فرمول شاخص های بهداشت خانواده و چگونگی استخراج آنها
جهت
تعیین کلیه شاخصها( فصلی ، شش ماهه وسالیانه ) بایستی از کل مراجعین فصلی ،
ششماهه یا سالیانه استفاده شود که مقطع جمع آوری شاخص درجدول شاخصها مشخص
شده استدر
مواردی که جمعیت قابل محاسبه نیست ضریب جمعیت در روستا که از زیج حیاتی
بدست می آید، در جمعیت شهر ضرب می شود وموارد شهر بدست می آید
پوشش تنظیم خانواده CPR ( روشهای مدرن):
برای تعیین این شاخص کل استفاده کنندگان روشهای پیشگیری به استثنای روش طبیعی در صورت کسر قرار داده می شود و در مخرج کسر جمعیت زنان همسردار 49-10 سال قرارداده می شود.
پوشش تنظیم خانوادهCPR بطور کل ( با روش طبیعی):
برای تعیین این شاخص کل استفاده کنندگان روشهای پیشگیری حتی روش طبیعی در صورت کسر قرار داده می شود و در مخرج کسر جمعیت زنان همسردار 49-10 سال قرارداده می شود.
پوشش هر یک از روشها:
برای تعیین این شاخص در صورت کسر استفاده کنندگان هر روش به تفکیک گذاشته می شود و مخرج کسر کل زنان همسردار 49-10 سال قرارداده می شود که مجموع در صدهای این شاخص اگر روش طبیعی نیز، محاسبه می شود . با شاخص 2 و بدون روش طبیعی با شاخص 1 مساوی می شود.
میزان مرگ ومیر نوزادان:Neonatal Mortality Rate(NMR)
1000* تعداد مرگ کودکان زیر 28 روز در یکسال
تعداد موالید زنده در همان سال
کودکان کمتر یا مساوی 28 روز را نوزاد می گویند.بطور معمول این شاخص در هزار تولد زنده محاسبه می شود.نوزادانی که بصورت مرده به دنیا آمده اند ( Still Birth مرده زایی) نبایستی در مخرج کسر در نظر گرفته شود. خاتمه یافتن حاملگی قبل از پایان هفته بیست و دوم حاملگی ( بر اساس LMP) سقط محسوب می شود.
اگربعد از هفته بیست و دوم حاملگی جنین در شکم مادر فوت کند مرده زایی محسوب می شود. اگربعدازهفته بیست ودوم حاملگی جنین پس ازتولدفوت کندمرگ نوزاد محسوب می شود.
میزان مرگ و میر کودکان زیر یکسال: Infant Mortality Rate (IMR)
1000* تعداد کل نوزادان فوت شده
موالید زنده
کودکان از بدو تولد تا 11 ماه و 29 روز را یکسال می گویند.بطور معمول این شاخص در هزار تولد زنده محاسبه می شود.
میزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال:Un der Five Mortality Rate (U5MR)
1000* تعداد مرگ کودکان کمتراز5 سال دریکسال
تعداد موالیدزنده درهمان سال
کودکان از بدو تولد تا 4 سال و 11 ماه 29 روز زیر 5 سال محسوب می شوند. این شاخص بطور معمول در هزار محاسبه می شود.
درصد حداقل 7 بار مراقبت زیر یکسال:
*100 تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل 7 بار مراقبت شده اند
کل کودکانی که 12 ماهه شده اند ( در هر مقطع زمانی)
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت با مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته 12 ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته 12 ماهه شده اند و حداقل 7 بار از بدو تولد تا 12 ماهگی مراقبت شده اند، در نظر گرفته می شود.
درصد حداقل 3 بار مراقبت سال دوم:
100 * تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل 3 بار مراقبت شده اند
کل کودکانی که در این مقطع زمانی 24 ماهه شده اند
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.
در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته 24 ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته 24 ماهه شده اند و حداقل 3 بار از 12 ماهگی تا 24 ماهگی مراقبت شده اند، در نظر گرفته می شود.
