حافظه عضله چیست و چگونه عمل می کند؟
یک بدنساز حرفه‌ای بعد از سال‌ها تمرین مستمر بدنسازی برای رسیدن به
بدنی عضلانی و خوش فرم، صرف ساعت‌ها تمرین طاقت فرسا در باشگاه بدنسازی،
مصرف مکمل‌ها، ویتامین‌ها و رعایت رژیم غذایی سالم سرانجام به هدف خود
خواهد رسید.
اما ممکن است به علت یک اتفاق مثل تصادف، بیماری، تغییر شغل یا سبک زندگی و
ازدواج دیگر فرصت تمرینات سابق را نداشته و به دلیل بی تمرینی حجم و قدرت
عضلات خود را از دست بدهد و از قطار رقابت حرفه‌ای عقب بماند. اما نباید
امید را از دست داد زیرا بدن خارق العاده ما توانایی شگفت انگیزی در بازگشت
به شرایط گذشته و کسب مجدد حجم و قدرت عضلات را دارد. با مجله علم ورزش
همراه شوید تا شما را با این محبث جالب و بر اساس چند منبع آشنا کنیم.
حافظه عضله چیست؟
همه افراد به این حقیقت واقف هستند که اگر تمرینات بدنسازی را برای یک
دوره ۳ الی ۶ ماهه قطع کنند حجم و قدرت عضلات کاهش می‌یابند. به هر حال اگر
تمرینات بدنسازی دوباره از سر گرفته شود حجم و قدرت از دست رفته تنها در
عرض چند هفته تمرین دوباره به دست خواهد آمد. این پدیده حافظه عضله نامیده
می‌شود.
مکانیزم حافظه عضله
حافظه عضله یک حافظه عملی است و عقیده و باور بر این است این پدیده عمدتاً
به دلیل مکانیزم سیستم عصبی است. همانطور که پیش تر گفتیم مجله علم ورزش
در این رابطه چند منبع را بررسی کرده تا بهتر به موضوع پراخته شود، در
ادامه نظریه ها را بخوانید.
نظریه اول در مورد چگونگی عملکرد حافظه عضله
اولین نظریه این است که به دلیل تمرینات بدنسازی بافت‌های اطراف عضلات
گسترش پیدا کرده که در زمان بی تمرینی این بافت های اضافی از بین نمی‌روند
تنها از سایز و حجم آن‌ها کم می‌شود. بعد از شروع مجدد تمرینات بدنسازی این
بافت‌ها ساده تر از گذشته ساخته و رشد می‌کنند.
نظریه دوم
نظریه دوم سرچشمه از سیستم عصبی مرکزی می‌گیرد. عصب به دلیل تمرینات مستمر
گذرگاه ساخت مجدد عضلات را یاد گرفته بنابراین سیستم عصبی نیازی برای
یادگیری مجدد تمرینات و مسیر رشد عضلات ندارد زیرا در حافظه عضلات ذخیره
شده است. محققان ورزشی جواب این سوال را از طریق تحقیقات علمی که اخیراً
انجام شده اند، اثبات کرده اند. بر خلاف دیگر سلول‌های بدن، سلول‌های
عضلانی بیشتر از یک هسته (صدها و هزارها) دارند.
چرا عضله به تعداد زیادی هسته نیاز دارد؟
هسته عملکرد سلول را کنترل می‌کند و از آنجایی که حجم و عملکرد عضلات بزرگ
تر و پیچیده تر از سایر سلول‌های بدن است، بنابراین یک یا دو هسته
نمی‌توانند وظیفه عضلات را کامل و درست انجام دهند. هسته مرکز کنترل و مغز
الیاف عضلانی است. این مراکز کنترل مقدار مواد ژنتیکی که در دسترس سلول
قرار می‌گیرند را تنظیم می‌کنند. زمانی که حجم عضلات بزرگ تر می‌شود، تعداد
هسته‌ها نیز افزایش می‌یابد.
افزایش تعداد هسته سلول عضلانی در
نتیجه افزایش حجم در طی چند تحقیق علمی به اثبات رسیده است. نتایج این
تحقیقات نشان داده اند افرادی که مواد استروئیدی مصرف کرده اند و یا افرادی
که سریع عضله سازی می‌کنند تعداد بیشتر هسته در عضلات خود نسبت به افراد
عادی دارند.
تصور می‌شود در دوره کاهش حجم و آتروفی
عضلات که مخالف رشد عضلات است، تعداد زیادی از هسته‌های سلول از بین بروند
زیرا دیگر نیازی به وجود آن‌ها نیست. اما نکته تعجب آور این است که در
تحقیقات متعددی که اخیراً در زمینه آتروفی عضلات بر روی نمونه‌های حیوانی
انجام گرفته اند، در دوره آتروفی عضلات ناشی از بی تمرینی ۳ ماهه، تعداد
هسته‌های سلول عضلانی ثابت مانده اند. همانطور که در تصویر مشخص است حجم
عضلات تا ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده اما تعداد هسته‌ها بدون تغییر بوده است.
