بیماری کم کاری تیروئید | علائم، درمان، رژیم غذایی
کم کاری تیروئید چیست؟
هیپو تیروئیدی یا کم کاری تیروئید (غدد تیروئید کم فعال) زمانی اتفاق می
افتد که غده تیروئید میزان هورمون تیروئید کمتر از حد طبیعی تولید کند.
نتیجه این اتفاق کاهش بسیاری از فعالیتهای بدن است. گرچه کم کاری تیروئید
می تواند موقتی باشد، ولی معمولاً یک وضعیت دائمی است. برخی مطالعات نشان
می دهند که 10 درصد زنان و 3 درصد مردان کم کاری تیروئید دارند.
نشانه های هیپوتیروئیدی چیست؟
در مراحل ابتدایی ممکن است علائم کمی بروز کند چرا که بدن توانایی جبران
نسبی غده تیروئید از کار افتاده را با افزایش تحریک آن دارد. این مسئله
بسیار شبیه فشار دادن پدال گاز برای حرکت با سرعت قبلی در وقتی که ماشین از
تپه بالا می رود است. به هرحال به دلیل آنکه تولید هورمون تیروئید کاهش
یافته و متابولیسم بدن کند شده است نشانه های مختلفی می تواند بروز کند.
– خستگی فراگیر
– خواب آلودگی
– فراموشکاری
– مشکلات یادگیری
– ناخن و موی خشک و شکننده
– پوست خشک و خارش دار
– صورت پف آلود
– یبوست
– ناراحتی عضلات
– اضافه وزن و احتباس ادراری
– جریان قاعدیگی سنگین یا غیر طبیعی
– افزایش فراوانی سقط
– افزایش حساسیت به داروها
هیپوتیروئیدسیم حالتی است که با پیشرفت کند کم کاری تیروئیدی مشخص می‌شود. و در انواع مختلف دسته بندی می‌شود.
• نوع اولیه : بیش از 95 درصد موارد مبتلایان دچار کم کاری اولیه تیروئید هستند که اختلال عملکرد خود غده تیروئید است.
• نوع ثانویه : کم کاری تیروئید به علت نارسایی هیپوفیز را هیپوتیروئیدی ثانویه گویند.
• نوع ثالثیه : کم کاری تیروئید ناشی از نارسایی هیپوتالاموس را هیپوتیروئیدی ثالثیه گویند.
• وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد را کرتینیسم گویند. مادر نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئیدی باشد.
• تیروئیدیت اتوایمیون (تیروئیدیت هاشیموتو) شایعترین کم کاری تیروئید در
بالغین است که غده تیروئید توسط سیستم ایمنی بدن مورد تهاجم قرار می‌گیرد.
• کم کاری تیروئید در مبتلایان به پرکاری تیروئید که توسط ید رادیواکتیو ،
جراحی یا داروهای ضد تیروئیدی درمان شده‌اند نیز مشاهده می‌شود.
رژیم غذایی در کم کاری تیروئید:
1- برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد
غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزی جات را به صورت پخته مصرف نمایند. مواد
غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن گلزا ( کانولا ) ، بادام زمینی،
ارزن و سویا است.
2- سویا می تواند مانع جذب کافی داروهای تیروئید شود. بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.
3- توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر
این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج
می شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت
خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه های شفاف و در معرض نور
نگهداری کرد.
4- توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.
5- تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این
منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می
شود.
6- اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین های C ، A، E و ویتامین های
گروه B به ویژه B2 ، B3 ، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند
لازم است. لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه ی غذایی روزانه توصیه می
شود:
* منابع مناسب ویتامین C: توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز ، سیب زمینی و هلو .
* منابع مناسب ویتامین A: جگر، تخم مرغ ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ
( به جز گیاهان خانواده ای کلم )، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ.
هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر
است.
* منابع مناسب ویتامین E: روغن های گیاهی،مغز دانه ها ( به جز بادام زمینی ) وغلات.
* منابع مناسب ویتامین B: غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی .
* استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار.
* استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا.
*مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو،
سیب ، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.
