آشنایی با تشکل‌های مداحان
نجمن نغمه‌سرایان مذهبی شرق تهران، هیأت
رزمندگان اسلام، خانه مداحان اهل بیت، سازمان بسیج مداحان، کانون مداحان و
شعرای آئینی کشور و بنیاد دعبل خزاعی برخی از مهم‌ترین نهادها و تشکل‌های
آموزش هنر ستایشگری اهل‌بیت (ع) هستند.
سازمان‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد در رابطه به مداحان و شعرای آئینی
به تولید محتوای اشعار آئینی، صدور گواهینامه معتبر ویژه مداحان، اعزام
مداحان مورد تأیید به مجالس عزاداری، تهیه بسته‌های بصیرتی و فرهنگی و
اقداماتی برای بیمه‌های تکمیلی می‌پردازند تا بتوانند به این ترتیب، با
حمایت مادی و معنوی خویش از ذاکران خاندان عصمت و طهارت (ع) در ترویج معارف
حقه تشیع سهیم باشند.
برخی از تشکل‌ها و نهادهای مربوط به مداحی و ذاکری اهل بیت علیهم‌السلام در ادامه معرفي شده‌اند.
- هیأت رزمندگان اسلام
تاریخ تأسیس این هیأت به جبهه‌های حق علیه باطل و هشت سال دفاع مقدس باز
می‌گردد، مداحان با راه‌اندازی هیأت‌های عزاداری در قالب گردان‌ها،
گروهان‌ها و واحدها یا در اردوگاه‌ها به برپایی مراسم مذهبی در مناسبت‌ها
می‌پرداختند.
بعد از پذیرش قطعنامه و بازگشت رزمندگان به شهرها و مناطق سکونت‌شان، در
همان قالب گروهان، گردان، لشکر و…. هیأت‌ها و برنامه‌ها تداوم پیدا کرد و
به داخل شهرها منتقل شد و در نهایت با حضور تنی چند از فرماندهان دوران
دفاع مقدس و افراد رزمنده بسیجی، ستاد مرکزی در تهران سال 1376 تأسیس شد.
از آنجایی که اکثر اعضای این هیأت از رزمندگان و ایثارگران دفاع مقدس
بودند و با اعتقاد به اینکه این هیأت‌ها مربوط به همه ائمه (ع) است، نام
«هیأت رزمندگان اسلام» انتخاب شد.
هیأت رزمندگان اسلام در سه معاونت؛ استان‌ها، فرهنگی و مراسم‌ها به
اجرای وظایف خود می‌پردازد که در معاونت فرهنگی با هدف سیاستگذاری در
رابطه با مسایل اعتقادی و فرهنگی به چاپ ماهنامه تخصصی «هیأت»، سایت هیأت،
نرم‌افزارهای رایانه‌ای و موبایل و انتشار کتب تخصصی اقدام کرده است.
البته در کنار این سه معاونت، دو شعبه دیگر هیأت هم فعالیت می‌کنند؛
واحد «پیروان عترت» مخصوص خواهران و واحد «نوجوانان و جوانان عاشورایی»
مخصوص قشر جوان جامعه است.
- خانه مداحان اهل بیت رسول الله (ص)
خانه مداحان با حضور محمدباقر قالیباف شهردار تهران و حجت‌الاسلام سید مهدی خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
فعالیت خود را از شامگاه 15 آبان ماه 1388 آغاز کرد تا به عنوان پاتوقی
برای مداحان اهل بیت (ع) مطرح شود. مرحوم حاج «علی آهی» مؤسس و رئیس خانه
مداحان و نیز عضو هیأت مدیره بنیاد دعبل بود که هم اکنون محسن طاهری ریاست
این خانه را در محله فخرآباد و عمارت فخرالدوله بر عهده دارد.
درهای این خانه هر روز از 8 صبح تا ساعت 16 به روی مردم و مخاطبان اصلی
این خانه باز است، خانه مداحان علاوه بر دایر کردن کلاس‌های آموزشی مداحی
در رشته‌های آموزش قرآن و حدیث، تاریخ و مقتل، عقاید و مهارت آواز و ارائه
گواهینامه معتبر برای مداحان سراسر کشور، استودیو برای ضبط نغمه‌های آیینی
مداحان فراهم کرده است.
