استفراغ چه زمانی خطرناک می‌شه؟
یکی از عوارض استفراغ های مکرر از دست دادن آب بدن می باشد.
براساس تعاریف علمی، استفراغ خروج با فشار محتویات درون معده از راه دهان
و گاهی از راه بینی به بیرون است که این می‌تواند غذای خورده شده یا سایر
مواد داخل دستگاه گوارش مثل زردآب (صفرا) باشد. همچنین ممکن است به دلایل
دیگری مثل بارداری، خوردن غذای فاسد، واکنش مغز به علت وجود تومور و استرس
عصبی اتفاق بیفتد. تهوع حالتی است که پیش از استفراغ در بیمار ایجاد
می‌شود. البته تهوع و استفراغ هر کدام می‌تواند به‌طور مستقل رخ دهد، اما
معمولا با یکدیگر مرتبطند. به‌طور کلی، تهوع منجر به ایجاد استفراغ می‌شود و
با رنگ‌پریدگی، تعریق و احساس گرگرفتگی بروز می‌کند. همچنین آروغ زدن،
انقباض مکرر عضلات دیافراگم و دیواره شکم است که اغلب به استفراغ منجر
می‌شود یا می‌تواند با استفراغ همراه باشد.
اشتباه نگیرید
استفراغ با قی‌کردن (برگشت غذا) که غذای هضم شده از راه مری به دهان
برمی‌گردد، اما بدون فشار است و منجر به جهیدن به بیرون نمی‌شود، فرق دارد.
در عین حال تهوع و استفراغ یک واکنش محافظتی در پاسخ به عوامل متعددی
هستند که طیف وسیعی از اختلالات خوش‌خیمی تا شرایط اورژانسی را شامل
می‌شود.
چرا استفراغ می‌کنیم
استفراغ به‌دلایل مختلف اتفاق می‌افتد. از جمله علت‌های مرکزی بروز
استفراغ می‌توان به حاملگی (اول صبح‌ها)، مصرف برخی داروها، عفونت‌های حاد
به‌ویژه در بچه‌ها، اورمی، هایپرکلسمی و از علل رفلکسی به آپاندیسیت، کوله
سیستیت، پانکراتیت، گاستریت حاد، زخم گوارشی بلافاصله بعد از خوردن غذا،
انسداد روده کوچک یا بزرگ و آشالازی (استفراغ چند ساعت بعد غذا و حاوی
تکه‌های هضم نشده مواد غذایی) اشاره کرد. از طرفی افزایش فشار داخل مغز،
مشکلات گوش، آسیب به سر، میگرن، بیماری حرکت، بدخیمی وسیع، تصاویر و بوهای
زننده را نیز در بروز استفراغ نمی‌توان نادیده گرفت.
و اما درمان استفراغ
در صورتی که استفراغ ادامه داشته باشد، احتمال بروز عوارض خطرناکی همچون
دهیدراسیون (از دست دادن آب بدن) وجود دارد. بنابراین باید درمان را جدی
بگیرید. بسیاری از استفراغ‌ها به صورت حاد و خود محدودشونده هستند و علت
بروز آنها به راحتی با معاینات بالینی بیمار تشخیص داده می‌شود. در حالی که
تهوع مزمن و استفراغ بیشتر از یک ماه برای پزشکان یک چالش تشخیصی و درمانی
به حساب می‌آید.
البته بسیاری از موارد تهوع و استفراغ نیازی به درمان ندارد و فقط باید
رژیم غذایی تغییر کند و وضعیت مایعات بدن کنترل و براساس شدت علائم،
داروهای ضد استفراغ به صورت خوراکی، تزریقی و مقعدی تجویز شود. گاهی هم
داروها تخصصی تر است که بیمار برای جلوگیری از تهوع و استفراغ ناشی از
شیمی‌درمانی و رادیوتراپی باید آنها را مصرف کند، اما نکته مهم اینجاست که
در صورت بروز تهوع و استفراغ نباید خودسرانه دارو بخورید؛ چون این حالت
می‌تواند نشانه بیماری خاصی باشد و دارو فقط مشکل را بدتر و عوارضی مثل
گیجی ایجاد می‌کند. استفراغ را یک موضوع بی‌اهمیت ندانید و برای بررسی علت
آن و درمان اصولی به پزشک مراجعه کنید.
هفت علت شایع استفراغ کردن کودکان
استفراغ در كودكان بعلل مختلفی به وجود می آید. ذیلا هفت علت شایع و
راههای درمان آن می آید (لازم به ذکر است که مراجعه به پزشک و رعایت توصیه
های ایشان به همه توصیه های زیر ارجحیت دارد):
1. اشكال در نحوه تغذیه
در
ماههای اول احتمالا استفراغ به علت اشكال در تغذیه نظیر غذا دادن بیش از
حد، سوء هاضمه و یا آلرژی نسبت به پروتئین موجود در شیر مادر یا شیر خشک
است. شما براحتی می توانید استفراغ كردن را از بیرون دادن غذا (كاری كه
كودک زیاد انجام می دهد) افتراق دهید زیرا میزان مایع دفع شده در استفراغ
خیلی بیشتر است. وقتی كودک غذا را بیرون می دهد تنها حجمی معادل 2 تا سه
قاشق چایخوری از دهانش بیرون آمده و روی چانه براه می افتد. استفراغ برای
كودک ترسناک نیز هست بنابراین به احتمال زیاد گریه هم می كند.
