظر وزارت آموزش و پرورش اداره مى‌شوند و
گردانندگان آن مربيان و معلمان مى‌باشند، مى‌توان از آن به عنوان مركز
مطمئن‌ترى براى گذران اوقات فراغت سودمند نوجوانان و جوانان ياد كرد.
«عده‌اى از صاحب‌نظران معتقدند كه فعاليت‌هاى اوقات فراغت در نهايت موجب
رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعاليت‌هاى سالم از جمله
شركت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت‌هاى بيكارى و بعضآ بزهكارى اجتماعى
كاسته مى‌شود، بلكه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در
جامعه افزايش خواهد يافت.»33
4. ويدئو
يكى ديگر از زمينه‌ها و فعاليت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان
تماشاى فيلم‌هاى ويدئويى است و برخى از جوانان و نوجوانان ديدن فيلم را
براى گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى‌كنند و شكى نيست كه فيلم‌هاى مناسب
ويدئويى به عنوان يك وسيله سمعى و بصرى مى‌تواند تأثير عميقى در طرز تفكر
تماشاگران گذاشته و ساعات فراغت را كارساز نمايند.
البته بديهى است كه امكان استفاده منفى از اين دستگاه نيز ميسّر است و
از سوى ديگر، تعداد زيادى دستگاه ويدئو در خانواده‌هاى ايرانى به نمايش
فيلم‌هاى مختلف مشغولند.34 «بيش از 75
درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ويدئو و سى دى پرداخته و در
اين خصوص فيلم‌هاى سينمايى و موسيقى را به ساير برنامه‌ها ترجيح مى‌دهند.»35
يكى از عوامل مهم بزهكارى در بين نوجوانان، مشاهده سى‌دى‌هاى جنايى و
تحريك‌كننده امور غيراخلاقى است. بنابراين ضرورت توجه خاصى به انواع
رسانه‌ها در اين زمينه ضرورى است.
رسانه‌هاى گروهى از طريق نمايش فيلم‌هاى جنايى، صفحات حوادث مطبوعات و
رمان‌هاى پليسى و جنايى در امر يادگيرى و ازدياد جرايم تأثير نامطلوبى
دارند؛ چون بسيارى از مجرمين جوان سعى كرده‌اند خود را به جاى هنرپيشه‌هاى
فيلم‌هاى جنايى گذارند. به عبارت ساده‌تر، اعمال آنها را تقليد نموده‌اند.36
5. برنامه‌هاى پايگاه مقاومت بسيج
از ديگر فعاليت‌هايى كه مى‌توان براى پر كردن اوقات فراغت نوجوانان و
جوانان توجه خاص به آن داشت، برنامه‌هاى پايگاه‌هاى بسيج مى‌باشد و با
عنايت به اينكه نظام مقدس جمهورى اسلامى ايران به دلايل مختلف نياز به
آمادگى كامل نظامى، فرهنگى، سياسى، اخلاقى و دينى و… دارد، توجه به
اين‌گونه مراكز و جذب نوجوانان و جوانان به آنها را بايد ضرورى و پراهميت
دانست و مى‌توان از اين مراكز به عنوان يكى از مطمئن‌ترين مكان‌ها براى پر
نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان ياد كرد؛ زيرا نه تنها در اين مراكز
به آموزش نظامى و آمادگى جسمانى توجه مى‌شود، بلكه به ابعاد تربيتى،