درصد یکبار مراقبت در سال بین 2 تا 5 سالگی:
100 * تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل یکبار در هر سال مراقبت شده اند
کل کودکانی که در این مقطع زمانی 60 ماهه شده اند
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان ارسال می گردد.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته 60 ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته 60 ماهه شده اند و حداقل در هر سال از 2 تا 5 سالگی یکبار مراقبت شده اند.منظور از مراقبت در هر سال از 2 تا 5 سالگی این است که کودک حداقل یکبار از 24 تا 36 ماهگی، حداقل یکبار از 36 تا 48 ماهگی و حداقل یکبار از 48 تا 60 ماهگی مراقبت شده است.اگر در یکسال مراقبت انجام نشده باشد، این کودک در صورت کسر قرار نمی گیرد به عنوان مثال کودکی 5 ساله همه مراقبت ها از 3 تا 5 سالگی کامل بوده ولی از 2 تا 3 سالگی مراجعه نداشته است، این کودک در محاسبه شاخص در صورت کسر قرار نمی گیرد.
درصد یکبار مراقبت در سال بین 5 تا 8 سالگی:
100 * تعداد کودکان این گروه سنی که حداقل یکبار در هر سال مراقبت شده اند
کل کودکانی که در این مقطع زمانی 96 ماهه
این شاخص بصورت سه ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت سه ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.هنگام محاسبه این شاخص بصورت سالیانه بایستی میانگین فصلی در نظر گرفته شود.در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای فصل، مخرج کسر کل کودکانی که در طی فصل گذشته 96 ماهه شده اند در نظر گرفته می شود ودر صورت کسر کودکانی که در فصل گذشته 96 ماهه شده اند و حداقل در هر سال از 5 تا 8 سالگی یکبار مراقبت شده اند.منظور از مراقبت در هر سال از 5 تا 8 سالگی این است که کودک حداقل یکبار از 60 تا 72 ماهگی، حداقل یکبار از 72 تا 84 ماهگی و حداقل یکبار از 84 تا 96 ماهگی مراقبت شده است.
درصد تغذیه با شیر مادر :
100 * تعدادکودکان در این گروه سنی که با شیر مادر تغذیه می شوند
کل کودکان کمتر یا مساوی 24 ماه
این شاخص بصورت 6 ماهه از طریق خانه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان گزارش می شود.این شاخص بصورت 6 ماهه از طریق مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان گزارش می شود.
در هنگام محاسبه این شاخص در انتهای 6 ماهه، مخرج کسر کل کودکان صفر تا 24 ماهه در نظر گرفته می شود ودر صورت کسرکل کودکان صفر تا 24 ماهه که از شیر مادر استفاده می
آشنایی با علل اصلی مرگ و میر در جهان
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، تعداد مرگ و میر و علل آن به
سیاستگذاران و برنامه ریزان کمک می نماید که در چه زمینه ای تمرکز نموده و
مداخلات بهداشتی به چه شکلی اعمال گردد. به عنوان مثال در کشورهایی که
بیماریهای قلبی و دیابت بطور مشخصی طی چند سال متوالی رو به افزایش است،
آموزش عمومی در رابطه با شیوه زندگی در پیشگیری از این بیماریها موثر خواهد
بود. بطور مشابه اگر در کشوری، تعداد قابل ملاحظه ای از کودکان به دلیل
ابتلا به مالاریا از بین می روند و بودجه ناچیزی در بخش سلامت به این منظور
پیش بینی گردیده، به کمک این آمار می توان بودجه مذکور را بازبینی و
اعتبارات مناسبی را برای کنترل بیماری تخصیص داد.
اکثر کشورهای صنعتی دارای سیستم ارزیابی علل مرگ و میر جمعیت هستند. در
حالی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه فاقد این سیستم بوده و تعداد و علل
مرگ و میر را بر اساس داده های ناقص برآورد می نمایند. لذا می توان اذعان
نمود که پیشرفت در این زمینه و توسعه سیستم های آماری می تواند کمک قابل
ملاحظه ای به کنترل بیماریهای قابل پیشگیری و ارتقاء سطح سلامت در جوامع
درحال توسعه بنماید.