راه چاره:
اگر كودک شما به فاصله كمی بعد شیر خوردن مقداری از آنرا فقط بیرون می
دهد، سعی كنید تعداد دفعات غذا را بیشتر كنید و از مقدار آن در هر نوبت
بكاهید. بلع هوا و افزایش فشار معده می تواند باعث پس زدن شیر شود بنابراین
به او كمک كنید تا هوای معده را تخلیه كند. در ضمن تا نیم ساعت پس از غذا
دادن، بازی های شدید با او نكنید و او را كاملا مستقیم نگه دارید تا غذا
فرصت هضم شدن داشته باشد.
2. بازگشت غذا از معده یا ریفلاكس
اگر كودک شما
بلافاصله پس از غذا خوردن بالا می آورد به احتمال زیاد در حركت غذا از معده
به مری اختلال دارد. ریفلاكس زمانی پیش می آید كه عضلات بین مری و معده به
درستی كار نكنند و در نتیجه محتویات معده به حلق باز می گردد. كودک
احتمالا دچار دل درد و سوزش یا تحریک سینه و حلق است ولی قادر به ابراز
ناراحتی نیست. این اختلال در اكثر موارد تا اولین سالگرد تولد از بین می
رود زیرا تا آن زمان عضلات تقویت می شوند.
راه چاره: نوزاد
را می توانید به مدت 30 دقیقه پس از غذا در حالت نیمه نشسته قرار دهید؛
مانند وضعیتی كه در صندلی اتومبیل یا كاریر دارد. وی می تواند در همین حال
بخواب رود. اگر او را كاملا سر پا نگه دارید ممكن است به شكمش فشار وارد
آید و مجددا بالا بیاورد. نوزاد را تكان تكان ندهید و اجازه ندهید پس از
غذا فعالیت زیادی داشته باشد.
بعضی از نوزادان كه دچار
ریفلاكس هستند وقتی روی شكم و یا بر روی پهلوی چپ درحالیكه تخت تا 30 درجه
بالا آورده شده است خوابانده می شوند، كمتر استفراغ می كنند. قبل از اقدام
به انجام این عمل با پزشک مشورت كنید زیرا خوابیدن بر روی شكم احتمال خطر
سندرم مرگ ناگهانی كودک را افزایش می دهد. بنابراین بهتر است در مورد مزایا
و خطرات این روش با پزشک صحبت كنید.
اگر ریفلاكس در پایان سال اول
از بین نرود باید با پزشک كودک مشورت كرد. ادامه ریفلاكس باعث كاهش وزن،
كاهش آب بدن و سایر بیماریها می شود. ممكن است پزشک برای درمان، جراحی را
پیشنهاد كند.
اگر
كودک شما بلافاصله پس از غذا خوردن بالا می آورد به احتمال زیاد در حركت
غذا از معده به مری اختلال دارد. ریفلاكس زمانی پیش می آید كه عضلات بین
مری و معده به درستی كار نكنند و در نتیجه محتویات معده به حلق باز می
گردد.
3. عفونت معده
ویروس
ها در كودک چند ماهه شایعترین علت استفراغ محسوب می شوند بخصوص اگر او به
مهد كودک برود و یا خواهر و برادر بزرگتری داشته باشد كه ویروس را به خانه
می آورند. با مجبور ساختن تمام اعضای خانواده به شستشوی دست ها پس از رفتن
به دستشویی یا تعویض پوشک كودک می توانید از انتشار ویروس پیشگیری كنید. تا
آنجا كه ممكن است دستهای كودک را تمیز نگه دارید. كودكی كه مبتلا به
بیماری ویروسی معده است ممكن است علاوه بر استفراغ، به اسهال، از دست دادن
اشتها و تب نیز دچار شود.
راه چاره: كودک
با هر نوبت استفراغ میزان زیادی آب از دست می دهد و جایگزین كردن آن حائز
اهمیت شایانی است. كاهش آب بدن می تواند برای كودک مشكل جدی بحساب آید.
برای این منظور می توانید از دستور العمل زیر پیروی كنید:
وقتی كه
كودک به مدت 2 تا 3 ساعت استفراغ نداشت هر نیم تا یک ساعت یكبار 30 تا 60
سی سی از محلول الكترولیت (مثل ORS) به او بخورانید. معمولا تحمل محلول
الكترولیت از شیر مادر یا شیر خشک راحت تر است. اگر كودک فقط از شیر مادر
تغذیه می كند می توانید محلول را با قطره چكان یا فنجان كوچک به او بدهید
تا دچار مشكل شناسایی سر پستانک نشود.
