عنوان : اختلال در گفتار و زبان
در
طول سال‌های تحصیلی و شاید در زندگی اجتماعی با افرادی مواجه هستیم که در
صحبت کردن دچار مشکل بوده و یا در برقراری روابط اجتماعی دارای اضطراب
هستند. این افراد ممکن است از هوش سرشاری برخوردار باشند اما این نقیصه
ممکن است بر پیشرفت تحصیلی، رشد شخصیتی، رشد اجتماعی و … آنان تاثیرگذار
باشد. در بحث از اختلالات ارتباطی همواره دو اصطلاح یا مفهوم “تكلم” و
“زبان” به جای هم و یا به معنی هم به‌كار برده می‌شوند. لازم است در اینجا
این دو مفهوم را بازشناسی كنیم.
تكلم،
گفتار یا سخن، شكلی از زبان است كه در آن با استفاده از نشانه‌های كلامی
یا علایم قراردادی، مقاصد و عواطف فرد به دیگری منتقل می‌شود. تكلم شامل
نمادین‌سازی[1]،
فرآیندهای تنفسی، آواسازی، طنین و تولید صدا است. این علایم از طریق
اندام‌های گفتاری در لب‌ها، زبان، نرم‌كام، سخت‌كام، دندان‌ها، حفره بینی،
حلق، حنجره و تارهای صوتی انجام می‌شود. اما اصطلاح زبان معمولا به تمام
اشكال و انواع ارتباطات انسانی اطلاق می‌گردد كه در مورد بازگو نمودن افكار
و احساسات از طرق مختلف مانند نوشتن، گفتن، خواندن، به‌كارگیری دستور و
قواعد زبان، تغییرات قیافه، اداها، هنر و … به‌كار می‌رود، لذا تكلم بخشی
از زبان است.[2]
یكی
از تعاریفی كه سال‌ها قبل در زمینه اختلالات گفتاری ارائه شده مربوط به
“چارلز وان راپیر” كه می‌توان او را یكی از بهترین آسیب‌شناسان گفتار –
زبان دانست، می‌باشد. او معتقد است گفتار را موقعی می‌توان غیرطبیعی تلقی
كرد كه با گفتار سایر افراد جامعه چنان متفاوت باشد كه به‌خودی‌خود جلب
توجه كرده و در فرایند ارتباط مزاحمت ایجاد نماید و یا باعث ناراحتی گوینده
و شنونده شود. به این ترتیب، گفتار نارسا گفتاری است كه غیرواضح و
نامفهوم باشد. اختلال‌های گفتاری از نظر شدت متفاوتند و می‌توان آنها را
از سرزبانی صحبت كردن خفیف تا تردید‌های گفتاری(مانند تولید صداهای گفتاری
به صورت اشتباه، تولید صدای اضافه در هنگام صحبت كردن، مكث‌ها و لكنت‌های
شدید) متفاوت دانست. همچنین انجمن تكلم – زبان – شنوایی آمریكا(ASHA)،
اختلال زبان را چنین تعریف می‌كند: اختلال در زبان عبارتست از دریافت، فهم و
بیان كلمات گفتاری یا نوشتاری به‌صورت غیرعادی یا نابهنجار. این اختلال
ممكن است شامل یك یا چند نارسایی در زمینه‌های شناسایی واج‌ها[3]، تكواژه‌ها[4]، تشخیص معانی، تركیب یا نحوشناسی و درك اجزای تشكیل‌دهنده نظام زبانی باشد.[5]
ذكر
این نكته لازم است كه در برخی از منابع، اختلالات ارتباطی به چهار طبقه:
اشتباهات تلفظی، اختلال در صدا، لكنت زبان و اختلال زبان تقسیم‌بندی
می‌شوند. اما در برخی دیگر از منابع به‌خصوص منابع جدیدتر[6]،
اختلالات ارتباطی به دو گروه: اختلالات گفتاری(اشتباهات تلفظی، اختلالات
صدا و لكنت) و اختلال زبان تقسیم می‌شوند. در این مقاله ما از منابع جدید
تبعیت كرده و در دو گروه مجزا به بررسی اختلالات ارتباطی می‌پردازیم.