در این خانه نوگلان حسینی از 9 ساله تا پیرغلام بالای 80 سال هم دیده
می‌شود، همچنین خانه مداحان همزمان با برگزاری دوره‌های آموزشی برای
آقایان، برای بانوان هم دوره‌های مجزایی برگزار می‌کند.
حضور ذاکران پیشکسوت نظیر یدالله بهتاش، غلامرضا سازگار، مهدی آصفی، علی
انسانی و حسن آهی باعث شده است که این مؤسسه یکی از نهادهای تأثیرگذار در
عرصه مداحی باشد، از نکات جالب توجه اینکه خانه مداحان تنها یک شعبه آن هم
در تهران، محله فخرآباد دارد و در هیچ شهر و استان دیگری نمایندگی و شعبه
دیگری ندارد اما در تمام استان‌ها از طریق رابط‌هایش به رسیدگی مشکلات
جامعه مداحان می‌پردازد.
- انجمن نغمه‌سرایان مذهبی شرق تهران
انجمن نغمه‌سرایان مذهبی شرق تهران در سال 1353 توسط عباس محمدی به
همراه مرحوم محمدعلی مردانی (شاعر) و علی‌اکبر نوری راه‌اندازی شده و
همچنان پابرجاست. این انجمن ابتدا به صورت سیّار، هر هفته در خانه یکی از
اعضا برگزار می‌شد، اما با پیروزی انقلاب اسلامی به دو بخش تقسیم شد، یعنی
دوشنبه‌ها به صورت سیّار و یکشنبه‌ها در خانه مرحوم مردانی مراسم شکل
می‌گرفت.
با فوت مردانی، مراسم شب‌های دوشنبه همچنان به قوت خودش باقی است و به
همت برادر وی برگزار می‌شود. این مراسم، ماهی یک بار در منزل فراز که در
ابتدای خیابان کریم‌شاهیان واقع در خیابان پیروزی قرار دارد، برپا می‌شود.
افرادی مانند غلامرضا سازگار (که هم‌اکنون مجمع‌الذاکرین تهران را اداره
می‌کند) و مرحوم حاج علی آهی نیز قدیم‌ترها پای ثابت انجمن بوده‌اند.
ژولیده نیشابوری، طایی شمیرانی، عزیزالله مبارکی، حسین بابایی، رافع تبریزی
و رضا عربی از دیگر اعضای انجمن بوده‌اند که به رحمت ایزدی پیوسته‌اند.
تأکید این انجمن بیش از تربیت مداح و ذاکر اهل بیت، تربیت شاعران آیینی
است، چرا که شعر خوب مقدمه مداحی خوب است. البته این انجمن مداحانی نیز
دارد که از جمله آنها می‌توان به عباس عنقا (شاعر و دبیر انجمن) اشاره
کرد.
انجمن نغمه‌سرایان مذهبی شرق تهران هم اکنون دوشنبه‌شب‌ها در مسجد حسین
بن علی (ع) واقع در محله آب موتور (در منطقه 14 تهران) تشکیل جلسه می‌دهد
و با چهار دهه فعالیت مستمر و بی‌وقفه، یکی از قدیمی‌ترین تشکل آموزش
ستایشگری فعال پایتخت به شمار می‌رود.
- سازمان بسیج مداحان
سازمان بسيج مداحان به همت بسیج مستضعفین و با حمایت‌های معنوی جمعی از
پیشکسوتان و نخبگان عرصه شعر و مداحی در دی ماه 1387 فعالیت خود را آغاز
کرد.
برگزاری کارگروه‌های مختلف آموزشی و تخصصی ویژه مداحان اهل بیت (ع)،
برپایی جلسات هم‌اندیشی در طول سال برای مداحان و شعرای اهل بیت (ع)، تهیه
متون و منابع مختلف آموزشی و تخصصی ویژه مداحان و شعرای اهل بیت (ع) و
تولید کتب شعر و لوح فشرده سبک آن به مناسبت‌های مختلف مذهبی از اهداف
تشکیل این نهاد ذکر شده است.