بالاترین میزان مرگ و میر در سراسر جهان به علت بیماریهای قلبی عروقی
اتفاق می افتد. در سال ۲۰۱۲ حدود ۷٫۴ میلیون نفر بواسطه بیماریهای ایسکمیک
قلبی و ۶٫۷ میلیون از سکته مغزی یا سایر بیماریهای عروق مغز فوت نموده اند.
استعمال دخانیات از عمده ترین عوامل خطر در بسیاری از بیماریهای با مرگ و
میر بالا در جهان همچون بیماریهای قلبی عروقی، بیماری انسداد ریوی مزمن، و
سرطان ریه می باشد.
در مجموع استعمال تنباکو مسئول یک دهم کلیه مرگ ها در جهان است. دخانیات اغلب موارد، علت پنهان بسیاری از مرگ ها می باشد.
مرگ و میر در کشورهای غنی و فقیر تفاوت چشمگیری دارد.
در کشورهای با درآمد بالا، حدود ۷۰ درصد مرگ ها در سنین ۷۰ و بالاتر
اتفاق می افتد. و عمدتاٌ از بیماریهای مزمن قلبی عروقی، بیماری انسدادی
مزمن ریه، سرطان، دیابت یا زوال عقل می میرند. عفونت ریه ، تنها علت عفونی
مرگ در این کشورهاست.
در کشورهای با درآمد متوسط، نزدیک به نیمی از افراد به سن ۷۰ سالگی
میرسند و بیماریهای مزمن، همچون کشورهای با درآمد بالا علت اصلی مرگ و میر
می باشند. هر چند بیماریهای سل، ایدز و تصادفات جاده ای نیز در این کشورها
از علل اصلی مرگ و میر محسوب می گردند.
در کشورهای کم درآمد، تنها ۲۰ درصد مردم در سن ۷۰ سالگی و بالاتر می
میرند و ۴۰ درصد مرگ و میرها مربوط به کودکان زیر ۱۵ سال است. عفونت ریه،
بیماریهای اسهالی، ایدز، سل، مالاریا و بطور کلی بیماری های عفونی از علل
اصلی مرگ و میر می باشند. همچنین عوارض بارداری و زایمان نیز از علل اصلی
مرگ و میر مادران و نوزادان است. هنوز روزانه نزدیک به ۸۰۰ زن بعلت عوارض
حاملگی می میرند. ۹۹ درصد این مرگ ها در کشورهای درحال توسعه اتفاق می
افتد.
تنها در سال ۲۰۱۳ حدود ۶٫۳ میلیون مرگ کودک زیر ۵ سال داشته ایم، که
تقریبا همه موارد (۹۹ درصد) آن در کشورهای با درآمد متوسط و پایین اتفاق
افتاده است. مالاریا همچنان از علل اصلی مرگ و میر زیر ۵ سال در جنوب صحرای
آفریقا است. حدود ۴۰ درصد مرگ کودکان زیر ۵ سال در ۲۸ روز اول زندگی اتفاق
می افتد. بیش از نیمی از این مرگ ها قابل پیشگیری است.
بیماریهای ایسکمیک قلب، سکته مغزی، عفونت های تنفسی تحتانی، بیماریهای
انسدادی مزمن ریه همچنان به عنوان اصلی ترین علل مرگ در طول دهه گذشته باقی
مانده اند.
در مقایسه با سال ۲۰۰۰ مرگ و میر ناشی از ایدز از ۱٫۷ به ۱٫۵ میلیون در سال ۲۰۱۲ کاهش داشته است.
همچنین اسهال هم دیگر در بین ۵ علل اول نیست، اما هنوز هم با ۱٫۵ میلیون
مرگ و میر، جزو ده علل عمده مرگ و میر در جهان محسوب می گردد. سل نیز دیگر
در میان ده علت مرگ و میر نیست ، اما هنوز هم به عنوان تهدیدی جدی در برخی
کشورهای توسعه نیافته و با بهداشت پایین محسوب می گردد.
از طرفی مرگ و میر ناشی از بیماریهای مزمن در جهان سیر صعودی داشته است.