فرهنگى، عقيدتى و سياسى هم پرداخته و بها داده مى‌شود. «در اثر فعاليت‌هاى
سالم، از جمله كتابخوانى، فعاليت‌هاى هنرى، شركت در اردوهاى جمعى، انجام
فعاليت‌هاى جسمانى و ورزش، انجام فعاليت‌هاى فوق برنامه عملى و ذوقى،…
مى‌توان باعث اشاعه فرهنگ عمومى گرديد.»37
6. سينما
يكى ديگر از فعاليت‌ها و زمينه‌هاى پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان
و جوانان سينماست و به راستى كه مى‌توان آن را به عنوان يك وسيله آموزشى
بسيار مؤثر و يك معلم باارزش اجتماعى ياد نمود. نيروى مرموز و سحرآميزى كه
در نمايش فيلم‌هاى سينمايى وجود دارد تا آنجاست كه كودك خردسال تا مرد
سالخورده را به سوى خود مى‌كشاند. از اين‌رو، مى‌توان سينما را يكى از
پيشرفته‌ترين وسايل تعليم و تربيت معرفى نمود كه مى‌تواند در پر نمودن
بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر باشد. البته در آسيب‌شناسى سينما
به اين نكته مهم بايد توجه داشت كه «سينما به اغراق‌گويى در ارزش‌ها و
تحريك احساسات جوانى و ماجراهاى شادى‌بخش يا جنايى پرداخته است كه تمام اين
تغييرات موجب عدم پذيرش رفتارهاى جوانان توسط والدين مى‌گردد كه سرانجام
به ستيزه بين آنها منجر مى‌گردد.»38
بررسى‌ها نشان مى‌دهد كه تماشاى فيلم‌هاى سينمايى تأثير عميقى
بر روى منش و شخصيت بينندگان فيلم دارد؛ به ويژه اينكه بيشتر فيلم‌هاى
سينمايى با خشونت همراه است كه مى‌تواند پرخاشگرى در روابط شخصى افراد را
افزايش دهد. تأثير اين فيلم بر كودكان و نوجوانان به مراتب بيشتر است.
تماشاى خشونت در فيلم‌هاى سينمايى مى‌تواند رفتار پرخاشگرانه را از چند
طريق برانگيزد :
1. تعليم شيوه‌هاى پرخاشگرانه رفتار؛ در گزارش‌ها به مواردى از كودكان و
نوجوانان برمى‌خوريم كه عمل خشونت‌آميزى را كه قبلا در فيلم ديده‌اند،
عينآ انجام داده‌اند.
2. افزايش برانگيختگى؛ به هنگام تماشاى برنامه‌هاى خشونت‌آميز در مقايسه
با برنامه‌هاى ديگر، افزايشى در برانگيختگى هيجانى ديده مى‌شود كه احتمال
رفتار پرخاشگرانه را افزايش مى‌دهد.
3. كاهش حساسيت نسبت به پرخاشگرى؛ تماشاى برنامه‌هاى خشونت موجب
برانگيختگى هيجانى مى‌شود، اما با تكرار آن، از شدت واكنش‌هاى فيزيولوژيكى
كاسته مى‌شود. ممكن است كندى هيجانى حاصل از تماشاى ممتد فيلم‌هاى
خشونت‌آميز، بر قدرت احساس همدردى با رنج افراد در زندگى واقعى اثر بگذارد و
از آمادگى ما براى كمك به آنان بكاهد.
4. كاهش قيد و بندهاى رفتار پرخاشگرانه؛ بررسى‌ها نشان مى‌دهد كه تماشاى
فرد ديگرى كه رفتار پرخاشگرانه دارد، اين قيود را سست مى‌كند. وقتى
مى‌بينيم ديگران پرخاش مى‌كنند و اين عمل اثرات نامطلوبى هم در پى دارند،
بيشتر مايل مى‌شويم خصومت خود را ظاهر سازيم.
