خون شناسی
اطلاعات اولیه
خون
بافت پیوندی تخصص یافته‌ای است که سلولهای آن در داخل ماده زمینه‌ای مایعی
به نام پلاسما شناورند. حجم خون در یک فرد بالغ بطور متوسط 5 لیتر می‌باشد. خون به واسطه گردش در داخل رگهای خونی اصلی ، توزیع مواد غذایی ، اکسیژن و حرارت در بدن و انتقال دی‌اکسید کربن
و مواد زاید حاصل از فعالیت سلولها به ارگانهای دفعی است. خون در محیط
خارج از بدن منعقد شده و به صورت لخته در می‌آید و قسمت محلول آن به صورت
مایعی زرد و روشن به نام پلاسما ، از آن جدا می‌گردد.
برای جلوگیری از انعقاد خون به منظور مطالعات خونی مقداری هپارین یا سیترات
به آن افزوده می‌شود. از نظر حجمی حدود 55 درصد خون از پلاسما و 45 درصد
آن از سلولهای خونی تشکیل شده است. خون شناسی یا هماتولوژی بسیار متنوع
بوده و بیشتر درباره آزمایشهای اساسی خون، خونسازی ، مطالعه انواع کم خونیها ، اختلالات گویچه‌های سفید و خصوصیات پلاکتهای خون و انعقاد خون صحبت می‌کند.
آزمایشهای اساسی خون
جمع آوری خون
خون مویرگی یا خون محیطی و خون وریدی
برای آزمایشهای خون شناسی مناسب‌تر هستند. نمونه‌های خون وریدی ، ارجح‌تر
هستند ولی بسیاری از اندازه‌گیریها را می‌توان روی خون نرمه گوش و سطوح کف
دستی نوک انگشت انجام داد. برای سنجشهای خون شناسی خون را به سرعت در
لوله‌های محتوی یک ماده ضد انعقاد مناسب ریخته و آنها را باهم مخلوط
می‌کنند و چند قطره از آن روی لام قرار داده و گسترش تهیه می‌کنند.
هموگلوبینومتری
هموگلوبین جز اصلی گلبول قرمز بوده و پروتئینی است که وسیله انتقال اکسیژن و دی‌اکسید کربن می‌باشد. هموگلوبینومتری اندازه‌گیری غلظت هموگلوبین در خون است. کم خونی
که عبارت از کاهش غلظت هموگلوبین خون ، شمارش گلبولهای قرمز یا هماتوکریت
به زیر حدود طبیعی می‌باشد حالت بسیار شایعی است که عارضه متداول خیلی از
بیماریها بشمار می‌رود. روش “سیان مت هموگلوبین” و روش “اکسی هموگلوبین” و
روش اندازه‌گیری محتوای آهن ، مورد توجه می‌باشد.
هماتوکریت
هماتوکریت
یک نمونه خون ، نسبت حجم گلبولهای قرمز به حجم کل خون است. هماتوکریت را
ممکن است مستقیما بوسیله سانتریفوژ و روشهای ماکرو و میکرو اندازه‌گیری
کنند و یا به صورت غیر مستقیم توسط دستگاههای اتوماتیک و از حاصلضرب MCV (
میانگین حجم گلبولی) در شمارش گلبولهای قرمز بدست می‌آورند.
شمارش سلولهای خون
شمارش گلبولهای قرمز ، سفید و پلاکتها را به صورت غلظت سلولها در واحد
حجم خون بیان می‌کنند. واحد حجم برای شمارش سلولی ابتدا بر اساس ابعاد خطی
محفظه هماسیتومتر (شمارشگر سلولی) ، میلیمتر مکعب بود. کمیته بین المللی
استاندارد در خون شناسی ، واحد لیتر را به عنوان واحد حجم پیشنهاد می‌کند.
روش نیمه اتوماتیک برای اندازه‌گیری تعداد گلبولهای قرمز صحت بیشتری نسبت
به روش دستی دارد. در شمارش کل گویچه‌های سفید خون ، 6 نوع سلول طبیعی آن را از هم جدا نمی‌کنند.
تهیه و رنگ آمیزی گسترش خون
بررسی گسترش خونی بخش مهمی از ارزیابی خون شناسی را تشکیل می‌دهد.