ریاست کنونی آن را محمد فراهانی بر عهده دارد که به گفته وی مشخصات حدود
45 هزار نفر مداح در سامانه این سازمان ثبت شده است، در میان اعضای شورای
عالی سازمان بسیج مداحان نام افرادی نظیر یدالله بهتاش، ماشاالله عابدی،
حجت‌الاسلام مهدی طائب، حجت‌الاسلام جواد محمد زمانی، غلامرضا سازگار، صادق
آهنگران، سعید حدادیان به چشم می‌خورد.
با این وجود سازمان بسیج مداحان تلاش کرده است که کلیه مداحان بسیجی را
در قالب مجامع الذاکرین در سطح کشور سازماندهی کند و خدمات رفاهی به
مداحان،شعرا و مدیران هیئت‌های مذهبی ارائه دهد. البته تلاش دارد با ایجاد
دانشکده علمی و کاربردی با عنوان «هنر و ادبیات عاشورایی» در ارتقای علمی
مداحان بکوشد.
- کانون مداحان و شعرای آئینی کشور
کانون مداحان و شعرای آئینی کشور که زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی
فعالیت می‌کند، در سراسر کشور دارای شعبه است که یکی از فعالیت‌های این
کانون را می‌توان توزیع کارت شناسایی مداحان کشور در چهار سطح رتبه‌بندی
سطح ستایشگری ویژه مداحان ممتاز، پیرغلام ویژه مداحان بالای 60 سال، ذاکرین
ویژه مداحان زیر 60 سال و تازه‌واردان توصیف کرد که هدف از این رتبه‌بندی و
صدور کارت برای مداحان، اجرای طرح ساماندهی و شناسایی مداحان کشور است.
البته تهیه بسته‌های فرهنگی ویژه مداحان، تعیین استراتژی مداحی و ضوابط
مربوط به آن و هماهنگی میان مداحان سراسر کشور از جمله مواردی است که کانون
مداحان کشور پیگیری می‌کند. مصطفی خورسندی ریاست کانون مداحان کشور را تا
اسفند 1395 (موعد بعدی رأی‌گیری کانون) عهده‌دار است. پس از وی محمدحسین
کبیر رییس کانون مداحان استان گلستان و رسول خدادادیان رییس کانون مداحان استان گیلان به ترتیب به عنوان نایب رییس و دبیر کانون مداحان و شعرای آئینی کشور هستند.
- بنیاد دعبل خزاعی
بنیاد علمی، فرهنگی و آموزشی دعبل خزاعی، نهادی حمایتی، خدماتی و غیرانتفاعی است که در سال 1384 به دستور مقام معظم رهبری
تأسیس شده است و تلاش دارد جامعه ستایشگران اهل‌بیت را اعم از مداح، شعرا و
نویسندگان آئینی را در عرصه‌های مادی و معنوی همراهی کند.
دفتر مرکزی این بنیاد در تهران است و در 31 استان کشور نمایندگی دارد،
شناسایی ستایشگران، شعرا و ذاکران اهل بیت (ع)، انجام خدمات تأمین
اجتماعی، پشتیبانی علمی و معنوی از ستایشگران، شعرا و ذاکران، ساماندهی و
تقویت محافل اثر‌گذار فرهنگی برای ارتقاء بنیه فرهنگی ستایشگران، ساماندهی و
انتشار در این حوزه از اهداف عالی این بنیاد است.
از ابتدای تأسیس بنیاد دعبل خزاعی تا کنون 12 هزار نفر از ستایشگران
اهل بیت (ع) به جمع اعضای بنیاد دعبل پیوسته‌اند، همچنین حدود 5 هزار
خانواده آنها تحت پوشش خدمات بیمه قرار گرفته‌اند، علی عظیمی، محمدرضا
قدس، حجت الاسلام محمد مهدی عرب انصاری و ماشاء‌الله عابدی‌فر از جمله
اعضای هیأت مدیره بنیاد دعبل هستند.
- موسسه فرهنگی هنری قدیم‌الاحسان
این مؤسسه مردم‌نهاد که با هدف اعتلای فرهنگ عاشورا، انقلاب اسلامی و
تربیت ستایشگران تأثیرگذار انقلابی در سال 1389 در پنج حوزه؛ آموزش مداحی و
ستایشگری اهل بیت (ع)، پژوهش مداحی و فعالیت‌های علمی پژوهشی در عرصه
مداحی، تولید برنامه‌های صوتی و تصویری، انتشارات کتب مذهبی به خصوص در
حوزه مداحی و در نهایت ایجاد پورتال برای اطلاع‌رسانی کار خود را آغاز کرد
که زیر نظر پیرغلام اهل بیت منصور ارضی اداره می‌شود.