5. تحريف نظرات مربوط به حل اختلافات؛ بر پرده سينما اغلب اوقات
اختلاف‌هاى شخصى با پرخاش بدنى حل مى‌شود، ديدن اينكه افراد خود با توسل به
خشونت بر افراد بد پيروز مى‌شوند، نه تنها چنين رفتارهايى را در نظر ما
قابل پذيرش مى‌سازد، بلكه از لحاظ اخلاقى نيز به آنها وجه مى‌بخشد.39
7. كتابخوانى
كتاب وسيله خوبى براى پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است
و وجود كتابخانه‌ها عامل مؤثرى در جلب جوانان به مطالعه كتاب خواهد بود و
داشتن امكانات مطالعه دريچه‌اى است به سوى دنياى شگفت‌انگيز علم و معرفت و
راهى است بسيار ساده و عملى براى پرورش استعدادهاى خدادادى انسان و فراگيرى
علوم و فنونى كه او را در مسير رشد و تكامل هدايت مى‌كند و چه نيكو است كه
اگر بتوانيم مطالعه را در نوجوانان و جوانان به صورت عادت درآوريم؛ چراكه
در آن صورت، ديگر ارتباط آنها با جهان دانش و آگاهى مشكل نخواهد بود و بدون
هيچ زحمت و مرارتى خواهند توانست ضمن پر نمودن بهينه اوقات فراغت، از راه
مطالعه ميزان درك و انديشه خود را نسبت به جهان هستى رشد دهند.
بر اساس تحقيقات و آمار ارائه شده از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى كه
در سال 1362 انجام گرفته، وجود كتابخانه‌هاى كمتر و محدودتر، مراجعان
كمترى را جلب مى‌نمايد؛ به گونه‌اى كه در مقايسه با استان‌هاى مختلف، استان
كهگيلويه و بويراحمد با 1258 نفر مراجع به كتابخانه كمترين تعداد و استان
خراسان با 803726 نفر مراجع بالاترين رقم را داشته است و رقم بالاى مراجعان
در خراسان به خاطر وجود كتابخانه‌هاى بيشتر و رقم كمتر مراجعان در استان
كهگيلويه و بويراحمد ناشى از كم بودن كتابخانه‌هاى موجود در استان بوده
است.40
8. برنامه‌هاى راديويى
راديو يكى از رسانه‌هاى مفيد و مؤثرى است كه مى‌تواند نقش فوق‌العاده‌اى
در انتقال دانش، اخبار، پيام‌ها و موضوعات مختلف به نوجوانان و جوانان
ايفا نموده و با در نظر گرفتن برنامه‌هايى كه موردنياز و علاقه اين قشر
مى‌باشد، در پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شود.
همچنين با تنظيم برنامه‌هايى مخصوص نوجوانان و جوانان و طرح نظريات و پاسخ
به سؤالات مى‌تواند توجه آنها را به خود جلب كند. تنوع برنامه‌ها با در نظر
گرفتن خصوصيات و ويژگى‌هاى قشر جوان و ايجاد رقابت‌هاى سازنده مى‌تواند
آنان را به گوش دادن راديو ترغيب نمايد. «گوش دادن به راديو حدود 27 درصد
نوجوانان و 36 درصد جوانان، اوقات فراغت آنها را دربر مى‌گيرد. وجود
شبكه‌هاى مختلف راديويى كه با برنامه‌هاى ورزشى، خانوادگى، علمى و آموزشى
تهيه مى‌شوند از زمينه‌هاى مناسب و بهينه براى گذران اوقات فراغت
مى‌باشند.»41
يكى از ويژگى‌هاى راديو سهولت دسترسى به آن است و تقريبآ همه خانواده‌ها
از آن بهره‌مندند و به وسيله آن مى‌توان به قشر وسيعى از مخاطبان در جامعه
دست يافت و در پر نمودن اوقات فراغت تعداد زيادى از نوجوانان و جوانان
مؤثر واقع شد.
