غذاها با طبیعت گرم و سرد در طب سنتی
علم الأدویه یا گیاه شناسی داروئی و طب سنتی كه امروز از آن با نام
مفردات پزشكی و فارماكوگنوزی یاد می شود در باورها و اعتقادات درمانی مردم
و نیز در متون قدیمی طب سنتی ایران برگرفته از كتب معتبر و دانشمندان نام
آوری چون ابن سینا، زكریای رازی، اهوازی ارجانی و … می باشد كه اصول
طبابت آن بر چهار طبیعت مزاج آدمی یا اخلاط اربعه بنام : بلغم ، صفرا ،
سودا ، خون و همچنین بر گرمی و سردی استوار بوده است و بر این اساس تشخیص و
درمان صورت می گرفته است.
در طب تطبیقی و تلفیق عقاید قدما با
پزشكی جدید، اخلاط اربعه با نام PH خون یا اسیدیتیك و بازیك؛ و گرمی و
سردی با واژه های پركالری و كم كالری خوانده می شوند. ولی هیچكدام از این
تعبیرات بازگو كننده جامعی به شمار نمی روند و غذاهای گرم و سرد در اعتقاد
عامه ی مردم ایران به عنوان غذاهای پركالری و كم كالری نمی باشد، زیرا
خوراكی هایی مانند گردو ، نارگیل ، كاكائو ، خرما ، كنجد ، گوشت شتر ، گوشت كبوتر جزء غذاهای گرم و خوراكی هائی مانند هلو ، هنداونه ، خیار ، توت فرنگی ، جو ، برنج ، گوشت گاو ، ماهی و مرغ به نام غذاهای سرد شناخته می شوند. برخی غذاها نیز مثل شیر و م است
گوسفند ، نان گندم ، گوشت بره و … غذاهای معتدل و به عبارتی نه گرم و
نه سرد شناخته می شوند و این گروه از غذاها اثر متابولیسمی و حالت خاص در
افراد گرم مزاج و سرد مزاج ایجاد نكرده و به هر دو گروه سازگار است.
خوراكی
هایی مانند گردو، نارگیل ، كاكائو ، خرما ، كنجد ، گوشت شتر ، گوشت
كبوتر جزء غذاهای گرم و خوراكی هائی مانند هلو ، هنداونه ، خیار ، توت
فرنگی ، جو ، برنج ، گوشت گاو ، ماهی و مرغ به نام غذاهای سرد شناخته می
شوند.
در طب سنتی، خوراكی های سرد ارزش غذایی منفی در شخص
ایجاد كرده و خوردن آنها سبب رخوت ، سستی ، ضعف عمومی ، رنگ پریدگی ، بی
حالی ، كم حوصلگی، كاهش نیروی جنسی ، پرخوابی و … می شود. برعكس خوردن
غذاهای گرم باعث بالا رفتن فشارخون ، برافروختگی چهره ، كم خوابی ، جوش صورت واحتمالاً كهیر و جوش های چركی خواهد شد.
در
طب سنتی ایران هر فرد حالت و طبیعت مزاج یا ارگانیسم بدن خود را نسبت به
غذاهای سرد یا گرم تشخیص می دهد و در مصرف آنها رعایت اعتدال را می نماید
تا دچار عوارض گوارشی و … نگردد.
عدم هماهنگی بین مزاج و غذا –
طبق اعتقاد طب سنتی ایران – موجب اختلال در اندام های داخلی مثل قلب و ریه
شده و شخص احساس بیماری می نماید. امروزه با پیشرفت پزشكی و كشف علت
بیماری ها، این عقاید سنتی كنار گذاشته شده و كمتر مورد استفاده قرار می
گیرند.
تغذیه و طبع شناسی به زبان ساده
در زمان قدیم، طبیبان جامعه، برنامه ی کلی سلامت را تهیه و در اختیار
افراد جامعه قرار می دادند و معتقد بودند اگر طبیبی قبل از اصلاح غذای فردی
به مداوای آن بپردازد گویی بر کشتن وی جرات پیدا کرده است؛ بنابراین تهیه ی
غذای سالم برای افراد جامعه از ضروریات محسوب می شده است.
در طب
سنتی مزاج افراد و طبیعت مواد غذایی به سرد، گرم و معتدل تقسیم شده است تا
افراد با توجه به مزاج خود و طبع مواد غذایی بتوانند برنامه ی غذایی سالمی
داشته باشند.