اگر تا 4 نوبت
متوالی بتواند محلول الكترولیت را تحمل كند و بالا نیاورد یك نوبت (30 تا
60 CC )دیگر نیز به او بدهید. پس از 30 دقیقه CC 30 شیر مادر یا شیر خشك
همراه با 30 سی سی محلول الكترولیت به او بدهید.
بعد از آنكه دو
نوبت مخلوط شیر و محلول الكترولیت را تحمل كرد و استفراغ نكرد شیر مادر یا
شیر خشک خالص به او بدهید و میزان آن را تا 90 تا 120 سی سی در هر 3 تا 4
ساعت افزایش دهید.
زمانی كه استفراغ به مدت 12 ساعت متوقف شود می توانید برنامه غذایی عادی او را از سر بگیرید.
خوابیدن
نیز ممكن است به تنظیم بدن او كمک كند؛ معمولا در طول زمان خواب محتویات
معده به روده تخلیه شده و استفراغ كم می شود. اگر كودک قادر است به پهلو
بغلتد و یا بطور طبیعی بر روی شكم می خوابد این حالت برای او راحت تر از
خوابیدن به پشت است. اگر هنوز قادر به غلتیدن نیست او را به پشت بخوابانید
تا احتمال خطر سندرم مرگ ناگهانی كودک كاهش یابد. اگر هنوز با هر نوبت غذا
دادن پس از مدت طولانی استفراغ می كند به پزشک اطلاع دهید. ممكن است كودک
شما نیاز به تزریق سرم های داخل وریدی داشته باشد تا از خطر كاهش آب بدن در
امان باشد.
4. سرما خوردگی یا سایر عفونت های تنفسی
التهاب یا عفونت تنفسی نیز می تواند به استفراغ منجر گردد زیرا خلط زیاد در كودكان باعث استفراغ می شود.
راه چاره:
سعی كنید كه از تجمع خلط در بینی كودک بكاهید. ترشحات را با كمک سرنگ های
حباب دار از بینی او خارج سازید بدون اینكه به مخاط بینی آسیب بزنید. از
پزشک متخصص كودكان در مورد مصرف داروهای ضد احتقان به منظور كاهش ترشحات
سوال كنید.
5. گریه یا سرفه بیش از حد
گریه یا سرفه به مدت طولانی موجب تحریک واكنش استفراغ می شود.
راه چاره:
علیرغم آنكه استفراغ برای كودک و مادر ناراحت كننده است ولی خطر جدی
ندارد. اگر بعد از گریه یا سرفه، كودک استفراغ كرد سریعا او را تمیز كنید،
او را به تخت بازگردانید و سعی كنید موضوع را زیاد بزرگ نكنید. توجه بیش از
حد به كودک پس از این نوع استفراغ به او یاد می دهد كه این روش خوبی برای
پیشبرد اهدافش است. اگر كودک از سایر جنبه ها سالم است دلیلی برای نگرانی
وجود ندارد.
6. مواد سمی
ممكن است علت استفراغ خوردن موادی نظیر دارو یا گیاهان سمی یا مواد شیمیایی باشد.
راه چاره:
اگر مشكوک هستید كه كودک ماده ای سمی خورده است و حتی اگر فكر می كنید كه
از نوع ماده مصرف شده اطلاع دارید (مثلا اگر یك شیشه داروی خالی پیدا
كردید) فورا با اورژانس تماس بگیرید.
7. عفونت یا بیماریهای خطرناک
گاهی
استفراغ می تواند نشانه ای از عفونت دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری یا حتی
گوش باشد. استفراغ حتی ممكن است در موارد نادر علامت پنومونی، مننژیت یا
سندرم ری باشد. اگر كودک شدیدا بیمار به نظر می رسد و یا سایر علائم
بیماریهای فوق الذكر را دارد ممكن است استفراغ او به علت یک بیماری خطرناک
باشد.
راه چاره: بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.
گاهی استفراغ می تواند نشانه ای از عفونت دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری یا حتی گوش باشد.
چگونه می توانم بفهمم كه علت استفراغ كودک، یک بیماری جدی است؟
استفراغ
می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. در صورتیكه كودک علاوه بر
استفراغ دارای یكی از علائم زیر است بلافاصله به پزشک اطلاع دهید:
– شكم متورم و حساس: این ممكن است علامت تجمع مایع و گاز در اثر انسداد روده یا مشكلات دیگری در دستگاه گوارشی باشد.
– تشنج: تشنج در اثر افزایش تكانه های الكتریكی مغز به وجود می آید و ممكن است در اثر تب شدید، عفونت خطرناک و یا صرع ایجاد شود.
– استفراغ شدید و تكرار شونده و یا استفراغی كه هنوز پس از 24 ساعت متوقف نشده است.
– استفراغ شدید و مداوم در یک ساعت پس از غذا: هر چه سریعتر به پزشک اطلاع دهید.