9. برنامه‌هاى تلويزيونى
تلويزيون نيز يكى از وسايل ارتباط جمعى و بنا بر عقايد بسيارى،
پرمخاطب‌ترين ابزار فرهنگى است كه نقش فراوانى در ايجاد ارتباط با مردم و
پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته و مى‌تواند نقش مهم و
روزافزونى را در انتقال فرهنگ و كمك به آموزش و پرورش نوجوانان و جوانان در
كشور ما ايفا كند. در اين زمينه، توجه به ويژگى‌هاى دوران جوانى و همساز
كردن برنامه‌هاى تلويزيونى با روحيات، طرز تفكر و علايق جوانان امرى است كه
بايد به آن همت گماشت كه در اين ارتباط راه‌اندازى شبكه‌هاى مختلف
تلويزيون در ارتباط با جوانان در سال‌هاى اخير تجربه بسيار موفقى بوده است.
«تلويزيون به عنوان آموزگارى تأثيرگذار، رفتار انسان‌ها را از طريق
تجربه شخصيت‌هايى كه به نمايش مى‌گذارند شكل مى‌دهد. بنا بر يافته
روان‌شناسان، مشاركت نوجوانان با تلويزيون هنگام تماشاى آن رخ مى‌دهد و
نوجوان با شخصيت‌هاى تلويزيونى همانندسازى مى‌كند.»42
تماشاى برنامه‌هاى تلويزيونى مى‌تواند آسيب‌هاى فراوانى داشته
باشد، به ويژه امروزه كه بيشتر اين برنامه‌ها همراه با پرخاشگرى و خشونت
است، مى‌تواند تأثير بسزايى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص كودكان و
نوجوانان داشته باشد. اگر برنامه‌هاى تلويزيونى را آسيب‌شناسى كنيم، شواهد
زيادى كه بيانگر تأثيرات منفى برنامه‌هاى خشونت‌بار تلويزيونى است مشاهده
خواهيم كرد :
در يك بررسى طولى، كه عادات تماشاى تلويزيون را طى يك دوره ده‌ساله
پى‌گيرى مى‌كرد، كنترل شد. در اين پژوهش، بيش از 800 كودك در سنين 8 تا 9
سالگى مورد بررسى قرار گرفتند. در مورد هر كودك، پژوهشگران اطلاعاتى درباره
مدت تماشاى تلويزيون و نوع برنامه‌هاى مورد تماشا، برخى ويژگى‌هاى خانواده
و ميزان پرخاشگرى كودك از نظر هم‌كلاسى‌هايش گردآورى كردند. يكى از
يافته‌هاى اصلى اين بود، كسانى كه برنامه‌هاى پرخشونت را ترجيح مى‌دادند در
روابط فردى خود خشونت بيشترى نشان مى‌دادند تا كسانى كه برنامه‌هاى فاقد
خشونت را مى‌پسنديدند. ده سال بعد، با بيش از 400 نفر از همان آزمودنى‌ها
در سن 18 تا 19 سالگى در مورد برنامه‌هاى تلويزيونى مورد علاقه‌شان مصاحبه
به عمل آمد و آزمونى به آنان داده شد كه گرايش آنان را به بزهكارى
اندازه‌گيرى مى‌كرد. نتيجه نشان داد كه بين تماشاى زياد برنامه‌هاى
خشونت‌بار تلويزيون در 9 سالگى و ميزان پرخاشگرى در 19 سالگى همبستگى مثبتى
وجود دارد.43
10. مطالعه روزنامه‌ها
با توجه به اينكه اخبار و حوادث و رويدادهاى مختلف ايران و جهان از طريق
روزنامه‌ها منتشر مى‌گردد، از اين‌رو، يكى از فعاليت‌ها و زمينه‌هاى گذران
اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب مى‌شود. اين‌گونه رسانه‌ها مى‌توانند
نقش مهمى در اطلاع‌رسانى، تنوير افكار عمومى و گذران اوقات فراغت نوجوانان
و جوانان داشته باشد.