*نوشیدن آب به مقدارکافی (حداقل 7 لیوان) بسیار ضروری است.
* پرهیز از مصرف قند های ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و …
* پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده های شیری و گندم.
* استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با
آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از فقر آهن نیز می باشند.
* استفاده از منابع غنی B12 مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل
آلا به ویژه در افرادی که دارای کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند.
عدم توجه به کم خونی با هر منشائی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری
از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.
* استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا – 3 که منبع غنی آن ماهی
های روغنی آب های سرد هستند، می تواند در تخفیف برخی علایم مفید باشد.
کمبود اسیدهای چرب ضروری می تواند باعث بر هم خوردن تعادل در عملکرد غده ی
تیروئید شود.
با توجه به آن چه که ذکر شد، اصلاح رژیم غذایی با توجه به نوع بیماری
تیروئید بسیار مهم است.در ضمن باید در نظر داشته باشید که در پرکاری و کم
کاری تیروئید، رژیم غذایی هرگز نمی توان جایگزین درمان دارویی باشد؛ بلکه
باید به عنوان یک اقدام تکمیلی بسیار مفید همراه با درمان دراویی در طول
زندگی مورد توجه قرار گیرد.
T4 آزاد (تیروکسین) هورمون تیروئید فعال در خون. بسیار مهم است که به
خاطر داشته باشید که در خون افراد طبیعی دامنه ای از هورمون T4 درست مثل
دامنه قد و وزن وجود دارد که محدوده طبیعی تلقی می شود و مقدار هورمون
تیروئید برای جمعیت عمومی امکان دارد که برای یک فرد خاص مناسب نباشد.
پادتن های ضد تیروئید ? احتمال وجود التهاب تیروئید خود ایمنی را که می تواند عامل هیپوتیروئیدی باشد نشان می دهند.
یک پزشک عمومی می تواند تشخیص هیپوتیروئیدی را بگذارد اما غالباً به کمک یک
متخصص غدد، پزشکی که در بیماریهای تیروئید تخصص دارد، نیاز می شود.
هیپوتیروئیدی چگونه درمان می شود؟
هیپوتیروئیدی با یک درمان تک دوز روزانه لووتیروکسین که به صورت قرص داده
می شود درمان می گردد. یک پزشک با تجربه می تواند دوز و شکل صحیح را برای
بازگشت تیروئید به وضعیت طبیعی تجویز نماید. در بیماران مسنی که بیماریهای
زمینه ای ماند بیماری قلبی دارند معمولاً دوز پایین دارو شروع می شود در
حالیکه در بیماران جوان و سالم دوز کامل درمانی به یکباره جایگزین می شود.
هورمون تیروئید در بدن بسیار کند عمل می کندو بنابراین چند ماه پس از شروع
درمان طول می کشد تا درعلایم بهبودی مشاهده شود.
از آنجا که بسیاری از موارد هیپوتیروئیدی، دائمی و اغلب پیشرونده هستند
ضروری است که درمان این وضعیت در طول زندگی فرد ادامه پیدا کند. اندازه
گیری دوره ای سطح TSH و وضعیت بالینی برای اطمینان از اینکه دوز مناسب
تجویز شده است ضروری است چرا که ممکن است نیاز به تعدیل دوزهای درمانی در
زمانهای مختلف وجود داشته باشد. تعدیل مطلوب برای هورمون تیروئید حیاتی است
چرا که بدن بسیار حساس به تغییرات حتی جزیی هورمون تیروئید است. قرصها در
10 قدرت مختلف تولید می شوند و ضروری است که آنها را در هر روز به طور
ثابتی دریافت نمود.
دوزی از هورمون تیرویی که کم باشد ممکن است نتواند از بزرگ شدن غده پیشگیری
کند و باعث پایدار ماندن نشانه ها همراه با افزایش سطح کلسترول خون شود که
به نوبه خود می تواند خطر تصلب شرایین و بیماری قلبی را افزایش دهد. دوزی
از هورمون تیرویی که خیلی زیاد باشد می تواند باعث بروز نشانه های هیپر
تیروئیدی شود و بار اضافی بر روی قلب ایجاد کرده و منجر به افزایش خطر بروز
پوکی استخوان گردد.