مواردی همچون سرطان ریه (همراه با نای و برونش) با افزایش تعداد مرگ و میر
از ۱٫۲ به ۱٫۶ میلیون، دیابت از ۱ به ۱٫۵ میلیون و تصادفات جاده ای از ۱
به ۱٫۳ میلیون در سال ۲۰۱۲ نسبت به سال ۲۰۰۰ جزو مواردی هستند که طی این
سال ها در میان ده علت اصلی مرگ و میر افزایش رتبه داشته اند.
فشار خون بالا نیز با ۱٫۱ میلیون مرگ در سال ۲۰۱۲ به ده علل اصلی مرگ و
میر افزوده شده است. تصادفات جاده ای در سال ۲۰۱۲ ، روزانه موجب مرگ حدود
۳۵۶۱ نفر ( یعنی حدوداٌ روزی ۸۲۲ مورد بیش از سال ۲۰۰۰ ) گردیده است.
بیماری های مزمن مهمترین عامل مرگ و میر در جهان
بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، بیماری های مزمن مانند بیماری قلبی، آمار مرگ و میرها را در جهان افزایش داده اند.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیماری های قلبی، سکته مغزی، عفونت
دستگاه تنفسی تحتانی، بیماری ریوی انسدادی مزمن، اسهال و ایدز هنوز مهمترین
عوامل مرگ و میر در سراسر جهان طی یک دهه گذشته بوده اند. در سال ۲۰۱۱
حدود ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان جان باختند.
بیماری های غیر مسری عامل دو سوم تمامی مرگ و میرها در سراسر جهان در
سال ۲۰۱۱ بوده اند که این میزان نسبت به سال ۲۰۰۰ ، ۶۰ درصد افزایش داشته
است.
چهار بیماری غیر مسری اصلی بیماری های قلبی – عروقی، سرطان ها، دیابت و بیماری های ریوی مزمن اعلام شده اند.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیماری های مسری، مادرزادی، بیماری
های ژنتیکی و تغذیه ای روی هم رفته عامل یک چهارم از مرگ و میرهای سراسر
جهان هستند. حوادث جاده ای نیز ۹ درصد تمام مرگ و میرها را تشکیل می دهند.
بیماری های قلبی و عروقی در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۷ میلیون نفر را از پا درآورد یعنی از هر ۱۰ مرگ سه نفر بر اثر بیماری های قلبی درگذشتند.
هفت میلیون نفر نیز بر اثر بیماری های قلبی و ۶٫۲ میلیون نفر نیز بر اثر سکته مغزی جان خود را از دست دادند.
بیماری قلبی، سکته مغزی، دیابت و تصادف های جاده ای از سال ۲۰۰۰ تاکنون روند افزایشی داشته اند.
عفونت دستگاه تنفسی تحتانی، اسهال، تولد پیش از موعد و سل که در سال
۲۰۰۰ شیوع بیشتری داشتند اما روند شیوع آن تا سال ۲۰۱۱ کاهش یافت؛ در حالی
که روند بیماری ریوی انسدادی مزمن و ایدز همچنان در طول این دوره مطالعه
حفظ شده است.
سرطان های ریه و نای و نایژه عامل ۱٫۵ میلیون مرگ در سال ۲۰۱۱ بوده است
که این میزان نسبت به سال ۲۰۰۰ ، ۱٫۲ میلیون نفر افزایش یافته است.
به طور مشابه دیابت ۱٫۴ میلیون نفر را در سال ۲۰۱۱ به کام مرگ کشید که
این میزان نیز نسبت به سال ۲۰۰۰، یک میلیون نفر افزایش یافته است.
مرگ و میر در ایران
بیماریهای قلبی-عروقی، سوانح و حوادث و سرطان رتبه های اول تا سوم بار بیماریها را در ایران به خود اختصاص می می هند.
در مورد عامل خطر بروز این بیماریها نیز تحقیقات ملی نشان می دهد که
فشار خون عامل اول بروز مرگ و میر در کشور است و بعد از آن چاقی در رده دوم
عوامل خطر (Risk factor) مرگ و میر ایرانیان است.