11. پارك‌هاى شهرى و گذران اوقات فراغت
يكى ديگر از فعاليت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان پارك‌هاى
شهرى است كه با عنايت به آرامش روحى كه در اثر حضور و گردش در آن به انسان
دست مى‌دهد، داراى اهميت بسزايى در پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و
جوانان است. «42 درصد نوجوانان جامعه مورد بررسى اظهار كرده‌اند كه بخشى از
اوقات فراغت خود را با رفتن به پارك مى‌گذرانند. اين نسبت در بين مردان 47
درصد و زنان 36 درصد بوده است.»44
بنابراين، جوانان علاقه‌مند هستند كه قسمتى از وقت خود را در آن محيط‌ها بگذرانند. دنيس گيور
كه مطالعات زيادى در زمينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان انجام داده است،
مى‌گويد: «اوقات فراغت فرصتى به فرد مى‌دهد تا انرژى خود را آزاد كند و به
خلّاقيت و خودشكوفايى نايل شود.»45
12. رايانه، اينترنت، ماهواره
امروزه رشد چشمگير فناورى اطلاعات در سطح جهانى باعث گرديده كه در مدت
زمان كمى بتوان از اطلاعات وسيع برخوردار شد. بنابراين، رايانه، اينترنت و
ماهواره اگر در جهت مطلوب و ارزش‌هاى اخلاقى قرار گيرد، يكى از بهترين
گزينه‌ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان جامعه خواهد بود. از
اين‌رو، استفاده بهينه از اين منابع مورد توجه مربيان تربيتى مى‌باشد.
البته اگر در جهت نامطلوب قرار گيرد بيشترين ضربه را به جامعه وارد خواهد
ساخت. از آن‌رو كه دشمنان از طريق تهاجم فرهنگى و برنامه‌هاى نامناسب درصدد
تحقق اهداف نادرست خود مى‌باشند، لازم است كه مكان‌هاى مناسب و هدايت و
كنترل برنامه‌ها مدنظر قرار گيرد.
«بر پايه تحقيقات 36 درصد از پاسخ‌گويان بعضى از اوقات فراغت خود را در
منزل براى سرگرمى و تفريح از اينترنت استفاده مى‌كنند. آمار چت در ايران
بسيار بالاست و گفته مى‌شود 80 درصد كاربران اينترنتى مشغول به اين كار
هستند. درصد كارهاى تحقيقاتى اينترنتى در ايران كمتر از 5 درصد است، در
حالى كه در كشورهاى اروپايى پيشرفته اين آمار بالاى 80 درصد مى‌رسد.
بازى‌هاى رايانه‌اى نيز آمار بسيار بالايى را در ميان نوجوانان به خود
اختصاص داده است.»46
پيشنهادها و راه‌كارها
1. به دليل آنكه ورزش در اولويت فعاليت‌هاى مورد علاقه نوجوانان و
جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت قرار دارد، از اين‌رو، بايد ايجاد و
توسعه مراكز مختلف ورزشى از قبيل باشگاه‌ها، ميادين و سالن‌هاى ورزشى از
طريق مبادى ذى‌ربط ورزشى صورت پذيرد و براى جذب هرچه بيشتر قشر جوان به
ورزش، مسابقات و اردوهاى مختلف ورزشى را راه‌اندازى و امكان رقابت‌هاى
سازنده بين آنها را فراهم نمود و در اين زمينه راه‌اندازى تمامى رشته‌هاى
ورزش در همه شهرستان‌ها و برگزارى مسابقات مختلف بين آنها ضرورى است.
2. عده كثيرى از نوجوانان و جوانان به دليل مشكلات اقتصادى نمى‌توانند
از امكانات محدودى كه در جهت گذران اوقات فراغت آنان تدارك ديده مى‌شود،
استفاده نمايند. از اين‌رو، شايسته است از طريق مراجع ذى‌صلاح مساعدت‌هاى
مناسبى به اين منظور پيش‌بينى گردد.