بنابراین
با این نتیجه که بعد از توقف تمرینات تعداد هسته‌ها ثابت باقی خواهند
ماند، باز گرداندن عضلات به حجم و قدرت قبلی آسان است. بنابراین هسته‌های
عضلانی مثل حافطه سلول عمل می کنند. تحقیقات جدیدتر از روش‌های مختلفی برای
مطالعه هسته‌ها استفاده کرده اند.
در تحقیقاتی که در گذشته در
مورد شمارش هسته‌ها انجام گرفته اند به اشتباه تعداد هسته‌های بافت همبند و
دیگر سلول‌ها مثل سلول‌های ماهواره‌ای شمارش شده بودند. هسته این نوع
سلول‌ها در دوره بی تمرینی خواهند مرد. بنابراین محققان به اشتباه مرگ
هسته‌های عضلانی در نتیجه بی تمرینی را اعلام کرده بودند. تحقیقات اخیر
تنها شمارش هسته‌ها را بررسی کرده‌اند که هیچ گونه کاهش در تعداد آن ها ثبت
نشده است.
تحقیقی دیگر
گروهی از بانوان به
مدت ۲۰ هفته تمرین بدنسازی انجام دادند، سپس به مدت ۳۰ هفته دوره بی
تمرینی مطلق را سپری کرده و مجدداً ۶ هفته تمرینات بدنسازی را از سر
گرفتند. ۲۰ هفته تمرین بدنسازی سایز الیاف عضلانی را ۱۶ تا ۴۷ درصد افزایش
داد در حالی‌که ۳۰ هفته بی تمرینی تنها کاهش کمی (۱ الی ۱۴ درصد) در سایز
الیاف عضلانی بوجود آورد.
۶ هفته تمرینات مجدد بدنسازی سایز الیاف
عضلانی را به سطح قبلی دوره تمرینی افزایش داد. بنابراین به نظر می‌رسد
نتایج تمرینات بدنسازی بعد از یک دوره بی تمرینی دوباره کسب خواهند شد.
بازگشت سریع ورزشکاران حرفه‌ای به اوج عملکرد ورزشی بعد از یک دوره بی
تمرینی ناشی از آسیب‌های ورزشی گواه بر نتیجه این تحقیق است.
رشد عضلات پس از تمرین چگونه اتفاق می افتد؟
علم و دانش ورزش آنقدر با سرعت در حال اطلاع رسانی است که هنوز به
خوبی برخی مسائل را نمی دانیم، یعنی در مورد عملکرد بدن انسان و رشد عضلات
نکاتی وجود دارد که ما از آن ها بی خبریم. شاید برایتان جای سوال باشد که
بعد از تمرینات ورزشی، عضلات چگونه رشد می کنند؟ چه چیزی باعث رشد عضلات می
شود؟
تمرین با وزنه موجب هایپرتروفی عضلات می شود، اما حقیقت این است که
دقیقا” نمی دانیم که عضلات چگونه هایپرتروفی می شوند. در حال حاضر دو تئوری
آسیب عضله و تجمع سوبسترا در مورد رشد عضله بیشتر در کانون توجه قرار
دارد، در این مطلب به توضیح این دو تئوری می پردازیم.
آسیب عضله
این تئوری به این اشاره دارد که آسیب (تخریب بافت های عضلانی) حاصله از
تمرین موجب تحریک ایجاد سیگنال هایی می شود که نتیجه آن هایپرتروفی عضلات
است. گرچه این تئوری بسیار مورد قبول است اما تنها تئوری نیست که موجود می
باشد.
تجمع سوبسترا
اصل این تئوری بر این اساس است که در طول ورزش موادی که در عضلات جمع می
شوند، موجب شروع مکانیسم رشد عضله از طریق مستقیم یا غیر مستقیم و از طریق
آزاد سازی هورمون های آنابولیک می شوند. هر دوی این تئوری ها به جای خود
با ارزش هستند و یکی بدون دیگری به نظر ناقص می آید. بهتر است که این
تئوری ها را بررسی کنیم تا بهتر بتوانیم از آن ها درجهت رشد عضلات استفاده
کنیم.
آسیب بافت عضله و رشد عضله
به خوبی می دانیم که عضله می تواند دچار آسیب شود. نتیجه آسیب عضلانی
نیز می تواند کشیدگی و یا پارگی عضله باشد، با این وصف کسی دوست ندارد چنین
بلایی سرش بیاید. اما آسیب دیدگی خوب هم داریم! در این نوع آسیب دیدگی
عضله دچار پارگی های میکروسکوپی می شود، یعنی تارهای عضلانی دچار پارگی می
شوند. برای درک بهتر این موضوع به این فکر کنید که بعد از یک جلسه تمرینی
سنگین، احساس درد عجیبی در عضلات دارید. در گذشته تصور بر این بود که این
درد عضلات ناشی از تجمع اسید لاکتیک در عضلات است، اما اکنون به خوبی می
دانیم که این نظر غلط بوده و درد عضلات به علت تجمع اسید لاکتیک نیست، بلکه
علت همان پارگی تارهای عضلانی است.