طبقه‌بندی اختلالات گفتاری
1. اشتباهات تلفظی و صداشناسی
هرگاه
حركات متقابل اندام‌های گفتاری چون زبان، لب‌ها، فك‌ها، دندان‌ها و كام در
فردی از نظم و ترتیب عملكردی مناسبی برخوردار نباشد، وی را با اختلال
تلفظی قلمداد می‌كنند.[7]
تلفظ‌های اشتباه در صداهای گفتاری را می‌توان شایع‌ترین مشكل ارتباطی در
بین دانش‌آموزان مدارس عمومی دانست. چند شكل عمده از این اختلال به شرح زیر
است:
حذف‌ها:
در خطاهای حذف، تنها بخش‌هایی از كلمه به تلفظ درمی‌آیند. مثلا حرف “ت”
مدام حذف می‌شود. “رفم همینه را ببینم” به جای “رفتم تهمینه را ببینم”.
جایگزینی:
معمولا در این خطا، صداها به هم تبدیل می‌شود كه اغلب پدیده نوك‌زبانی
خوانده می‌شود. “قسنگ” به جای “قشنگ” یا “گرمز” به جای “قرمز”.
اضافات: اصوات ممكن است با كلمه‌ای اضافه شده یا به آن الحاق گردد. “او دو دوست من است” به جای “او دوست من است”.[8]
2. اختلال در صدا
صدا،
محصول صوت ایجادشده در حنجره و انتقال و تغییر انتخابی آن صدا از طریق
ارتعاش و بلندی است. تولید صدا به وسیله عبور از بین تارهای صوتی در حنجره و
سپس حركت آن از طریق گلو، حفره‌های بینی و دهان انجام می‌شود. موقعی كه
درباره صدا صحبت می‌كنیم معمولا باید به سه ویژگی كیفیت، زیر و بمی و بلندی
توجه كنیم و این ویژگی‌ها را در رابطه با آنچه از سن، جنسیت و فرهنگ فرد
انتظار داریم مورد ارزیابی قرار دهیم.
اختلال كیفی صدا:
صحبت زیرلبی، گرفتگی صدا، بلندی آن و تیزی، مسائل مربوط به كیفیت صداست.
برخی گروه از كودكان عقب‌مانده ذهنی دارای گرفتگی صدا هستند. تودماغی صحبت
كردن نیز نوعی اختلال صدا محسوب می‌شود. تودماغی صحبت كردن(خیشومی) صفت
بارز كودكان مبتلا به شكاف كام، فلج كام و بدكاری حركتی می‌باشد.
زیر و بمی:
نشان می‌دهد فردی كه مشغول صحبت است، زن است یا مرد. صداهای دارای زیر و
بمی بالا و زیر و بمی متغیر در میان كودكانی كه با نقایص شنوایی شدید و یا
فلج مغزی مواجهند، امری شایع است. برخی از پسران نوجوان كه دوران بلوغ را
پشت سر گذاشته‌اند همچنان از صدای دارای زیر و بمی بالا استفاده می‌كنند و
به علت رشد حنجره، صدای دارای زیر و بمی پایین در این نوجوانان به وجود
نمی‌آید.
بلندی صدا:
صحبت كردن با صدای بلند می‌تواند به علت نقص شنوایی باشد و گاهی به علت
عدم اعتماد به نفس شخص می‌باشد و گاهی به نوع شخصیت فرد بستگی دارد.
بی‌صدایی[9] یا فقدان كامل صدا، اختلالی است كه هم به بلندی و هم به تولید صدا بستگی دارد.[10]
3. لكنت و مكث
روان
صحبت کردن یعنی سیالی و جریان گفتار. شایع‌ترین اختلال در روانی گفتار،
لكنت زبان است. تاكنون سه نوع لكنت یا گرفتگی زبان به شرح زیر شناسایی شده
است.