3. همان‌گونه كه اشاره گرديد، سكوت حاكم بر كتابخانه‌ها و كتاب‌هاى
موجود در آنها مى‌تواند نوجوانان و جوانان را به سمت خود كشانده و از
بهترين زمينه‌هاى پر نمودن بهينه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب
گردند. در اين زمينه، پيشنهاد مى‌گردد اولا، سالن‌هاى مطالعه كتاب‌ها گسترش
يابد؛ ثانيآ، كتاب‌هاى تخصصى تمامى رشته‌هاى علمى جديدالانتشار تهيه و در
صورت نياز به نوجوانان و جوانان تحويل داده شود.
4. از آن‌رو كه مشاهده كتاب‌هاى گوناگون و بخصوص كتاب‌هاى جديدالانتشار،
نوجوانان و جوانان را به خريد و مطالعه آنها ترغيب مى‌نمايد، شايسته است
كه نمايشگاه‌هاى كتاب در تمامى فصول سال و در همه شهرستان‌ها برپا گردد.
5. با عنايت به نقش كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى در پر نمودن اوقات فراغت
نوجوانان و جوانان، بر مسئولان مربوطه است كه در جهت گسترش فضاى فرهنگى
كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى اقدام لازم را معمول و با استفاده از مربيان
متعهد و دلسوز به گسترش برنامه‌هاى مذهبى، ورزشى، هنرى، آموزشى و اردوهاى
مختلف بپردازند.
6. با توجه به كمبود فضاهاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در سطح
كشور، بهتر است علاوه بر فعاليت كانون‌هاى فرهنگى و تربيتى، مدارس و
دانشگاه‌ها نيز پيش از شروع تعطيلات تابستانى طرح و برنامه منطقى و عملى
براى گذران اين اوقات ارائه دهند و به همين منظور مدارس و دانشگاه‌ها براى
پر كردن اوقات آزاد دانش‌آموزان و دانشجويان در تابستان داير باشند تا
نوجوانان و جوانان از امكاناتى نظير زمين ورزش، كتابخانه، كارگاه و
آزمايشگاه بهره‌مند شوند.
7. هنر و فعاليت‌هاى مربوط به آن نيز از لحاظ گذران اوقات فراغت
نوجوانان و جوانان بايد مورد توجه قرار گيرد و از آن‌رو كه گسترش هنرهايى
مانند قالى‌بافى، خطاطى، نقاشى و مانند آن علاوه بر پر نمودن بهينه اوقات
فراغت قشر جوان، از نظر مادى هم براى آنان و جامعه داراى ارزش اقتصادى است،
بر مسئولان امر است كه براى انجام چنين فعاليت‌هايى مراكزى را داير و به
آموزش نوجوانان و جوانان بپردازند و به منظور ترغيب هرچه بيشتر قشر جوان به
اين هنرها هر از چندگاه مسابقاتى برگزار نمايند.
8. با عنايت به اينكه پايگاه‌هاى مقاومت بسيج يكى از مطمئن‌ترين مكان‌ها
براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌باشند و همچنين با نگرش به
موقعيت و وضعيت نظام اسلامى‌مان از لحاظ سياسى، فرهنگى، نظامى و… لازم
است كه مسئولان مربوطه به برنامه‌هاى پايگاه مقاومت بسيج عنايت بيشترى
مبذول داشته و با گسترش فعاليت‌هاى بسيج دانش‌آموزى و دانشجويى، كلاس‌هاى
قرآن، احكام و ساير فعاليت‌هاى فرهنگى و ورزشى را بيش از قبل تقويت نمايند.
9. فهرستى از سازمان‌ها و ارگان‌هايى كه در زمينه پر نمودن اوقات فراغت
نوجوانان و جوانان در فصل تابستان توانايى كمك به دانش‌آموزان و دانشجويان
را دارند تهيه گردد و همراه با برنامه‌ها و نشانى سازمان‌ها در اختيار
دانش‌آموزان و دانشجويان و شهرستان‌ها قرار گيرد.