بسیار مهم است که دوز دارو در زنانی که تصمیم به باردار شدن دارند به خوبی
تنظیم شود چرا که هیپوتیروئیدی می تواند بر رشد و نمو جنین تأثیر بگذارد.
غالباً در طی حاملگی جایگزینی هورمون تیروئید تغییر میکند و بنابراین
مراقبت بیشتری لازم است. داروها و مکملهای مختلفی (خصوصاً آهن) می توانند
مشخصاً بر جذب هورمون تیروئید تآثیر بگذارند و بنابراین سطح هورمون نیاز به
مراقبتهای بیشتری در طی بیماری یا تغییر داروها دارد.
هورمون تیروئید برای کارکرد و نمو طبیعی مغز در جنین و نوزاد حیاتی است و
شیرخوارنی که به درمان جایگزین با هورمون تیروئید نیاز دارند نباید با
محلولهای مایع در بازار درمان شوند، چرا که هورمون فعال ممکن است پس از حل
شدن خراب شود و نوزاد هورمون تیروئید کافی دریافت نکند. به جای آن شیرخواری
که هیپوتیروئیدی دارد باید به وسیله شکستن قرص به اندازه صحیح و سپس حل
نمودن آن در یک قاشق چایخوری مایع درمان شود. مدیریت مناسب در درمان
هیپوتیروئیدی نیاز به مراقبت پیوسته توسط یک پزشک مجرب دارد.
رژیم غذایی مفید برای تنظیم اختلالات تیروئید
غده تیروئید برای ترشح هورمون‌هایش به ید
نیاز دارد و تنها منبع این ماده معدنی مواد غذایی است. به عقیده متخصصان،
فرد بزرگسال روزانه به صد تا 150 میکروگرم ید نیاز دارد. غده تیروئید
به‌سختی با کمبود این ماده معدنی کنار می‌آید. بنابراین لازم است که روزانه
ید کافی دریافت کنید.
مواد غذایی سرشار از ید
غذاهای دریایی و ماهی‌هایی مانند ماهی آزاد و
ماهی کولی جزو منابع اصلی ید است. این مواد غذایی علاوه بر ید اسیدهای چرب
امگا3 و امگا6 قابل‌توجهی نیز دارند که به حفظ سلامت دستگاه قلب و عروق
کمک می‌کنند. جلبک‌های خوراکی که چندان مورد مصرف قرار نمی‌گیرند نیز منبع
شماره یک ید محسوب می‌شوند. البته مکملهای این جلبک‌ها در داروخانه‌ها
موجود است که می‌توانید با نظر پزشک مصرف کنید. باید بدانید که اختلالات
تیروئیدی، بخصوص کم‌کاری تیروئید، باعث افزایش کلسترول خون می‌شود. افرادی
که به پرکاری شدید تیروئید مبتلا هستند نباید در مصرف مواد غذایی یددار
زیاده‌روی کنند.
پختوپز با حرارت ملایم و روغن‌های سالم
یادتان باشد که پختوپز غذا با حرارت بالا
باعث از بین رفتن برخی مواد مغذی موجود در مواد غذایی می‌شود. به عقیده
متخصصان تغذیه، بخارپز کردن یا استفاده از فر (تا دمای 160 درجه) جزو
سالم‌ترین روش‌های پختوپز برای همه و بخصوص افرادی است که نگران عملکرد
غده تیروئیدشان هستند. اگر می‌خواهید برخی مواد غذایی را سرخ‌کرده میل
کنید، حتما از روغن زیتون یا کلزا استفاده کنید. میزان کمی از این روغن‌ها
از کره بهتر است. این روغن‌ها حاوی اسیدهای چرب ضروری هستند که برای حفظ
جداره رگ‌های خونی مفیدند. جذب این اسیدهای چرب روشی ساده برای مقابله با
افسردگی و اضطراب ناشی از اختلالات تیروئید است.