در تحقیقات صورت گرفته، از بافت عضلانی قبل و بعد از تمرین نمونه برداری
گرفته اند و آن را بررسی کردند. نتیجه این بود که تارهای عضلانی قبل از
تمرین شکل و نظم خاصی داشتند اما بعد از تمرین الگوی نامنظمی را نشان
دادند. این نامنظمی در بافت عضلات همان پارگی های میکرسکوپی عضلات است.
لازم به ذکر است نیروی زیادی برای ایجاد این پارگی های کوچک نیاز است،مانند
تمرینات سنگین با وزنه.
اما نکته جالب اینجاست که این پارگی ها در نتیجه قسمت منفی حرکت یعنی
قسمت پایین آوردن وزنه ایجاد می شوند. بر این اساس باید گفت که چرا انجام
تکرارهای آخر بسیار مهم هستند و اینکه باید وزنه را با تمرکز و به آرامی
پایین بیاورید تا حداکثر استفاده را ببرید و تارهای عضلانی بیشتری از عضله
را بکار بگیرید.
پروسه آسیب عضلانی در تمرینات برای رشد آن
با این توضیحات، بسیار مهم هست بتوانیم تصور کنیم که عضلات به چه نحوی
کار می کنند. در فرایند انقباض عضله چندین فاکتور نیاز هست یعنیATP ، کلسیم
و آب. آسیب عضلانی در دو فاز مختلف صورت می پذیرد. مرحله اول بلافاصله بعد
از انجام تمرین صورت می پذیرد:
فاز اول
عضلاتی که در جریان تمرین تحت فشار قرار می گیرند و منقبض می شوند، در
طول انقباض کانال هایی در فیبرهای عضلانی باز می شود، مخصوصا” در حالت منفی
حرکت که عضلات باز می شوند. در اینجا اجازه داد می شود تا کلسیم به داخل
سلول های عضلانی راه پیدا کند. در اثر این افزایش کلسیم، لیزوزوم ها شروع
به فعالیت کرده و شروع به هضم پروتئین می کنند و در اینجاست که تخریب عضلات
شروع می شود. کلسیم همچنین موجب فعال شدن فسفولیپازها می شود. این آنزیم
ها موجب باز شدن مجراهای در غشای سلول ها شده که خود سبب افزایش رادیکال
های آزاد می شود. پس در کل آنچه که با ورود کلسیم اتفاق میافتد شروع تخریب
عضله ها است.
فاز دوم
این فاز بعد از گذشت حدود ۳ تا ۴ ساعت بعد از تمرین آغاز می شود. در
نتیجه ی آسیبی که در فاز اول رخ داده است، این فاز شروع شده و به نواحی
آسیب دیده هجوم می برد تا آن ها را از سلول های پس مانده تمیز کند. در این
مرحله است که عضلات دچار درد می شوند و علت آن آزاد شدن مواد شیمیایی
(التهابی) در سلول ها است. همچنین شما درد بیشتری را در روز دوم احساس می
کنید که به آن درد تأخیری یا ” تاخیر روز دوم” می گویند. نتیجه تمامی این
آسیب ها، ایجاد سوراخ های میکروسکوپیک است تا عوامل رشدی مثل هورمون رشد و
غیره بتوانند تأثیر خود را روی سنتز پروتئین بگذارند. این پروسه ممکن است
موجب فعال شدن و تکثیر سلول های ساتلایت (ماهواره ای) شود.
تکثیر سلول های ساتلایت (ماهواره ای)
این سلول ها تنها از یک هسته مرکزی برخوردار بوده و داخل سلولی که سنتز
پروتئین در آن رخ می دهد، قرار دارند. عوامل (فاکتورهای) رشدی آزاد شده می
توانند موجب اتصال این سلول ها به سلول های آسیب دیده شوند و به سنتز
مؤثرتر پروتئین در این سلول های آسیب دیده کمک کنند. سلول های ساتلایت می
توانند به همدیگر ملحق شده و سلول های جدیدی را تولید کنند که به آن
هایپرپلازی می گویند.
معنی تمامی این ها این است که وقتی سلول ها در نتیجه فعالیت ورزشی آسیب
می بینند، چندین عامل جهت آزاد شدن عوامل رشدی تحریک می شوند. اینکار موجب
اتصال سلول های ساتلایت با دیگر سلول ها جهت ساخت سلول عضلانی جدید می
شوند. این سلول ها ممکن است به سلول های آسیب دیده هم ملحق شده و پروسه
ریکاوری از طریق سنتز پروتئین را تسریع کنند.