10. تشكيل اردوهاى كار در زمينه‌هاى توليدى اعم از صنعتى، كشاورزى و
خدماتى، به گونه‌اى كه مقررى مشخصى نيز براى نوجوانان و جوانان در نظر
گرفته شود كه اين امر نه تنها در پر نمودن بهينه اوقات فراغت آنان مؤثر
خواهد بود و باعث رشد اجتماعى آنان مى‌شود، بلكه دانش‌آموزان و دانشجويانى
كه از طبقه متوسط به پايين مى‌باشند مى‌توانند ضمن كار در تابستان هزينه
تحصيلى خود را نيز تأمين نمايند.
11. با توجه به اهميتى كه پر نمودن اوقات فراغت در سرنوشت نوجوانان و
جوانان دارد، بايد خود نوجوانان و جوانان از اهميت اين امر و نحوه گذران آن
آگاهى داشته باشند و در اين زمينه، متوليان آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها،
صدا و سيما و مطبوعات در خصوص اهميت و نحوه گذران بهينه آن به قشر جوان
آموزش‌هاى لازم را ارائه و به آنان تفهيم نمايند كه مبادا اوقات فراغت را
بيهوده بگذرانند و مقصود از گذران اوقات فراغت فقط تفريح نيست و وقتى كه يك
فرد فراغت زيادى داشت، دست‌كم بايد قسمتى از آن را نيز براى يادگيرى به
كار ببرد؛ يادگيرى مواردى كه در شكوفايى خلّاقيتش مؤثر باشد. آنان بايد
بياموزند كه زندگى خود را با تفريحات وقت‌گير و بى‌ثمر و فسادانگيز تباه
نسازند.
12. از آن‌رو كه در زمينه پر نمودن اوقات فراغت سازمان‌هاى مختلف
دخيلند، بايد بين سازمان‌هاى مختلف در امر تدارك برنامه‌ريزى براى پر نمودن
اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در مناطق مختلف هماهنگى به عمل آيد و تحقق
يا عدم تحقق برنامه‌ها مورد ارزيابى قرار گيرد و در جهت اصلاح برنامه‌ها
اقدامات مناسب صورت پذيرد.
13. از آن‌رو كه پارك‌هاى شهرى نيز از اماكن مناسب براى پر نمودن اوقات
فراغت نوجوانان و جوانان به شمار مى‌روند، بايد اين مكان‌ها از زمينه‌هاى
گرايش به انحرافات پاكسازى شوند و بدين منظور، حضور نيروهاى متعهد آشنا به
علوم رفتارى و آگاه به مسائل نوجوانان و جوانان براى اجراى فريضه امر به
معروف و نهى از منكر ضرورى است.
14. با توجه به اينكه روزنامه‌ها و مجلات بيشترين اطلاعات، اخبار و
حوادث گوناگون روز و جهان را گزارش مى‌دهند، از اين‌رو، اگر با محتواى
مناسب چاپ و به موقع و با قيمت مناسب‌ترى توزيع گردند مى‌توانند از بهترين
زمينه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باشند.
15. از آن‌رو كه يكى از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت قشر جوان استفاده
از صدا و سيماست، بايد مسئولان مربوطه ضمن توسعه كمّى و كيفى شبكه‌هاى
راديويى و تلويزيونى به منظور جلب نظر نوجوانان و جوانان برنامه‌هايى را
تهيه و پخش نمايند كه با ويژگى‌هاى سنى دوره نوجوانى و جوانى هماهنگى
بيشترى داشته باشد.
16. به منظور استقبال هرچه بيشتر نوجوانان و جوانان از برنامه‌هايى كه
توسط مسئولان براى پر نمودن اوقات فراغت آنان طراحى مى‌گردد، بايد از نظرات
جوانان هر شهرستان استفاده گردد.