- مجمع ستایشگران اهل‌بیت (ع)
این مجمع از سال 1389 با تکیه بر رهنمودهای مقام معظم رهبری و با هدف
ارتقای سطح کیفی آموزش علوم ستایشگری اهل بیت علیهم‌السلام نسبت به جذب و
آموزش علاقه‌مندان به این هنر اقدام کرده است. این مرکز که از سوی سازمان
تبلیغات اسلامی مجوز دارد، تا کنون بالغ بر 4000 هنرجو تربیت کرده است.
برگزاری دوره‌های آموزشی مرکز به صورت رایگان بوده و هیچ هزینه‌ای از
هنرجویان دریافت نمی‌شود. در حال حاضر، قاسم آریانی دبیر مجمع ستایشگران
اهل بیت (ع) است.
- جامعه ایمانی مشعر
جامعه ایمانی مشعر از سال 90 با هدف هماهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی هیأت‌های
سراسر کشور برای همگام‌سازی مجموعه هیأت‌های در تراز انقلاب اسلامی،
فعالیت خود را آغاز کرد، این مجمع و تشکیلات سیاستگذاریها و
برنامهریزیهای دقیق برای مدیران هیأت‌ها، مداحان، منبریان و شاعران
انجام می‌دهد.
جامعه ایمانی مشعر در این سال‌ها با بیش از پنج‌هزار هیأت در سراسر کشور
به طور مستقیم و حدود 90 هزار هیأت به طور غیرمستقیم ارتباط داشته و حدود
10 بسته معرفتی را میان آنها توزیع کرده است.
- کانون یاس کبود
مجمع ادبی مذهبی یاس کبود در سال 1376 در حالی فعالیت خود را به عنوان
یکی از مؤسسات مداحی شروع کرد که هدف نهایی‌اش تعمق بخشیدن به محبت، معرفت و
شناخت اهل بیت (ع) است. در این مدت بیش از 4 هزار نفر در دوره‌های آموزشی
در شعبات مختلف خواهران و برادران این مرکز دوره گذراندند، این دوره‌های
شامل 4 دوره عمومی، متوسطه، تکمیلی و مستقل‌خوانی است.
تألیف 32 عنوان کتاب و جزوه آموزشی در ایجاد حدود و ثغور مدح اهل بیت
(ع) در کارنامه این مرکز ثبت شده است که می‌توان به مواردی نظیر آیین
مجلس‌داری و روضه‌خوانی، آیین سینه‌زنی، آیین مولودی‌خوانی، بررسی انتقادی
منقولات حادثه عاشورا، آداب دعا و مناجات، بیانات مقام معظم رهبری در مورد
مداحی و … اشاره کرد.
همچنین این مجمع با ایجاد ارتباط و حمایت از عزاداران کوچک به صورت ویژه
با اعزام ذاکر برای مجالس آنها اقدام کرده است. ارسال استفتاء مسائل جاری
عالم ستایشگری مانند هروله کردن، برهنه شدن برای سینه‌زنی از مراجع عظام و
ارائه به جامعه مذهبی و تبیین حد و مرز استفاده از آهنگ‌ها و الحان مختلف
با توجه به بیانات مراجع عظام را می‌توان از دیگر کارهای این مجمع عنوان
کرد.
- هیأت روضة الذاکرین
این مؤسسه مردم‌نهاد هم با مسئولیت عباس دلجو از دیگر کانون‌های مداحی
فعال در زمینه قرآنی، فرهنگی و مذهبی است که تحت پوشش اداره تبلیغات اسلامی
جنوب شرق تهران فعالیت می‌کند.
آشنایی با برخی آئین‌‌های عزاداری در استان یزد
قدمت نخل در آیین‌های ایرانی به دوره پیش از زرتشت و زمان مرگ سیاوش و مصائب میترا می‌رسد که برای آن، آیین نخل‌گردانی برگزار می‌شد.