غلات کامل بهتر از غلات تصفیه‌شده
هرچند غلات کامل از مواد غذایی دیگر شاخص
گلیسمی بالاتری دارند، این مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار هستند؛ چون
باعث سیری زودهنگام می‌شوند. این مواد غذایی انرژی کافی برای بدن را تامین
می‌کنند و از آنجا که براحتی باعث ایجاد احساس سیری می‌شوند، امکان
ریزه‌خواری در بین وعده‌های اصلی را کاهش می‌دهند. این غلات برخلاف انواع
تصفیه‌شده خود به طور کامل از سبوس جدا نشده‌اند، در نتیجه حاوی ارزش غذایی
بالایی هستند. این مواد غذایی به دلیل دارابودن ویتامین B به کاهش استرس
نیز کمک می‌کنند. فیبرهای موجود در غلات کامل برای مقابله با یبوست مفید
است. توصیه می‌شود یک سهم غذایی غلات کامل را همراه یک سهم غذایی پروتئین و
دو سهم غذایی سبزیجات میل کنید.
هرچه سالم‌تر و طبیعی‌تر بهتر!
در حین خرید، محصولات طبیعی را انتخاب کنید و
تا حد امکان از خرید محصولات غذایی آماده صنعتی بپرهیزید. برای طعم‌دار
کردن غذاهایتان از چاشنی‌های سالم استفاده کنید. روغن‌های گیاهی سالم را
جایگزین کره یا خامه کنید. دانه کنجد و دانه‌ها و مغزهای روغنی را دریابید.
به جای سس‌های چرب از سرکه سیب استفاده کنید. سرکه بالزامیک نیز انتخاب
مناسبی برای شماست. به جای استفاده از روغن و چربی از سبزیجات معطر و انواع
ادویه‌ها برای خوش‌طعمی غذاها استفاده کنید. سبزی‌هایی مانند گشنیز،
جعفری، ریحان و… را در اولویت بگذارید.
سلنیوم بخورید
سلنیوم یک آنتی‌اکسیدان قوی محسوب می‌شود و
در تولید هورمون‌های T4 (تیروکسین) و T3 (تری‌یودوتیرونین) نقش دارد. کمبود
این ماده معدنی باعث کاهش هورمون‌ها می‌شود. نیاز روزانه سلنیوم برای
خانم‌ها و آقایان به ترتیب 55 و 70 میکروگرم در روز است.
گرچه سلنیوم در مواد غذایی گیاهی وجود دارد،
میزان این ماده معدنی به کیفیت و غنای خاک بستگی دارد. به همین دلیل
کشاورزان دست به کشت محصولات در خاک‌های غنی‌شده می‌زنند. علاوه بر منابع
گیاهی، مواد غذایی دریایی حاوی ید نیز دارای سلنیوم است.
گوشت‌های سالم را انتخاب کنید
نیازی به حذف کامل گوشت‌های قرمز نیست. تنها
کاری که باید بکنید، انتخاب گوشت‌های سالم است. گرچه مصرف غذاهای دریایی در
اولویت قرار دارند، نباید گوشت را کاملا حذف کرد. گوشت‌های کم‌چرب را
انتخاب کنید، چون «دیوکسین» که در لیپیدها ذخیره می‌شود باعث بروز اختلالات
هورمونی می‌شود.
گوشت خرگوش: گوشت خرگوش یکی
از گوشت‌های سرشار از سلنیوم است و برای حفظ عملکرد تیروئید در اولویت
قرار دارد. این گوشت جزو گوشت‌های کم‌چرب محسوب می‌شود و می‌توانید آن را
به همراه سبزیجات معطر میل کنید.
گوشت اردک: گوشت اردک نیز
برای افرادی که بیماریهای تیروئیدی دارند، توصیه می‌شود. شاخص گلیسمی این
گوشت اندک و یکی از معدود منابع تامین‌کننده اسیدهای چرب امگا3 و امگا6
محسوب می‌شود. این اسیدهای چرب برای سلامت قلب و عروق لازم است. گوشت اردک
در بهبود خلق‌وخوی مبتلایان به بیماران تیروئیدی مفیدند.
مرغ:گوشت مرغ حاوی سلنیوم است و مصرف بدون پوست آن توصیه می‌شود.