نتيجه‌گيرى
با توجه به جوان بودن جامعه كنونى ما و رشد روزافزون انواع انحرافات
بخصوص در بين دانش‌آموزان، لازم است كه به مسئله مهم اوقات فراغت توجه
ويژه‌اى نمود تا بتوان با پر نمودن اوقات فراغت در جهت مطلوب و رشد
ارزش‌هاى اجتماعى و اسلامى، از انحرافاتى كه نسل جوان را تهديد مى‌كند به
نحو مطلوبى جلوگيرى به عمل آورد. از اين‌رو، با توجه به برنامه‌هاى ورزشى،
تفريحى، علمى، اجتماعى و انواع برنامه‌هاى فوق برنامه كه در مقاله حاضر به
آن اشاره شد، مى‌توان نقش مؤثرى در اين زمينه ايفا نمود كه اهمّ آنها
عبارتند از :
1. توجه دولت و مسئولان و متوليان تعليم و تربيت به ورزش نوجوانان و
جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت متناسب با ويژگى‌هاى جسمى و روانى آنان؛
2. اهميت و ارزش بيشتر دادن به فعاليت‌هاى هنرى متناسب با استعدادهاى نوجوانان و جوانان؛
3. تقويت پايگاه‌هاى مقاومت بسيج براى پر نمودن اوقات فراغت و هدايت نوجوانان و جوانان به سمت ارزش‌هاى اسلامى؛
4. رشد كمّى و كيفى كتب، مجلات و… در زمينه مطالب علمى متناسب با
خصوصيات روانى نوجوانان و جوانان به منظور پر نمودن اوقات فراغت آنان به
مطالعه و كسب ارزش‌هاى اجتماعى؛
عنوان مقاله: چگونگي گذراندن اوقات فراغت و همبسته هاي آن در دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي شيراز
چکیده:
مقدمه:
اوقات فراغت، فرصتي است كه به فرد امكان مي دهد تا هنگامي كه از كار،
اجتماعات يا تعهدات خانوادگي نسبتا آزاد است، يك فعاليت ذهني، تفريحي يا
سرگرم كننده مطابق با سليقه خود فراهم كند. اين بررسي با هدف شناسايي علايق
و گرايشات دانشجويان و ميزان اطلاع آنان از امكانات دانشگاه، براي برنامه
ريزي صحيح مسوولين دانشگاه مطابق با سليقه هاي دانشجويان انجام گرفت.
روش
ها: مطالعه مقطعي توصيفي-تحليلي با نمونه ده درصدي از كل دانشجويان رشته
هاي مختلف تحصيلي دانشگاه علوم پزشكي و با روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي
بر روي 356 دانشجو انجام گرفت. اطلاعات با استفاده از پرسشنامه، جمع آوري و
با نرم افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل گرفت.
نتايج:
ميانگين اوقات فراغت 36/1±47/2 ساعت بود كه دانشجويان 92±88 دقيقه را صرف
قدم زني در پارك، 81±77 دقيقه صرف تماشاي تلويزيون، و 49±24 دقيقه صرف
استفاده از امكانات ورزشي دانشگاه مي كردند. مهمترين اولويت هاي دانشجويان
براي پركردن اوقات فراغت خود به ترتيب استراحت 9/70 درصد (249 نفر)، تفريح
7/59 درصد (209 نفر)، مطالعه درسي 4/48 درصد (170 نفر)، غير درسي 9/47 درصد
(168 نفر)، ورزش 2/28 درصد (99 نفر)، سرگرمي 9/22 درصد (80 نفر) بود. بين
بعضي از فعاليت هاي انجام شده پسران و دختران دانشجو اختلاف معني داري وجود
داشت.
نتيجه گيري: ميزان اوقات فراغت دانشجويان علوم پزشكي شيراز در
سطح دانشجويان تهران و لبنان است و به دليل تفاوت در سليقه ها و علايق
دانشجويان مذكر و مونث و بر حسب مقطع تحصيلي آنها، دانشگاه بايد برنامه
ريزي جدي براي افزايش فعاليت هاي مفيد در اوقات فراغت انجام دهد.