قابل اعتماد بودن اطلاعات به دست آمده از بررسی گسترش خونی بستگی زیاد به
تهیه و رنگ آمیزی خوب گسترشها دارد. هنگام مطالعه میکروسکوپی می‌بایست
توزیع سلولها یکنواخت ، رنگ گلبولهای قرمز صورتی ، رسوب رنگ روی سطح لام
حداقل و رنگ لام یکنواخت باشد.
سرعت رسوب گلبولی
وقتی خون سیاهرگی
که به خوبی مخلوط شده در لوله‌ای عمودی قرار داده شود، گلبولهای قرمز به
سمت ته لوله رسوب خواهند کرد. طول پایین رفتن سطح فوقانی ستون گلبولهای
قرمز در مدت زمان معین ERS خوانده می‌شود و چندین فاکتور مانند پروتئینهای
پلاسمایی و فاکتورهای گلبول قرمز در آن دخیل هستند. ERS دارای مراحل و
روشهای متفاوتی است.
 |
خونسازی
در انسان گلبولهای قرمز ، گرانولوسیتها ، مونوسیتها و پلاکتها پس از تولد فقط در مغز استخوان تولید می‌شوند. ولی لنفوسیتها علاوه بر مغز استخوان و تیموس
در اعضا ثانویه لنفاوی نیز ساخته می‌شوند. بیشتر سلولهای مغز استخوان پیش
ساز سلولهای خونی هستند. سلولهای پیش‌ساز می‌توانند خود را تولید کنند و هم
به سلولهای تمایز یافته‌تری تبدیل شوند.
بافتهای خونساز
اعضا یا بافتهایی که سلولهای خونی در آنها تولید می‌شوند را بافتهای خونساز می‌گویند. در جنین ، سلولهای خونی در کبد و مغز استخوان ساخته می‌شوند. اندکی پس از تولد خونسازی در کبد متوقف شده و مغز استخوان و تیموس در ساختن سلولهای خونی دخیل هستند.
کینتیک گلبولهای قرمز
تعادل بین ورود و خروج گلبولهای قرمز از گردش خون باعث می‌شود همیشه
مقدار نسبتا ثابتی هموگلوبین در گردش خون باشد. ارزیابی خونسازی موثر و
خونسازی غیر موثر و تخریب گلبولهای قرمز می‌توانند برای پی بردن به مکانیزم
و علت کم خونی ضروری باشند.
کم خونیها
اگر غلظت هموگلوبینها یا هماتوکریت کمتر از حد پایین 95 درصد فاصله
مرجع برای آن سن ، جنس و شرایط جغرافیایی (ارتفاع) شخص باشد، می‌گوییم فرد
دچار کم خونی است. علل کم خونی در سه مقوله پاتوفیزیولوژیک قرار دارد: نقص
در تولید گلبولهای قرمز ، از دست دادن خون و افزایش تخریب گلبولهای قرمز
(همولیزَ) که بیش از توان مغز استخوان برای جبران آن باشد. کم خونیها را بر
اساس ریخت شناسی گلبولهای قرمز تحت عناوین ماکروسیستیک ، نوروموسیستیک یا میکروسیستیک طبقه‌بندی می‌کنند که برای تشخیص افتراقی آنها مهم است.
اختلالات گویچه‌های سفید
بررسی کمی گویچه‌های سفید شامل شمارش کل گویچه‌های سفید (WBC) و شمارش نسبی و مطلق اشکال مختلف آنها می‌باشد. اصطلاح لکوسیتوز به معنای افزایش کل گلبولهای سفید و لکوپنی به معنی کاهش کل گلبولهای سفید از حد طبیعی است. لوسمی
، تکثیر یا تجمع بدخیمانه سلولهای سازنده لکوسیتها همراه یا بدون مشاهده
در خون محیطی است. معمولا لکوسیتوز یاخته‌های غیر طبیعی در گردش خون در
بافتهای غیر خونساز نیز دیده می‌شوند.
 |
انعقاد خون
توقف خونریزی به تشکیل توده پلاکتی اولیه و ایجاد لخته پایدار فیبرینی
بستگی دارد. چگونگی بررسی و شناخت واکنشهای شیمیایی که از تحریک اولیه
خونریزی تا تشکیل نهایی لخته پایدار موجب هموستازی می‌شوند بیشترین اهمیت
دارد. بنابراین نخست باید از چگونگی وقوع طبیعی واکنشهای متوالی اطلاع حاصل
نمود و بعد بر اساس فاکتور یا فاکتورهای خاص مسئول ، نوع ناهنجاری را مشخص
کرد.