· كلونیك: عبارتست از تكرار تشنج‌آمیز یك واج یا هجا قبل از اینكه كلمه یا جمله ادا شود یا ادامه یابد. مثلا آآآ آب بده.
· تونیك:
عبارتست از حالتی كه در آن عضلات گویایی به مدت چند ثانیه تا یك دقیقه از
حركت باز می‌ماند و این توقف مانع تكلم می‌شود یا به اصطلاح، زبان بند
می‌آید و هنگامی كه انقباض رفع می‌گردد، كلام با سرعت و با شتاب به حالت
انفجاری ادا می‌شود.
· مكررگویی یا تكرار صرف: در این نوع، فرد برای شروع سخن گفتن یك واج را ادا می‌كند كه هیچ ربطی با مفهوم مورد نظر ندارد. مثلا بـ بـ بـ حسین آمد.[11]
اندروز و همكارانش، ویژگی‌های مشترك و متعددی را در میان مبتلایان به لكنت زبان پیدا كرده‌اند كه به آنها اشاره می‌كنیم:
·
اكثریت وسیعی از اختلال‌های لكنتی در كودكان بین سن شروع حرف زدن اولیه در
كودكی و همچنین دوره نوجوانی آغاز می‌شود. بیشترین میزان ابتلا بین سنین 2
و 5 سالگی رخ می‌دهد. البته این مساله طبیعی است و با رشد كودك از بین
می‌رود. به این نوع، لكنت زبان فیزیولوژیك نیز گفته می‌شود.
· كودكان لكنتی به عنوان یك گروه از نظر تحصیلی در حدود شش ماه عقب‌تر از همسالان خود می‌باشند.
· شایع‌ترین مشكلات همراه با این ناراحتی عبارتند از اختلال در تولید كلمات و اختلال‌های زبانی.
لكنت زبان،
اختلالی گیج‌كننده است. اولا، هر كوشش اضافی برای صحبت كردن بهتر و یا
روان‌تر حرف زدن را بدتر و سخت‌تر می‌سازد. ثانیا بسته به نوع فعالیت
تكلمی، لكنت زبان می‌تواند رخ بدهد یا رخ ندهد. مثلا تعداد كمی از مردم
هنگام صحبت كردن در حال نجوا و درگوشی، دچار لكنت می‌شوند و اكثر افراد
لكنتی قادرند با روانی آواز بخوانند. ثالثا بین ترس و اضطراب از یك طرف و
لكنت زبان از طرف دیگر ارتباط وجود دارد. چنین بیان می‌شود كه ترس و اضطراب
درباره لكنت زبان آن را بدتر می‌كند و در عوض بدتر شدن لكنت، ترس و اضطراب
بیشتری را باعث می‌شود.[12]
4. اختلال زبان
یكی
از بحث‌انگیزترین گروه اختلالات، اختلالات زبانی است كه مشتركات زیادی با
اختلالات گویایی دارد. در واقع كودكان مبتلا به اختلال یادگیری در رابطه با
اختلال‌های زبانی، یكی از بزرگترین گروه‌های كودكان استثنایی را تشكیل
می‌دهند. اگر رشد زبانی یك كودك مبتلا به اختلال یادگیری نسبتا طبیعی به
نظر می‌رسد، ماهیت و میزان اختلال زبانی تا زمانی كه وارد مدرسه نشده است
ممكن است ناشناخته باقی بماند.
زبان،
زمانی مختل می‌شود كه از نظر شكل، ساختار، محتوا، معنا و استعمال اجتماعی
با آنچه از نظر سنتی و فرهنگی انتظار می‌رود، تفاوت داشته باشد. به‌طور
كلی، می‌توانیم بگوییم كه كودكان در هر زمان كه توانایی‌های زبانی‌شان
پایین‌تر از سطح فهمی و سطح عملكردی كه از آنها انتظار می‌رود باشد، دچار
اختلال زبان می‌باشند.[13]