انسان جزء موجودات خونگرم می باشد. موجودات خونگرم در
شرایط متغیر آب و هوایی دمای بدن شان ثابت می باشد؛ به طور مثال اگر دمای
بدن انسان را 37 درجه ی سانتی گراد فرض کنیم این دما در زمان های مختلف
یکسان می باشد.
در طب سنتی اصطلاحاتی با عنوان مزاج گرم، معتدل و سرد
وجود دارد. برای بیان ساده این اصطلاحات می توانیم این گونه بیان کنیم که
اگر 37 درجه ی سانتی گراد را دمای ثابت بدن فرض کنیم،
* برخی افراد دمای بدن شان به صورت جزئی از 37 درجه بالاتر است که به این افراد گرم مزاج گفته می شود
* و برخی افراد، دمای بدن شان به میزان جزئی از 37 درجه کمتر است که به این افراد سردمزاج گفته می شود
* و برخی دیگر دمای بدن شان 37 درجه ی سانتی گراد می باشد که به آن ها معتدل المزاج گفته می شود.
مواد غذایی دارای طبع گرم پس از مصرف به علت گرمازا بودن دمای بدن را
از 37 درجه ی سانتی گراد بالاتر برده و مواد غذایی سرد به صورت عکس
عمل می نماید و مواد غذایی معتدل در دمای پایه ی فرد یعنی 37 درجه ی سانتی گراد تغییر ایجاد نمی کند
توضیح
ساده ی علمی این مطالب را شاید بتوان به این صورت بیان کرد: اگر غده ی
تیروئید را به عنوان مرکز تنظیم دمای بدن بدانیم مانند بخاری که دمای اطاق
را تنظیم می کند اگر تیروئید پرکار شود میزان متابولیسم و حرارت بدن افزایش
یافته و اگر کم کار شود میزان متابولیسم و دمای بدن کاهش پیدا می کند و
اگر به طور مثال میزان آزمایشگاهی فعالیت طبیعی تیروئید بین 10 تا 20 باشد
افراد سردمزاج به عدد پایین تر یعنی 10 و افراد گرم مزاج به عدد بالاتر
یعنی 20 نزدیک تر می باشند(البته این اعداد و مثال ها برای درک ساده تر
مطالب بیان شده است) و افرادی که دارای پُرکاری تیروئید می باشند عوارض شبیه افرادی با غلبه ی طبع گرم و افرادی با غلبه ی سردی عوارض شبیه کم کاری تیروئید را نشان می دهند.
تعریف غذای گرم، غذای سرد و غذای معتدل به زبان ساده
هنگامی
که فردی غذا مصرف می کند میزانی انرژی صرف هضم و جذب غذا می شود و غذاهای
مختلف مقداری انرژی مخصوص خود در مراحل هضم تولید می کنند.
در آزمایشات انجام شده چربی ها کمترین اتلاف انرژی را برای هضم و جذب دارد.
کربوهیدرات
و پروتئین انرژی و حرارت بیشتری در بدن تولید می کنند. غذاهای ادویه دار
اثر گرمازایی غذا را افزایش داده و طولانی می کنند مثلا غذاهای حاوی فلفل
قرمز و خردل میزان متابولیکی دمای بدن را تا 33 درصد بیشتر از غذاهای بدون
ادویه افزایش می دهند. البته در علم تغذیه ی جدید بر روی مواد غذایی مختلف
آزمایشات به صورت تخصصی و برای مواد غذایی مختلف انجام نشده است ولی در طب
سنتی به گرمازایی غذاها با دقت بیشتری پرداخته شده است و غذاها بر حسب
گرمازایی شان به سه دسته ی گرم، سرد و معتدل تقسیم بندی شده اند.
مواد
غذایی دارای طبع گرم پس از مصرف به علت گرمازا بودن دمای بدن را از 37
درجه ی سانتی گراد بالاتر برده و مواد غذایی سرد به صورت عکس عمل می نماید و
مواد غذایی معتدل در دمای پایه ی فرد یعنی 37 درجه ی سانتی گراد تغییر
ایجاد نمی کند.
در قدیم به طبع غذا بسیار اهمیت داده می شده و
تقریباً طبع تمام مواد غذایی مصرفی برای افراد جامعه مشخص می شده تا افراد
با آگاهی به آن و همچنین طبع و مزاج خود مواد غذایی مناسب را انتخاب و مصرف
کنند.