اما بعد از اسلام و با شهادت امام حسین (ع)،
شخصیت ایشان در میان مردم مسلمان جایگزین سیاوش و میترا شد و از آن دوران،
یزدی‌ها کسانی بودند که آیین نخل‌گردانی را هر سال برای امام حسین (ع) در
ایام محرم برگزار می‌کنند.
بعد از اسلام، آیین نخل‌گردانی هر سال در شهرستان‌های استان یزد مانند میبد، اردکان، تفت و روستاها و آبادی‌های اطراف و همچنین حسینیه‌های مشهور، با شکوه‌تر از دوران گذشته برگزار می‌شود.
نخل امیرچخماق و تفت، دو نخل کهن‌سالی با حدود 400 سال قدمت است. یزدی‌ها دو یا سه روز قبل از آغاز ماه محرم، آیین پرسه‌زنی (پیرامون چیزی گشتن) را اجرا می‌کنند.
در این مراسم، هیأت‌های عزاداری از یک حسینیه، سینه‌زنان به حسینیه دیگر
می‌روند و اهالی آن حسینیه را از آمدن ماه محرم خبردار می‌کنند و در میانه
راه که عزاداران سینه‌زن به حسینیه‌های دیگر می‌روند، مردم نیز نذورات خود
را به آنها می‌دهند.
هیأت پرسه‌زن‌ها خود را موظف می‌داند در روزی که این آیین را بجا
می‌آورد، به دیدن خانواده‌هایی بروند که در سال گذشته فوت کرده‌اند و به
آنها تسلیت بگویند.
آیین «چاووش‌خوانی» نیز از دیگر
آیین‌های یزدی‌ها در این ایام است. این آیین که در مناسبت‌های دیگر مانند
رمضان نیز برگزار می‌شود، همزمان با آیین «پرسه‌زنی» ولی با وسعتی بیشتر
برگزار می‌شود.
در این رسم، چاووش‌خوان به بالای بلندی می‌رود و با خواندن اشعاری در رثای امام حسین (ع)، مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کند.
در شهرهای استان یزد پنج یا شش روز مانده به تاسوعا و عاشورای حسینی، مراسم آذین‌بندی نخل
برگزار می‌شود. در این مراسم دو طرف نخل سیاه‌پوش می‌شود و در برخی
مکان‌ها مانند میبد و اردکان 72 شمشیر نماد 72 تن از یاران امام حسین (ع)
به نخل بسته و این نخل برای روز عاشورا آماده می‌شود.
در تاسوعا و عاشورا مردم
با لباس‌های سیاه به مساجد وارد می‌شوند. کسانی که سید هستند شال سبز به
کمر می‌بندند و افراد عادی شال کرم و با برهنه کردن پا، زیر تنه نخل
می‌آیند و چاوش‌خوان‌ها شروع به مداحی می‌کنند و یک پرچم سیاه نیز در
بالاترین نقطه‌ی نخل نصب می‌شود. سپس کسانی که زیر نخل را گرفته‌اند، با
ذکرهای مختلف نخل را بلند می‌کنند.
در برخی تکیه‌ها، آینه‌ای که نماد سپر و تجلی خداوند است روی علم قرار
می‌گیرد، گاهی نیز شمع یا چراغ دستی بر بدنه نخل می‌بندند، و با بلند کردن
تنه نخل در برخی مکان‌ها، سه‌بار و در برخی دیگر هفت‌بار، نخل را دور
حسینیه می‌چرخانند.
از آنجا که نخل نماد تابوت امام حسین (ع) می‌باشد، در اطراف نخل، 72
کنگره قرار داده می‌شود. در واقع، هر چیزی که روی نخل است یادآور یک روز
سختی است که بر امام حسین (ع) و یارانش گذشت.
برپایی مراسم شام غریبان نیز یکی
دیگر از آیین‌های یزدی‌ها در شب شهادت امام حسین (ع) است. این مراسم معمولا
در میدان امیرچخماق که نخل 400 ساله در آن قرار دارد برگزار می‌شود.
این میدان در آن شب خاموش و سیاه است و مردم با روشن کردن شمع به
عزاداری می‌پردازند حتی برخی از افراد اعتقاد دارند که در این شب باید 40
حسینیه را با شمع روشن کنند.
همچنین مردم یزد در 13 ماه محرم با حضور در مصلای عتیق یزد، به عزاداری و سینه‌زنی می‌پردازند.