ارتباط با سایر علوم
خون شناسی با رشته‌های مختلف پزشکی و علوم پایه از جمله ایمنی شناسی ، ژنتیک مولکولی و ژنتیک پزشکی و انسانی ارتباط نزدیک دارد.
مصرف ژلوفن
این
دارو از داروهایی است كه به صورت خودسرانه در بین مردم جا افتاده است كه
افراد به صورت مسكن برای هر نوع دردی استفاده می‌كنند اما به عوارض آن
توجهی ندارند.وی با بیان اینكه این دارو به صورت كپسول نرم تهیه شده و اثر
آن از پروفن سریع‌تر است، در واقع ژلوفن همان پروفن است كه به صورت كپسول
نرم تبدیل شده است تا اثر سریع‌تری داشته باشد. این
دارو جزو داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی است كه در طبقه‌بندی درمانی ضد
التهاب، ضد تب و ضد درد غیرمخدر قرار می‌گیرد و در حاملگی جزء گروه B است یعنی بی‌ضرر برای جنین است اما اگر در 3 ماهه سوم حاملگی استفاده شود جزء گروه D قرار می‌گیرد كه نباید استفاده شود. این دارو به صورت كپسول‌های 200 و 400 میلی‌گرمی در بازار موجود است. استفاده
این دارو در امراضی چون آرتریت، نقرس، درد بعد از كشیدن دندان و درد
قاعدگی استفاده می‌شود و دوره آن در بالغین از 200 میلی‌گرم تا 800 میلی
گرم، روزی 3 یا 4 بار است.وی در ادامه گفت: مكانیسم اثر آن(ضد درد، ضد تب،
ضد التهاب) كاملا معلوم نیست ولی احتمالا از طریق مهار سنتز
پروستاگلاندین‌ها كه در سیكل درد و تب دخالت دارد، باعث می‌شود.دكتر حشمتی
تصریح کرد: نیمه عمردارو 2تا 4 ساعت و اوج اثر آن 1تا2 ساعت است و مدت اثر
نیز 4 تا6 ساعت است؛ دفع دارو به صورت ادرار است و مقدار كمی از راه صفرا
نیز دفع می‌شود. كسانی كه سابقه بیماری‌های دستگاه گوارشی، كبد، كلیه و
اختلال كار قلب و اختلالات انعقادی دارند باید این دارو را با احتیاط و زیر
نظر پزشك استفاده كنند. تداخلات
این دارو با داروهای دیگر مانند داروهای ضد انعقادی خوراكی، خطر خونریزی
را زیاد می كند، افزود: این دارو با داروهای ضد فشار خون هم تداخل دارد
واثر آنها را كاهش می‌دهد. همچنین با داروهای كاهش دهنده قند خون این دارو
تداخل دارد و اثر آن را افزایش می‌یابد.این پزشک دارو ساز ادامه داد: از
اثرات ناخواسته و عوارض جانبی این دارو می توان به سردرد، خواب آلودگی،
كاهش فشار خون، تپش قلب، خارش، تهوع، استفراغ، خونریزی گوارشی،
بی‌اشتهایی، اسهال، ادم، تشنگی و برونكواسپاسم(ادم راه هوایی) اشاره كرد. دارو
بهتر است با معده خالی استفاده شود، ولی چون عوارضی گوارشی دارد، بعد غذا
استفاده می‌شود. دارو باید با یك لیوان پر از آب استفاده شود و بعد استفاده
اگر فرد تاچند دقیقه دراز نكشد، بهتر است.حشتمی خاطرنشان كرد: نباید بیش
از 10 روز جهت تسكین درد و بیش از سه روز جهت كنترل تب از آن استفاده كرد و
باید در صورت برطرف نشدن علائم بیماری به پزشك مراجعه كرد
