10 ویژگی بچه‌های مستعد اعتیاد!
ا
می‌دانیم اگر فرزندانمان دچار اضافه وزن هستند با احتمال بیشتری در سنین
بالاتر دچار بیماری دیابت (افزایش قندخون) خواهند شد. همچنین می‌دانیم اگر
فرزندانمان تحرك كافی نداشته باشند برای ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی
در سنین بالاتر مستعدتر هستند اما در اینجا یك سوال مهم مطرح است: «آیا
می‌توان پیش‌بینی كرد كه چه كودكان یا نوجوانانی در سنین بالاتر با احتمال
بیشتری ممكن است درگیر بیماری اعتیاد شوند؟»
نزدیك به 10 سال است كه
از نزدیك با بیماران دچار اعتیاد در ارتباط هستم. حقیقتا باید پذیرفت
بیماری اعتیاد یكی از شدیدترین بیماری‌هایی است كه یك جوان 20 تا 30 ساله
ممكن است دچار آن شود. همیشه وقتی یك بیمار جدید دچار اعتیاد را معاینه
می‌كنم این سوال برایم پیش می‌آید كه آیا می‌شد جلوی ایجاد بیماری در این
فرد گرفته شود؟ آیا اگر یكی از ویژگی‌های رفتاری یا تفكری این فرد در
دورانی از زندگی‌اش اصلاح می‌شد، ابتلا به این بیماری شدید قابل‌پیشگیری
بود؟ آیا می‌شد با ارائه آموزش‌هایی یا انجام مداخله‌هایی، تغییراتی در فرد
ایجاد كرد به صورتی كه اكنون با بیماری اعتیاد در او مواجه نمی‌شدیم؟
متاسفانه یا خوشبختانه می‌توانم به طور قاطع بگویم كه پس از مدتی مصاحبه و
كار با هر یك از این بیماران متوجه می‌شوم كه جواب این سوال‌ها در بسیاری
از موارد «بله» بوده است! این جواب می‌تواند برای خانواده‌هایی كه بیماری
در میان خود دارند «دردناك» و برای خانواده‌های دیگر «امیدبخش» باشد.
بخشی
از این ویژگی‌های اصلاح‌پذیر، درونی هستند یعنی جزئی از ویژگی‌های رفتاری
یا تفكری فرزند ما و برخی دیگر از این ویژگی‌ها، تحت‌تاثیر محیط بیرونی
افراد هستند. در ادامه به 10 ویژگی فردی كه می‌توانند فرزندان را مستعد
بیماری اعتیاد كنند اشاره میكنیم:
1. هیجان‌های شدید: فرزند
من دچار هیجان‌های شدید و در مواردی غیرقابل كنترل می‌شود. برای مثال دچار
خشم و پرخاشگری شدید، شادی زیادی و غیرقابل‌كنترل، اندوه و غصه شدید و
شكننده یا اضطراب دامنه‌دار و گسترده می‌شود و در كنترل این احساس‌ها و
هیجان‌ها و برگشت سریع به وضعیت عادی و طبیعی چندان موفق نیست.
2. عدم تحمل وقفه: فرزند
من «صبر ندارد» و نمی‌تواند برای رسیدن به چیزی كه می‌خواهد اندكی تامل
كند. اگر قرار باشد بین دریافت یك شكلات همین حالا یا گرفتن دو شكلات ولی
نیم ساعت دیگر، یكی را انتخاب كند حتما «گرفتن یك شكلات همین حالا» را
برمی‌گزیند. اگر مدتی جایی معطل شود به سرعت بی‌قرار می‌شود و حوصله‌اش سر
می‌رود.
3. كوری هیجانی: فرزند
من وقتی دچار بی‌حوصلگی، غمگینی یا ناراحتی می‌شود، نمی‌تواند توضیح دهد
كه به چه علت اصطلاحا «حالش گرفته شده است». فقط می‌گوید: «حالم بد است» یا
«اعصابم خرُد است» یا «حال خوبی ندارم»، اما اینكه این حال گرفته ناشی از
خستگی، احساس خجالت، طردشدن از جمع دوستان، حسادت به داشته‌های دیگران، حس
نفرت، احساس گناه، شرمندگی یا احساس حقارت است برای او مشخص و روشن نیست.
اصطلاحا ما می‌گوییم این فرد دچار «كوری عاطفی» است یعنی نمی‌تواند بین
احساسات منفی خود تفكیكی قائل شود یا آنها را به خوبی «ببیند». بعضی از
افراد نیز دچار «بی‌سوادی عاطفی» هستند، یعنی نمی‌توانند برای بیان اینكه
چه احساسی در درون خود دارند واژگان مناسبی پیدا كنند.
4. پاداش‌طلبی بالا و آسیب‌گریزی پایین:
فرزند من اگر صد بار هم به علت رفتار نادرستی دچار آسیب و تنبیه شود، ممكن
است بار صد و یكم هم آن رفتار را تكرار كند. یعنی انگار تنبیه‌ها به یاد
او نمی‌مانند، اما اگر جایی تشویق شود یا جایزه‌ای به او داده شود، انگار
تا ابد یادش می‌ماند. اگر از رفتن به مسافرتی تفریحی یا رستورانی برای غذا
خوردن، لذت ببرد و خوشش بیاید حتما اصرار می‌كند تا این تفریح تكرار شود
اما اگر در جایی چیزی ببازد یا تنبیه شود. این باخت یا تنبیه تاثیر چندانی
در رفتار او نمی‌گذارد. این وابستگی به پاداش‌های بیرونی تا حدی است كه
تقریبا هیچ كاری كه در آن سود یا پاداش بیرونی واضحی وجود نداشته باشد توسط
فرزند من انجام نمی‌شود.
5. مخاطره‌جویی: فرزندم
انگار به مخاطرهای احتمالی ناشی از رفتارهای خود كاملا بی‌توجه است. به
ورزش‌های پرخطر مانند پریدن از بلندی، غواصی، قایق‌سواری در رودخانه‌های
خروشان، موتورسواری، رانندگی با سرعت‌های بالا و ورزش‌های رزمی خشن
علاقه‌مند است و وقتی با او در مورد خطرهای احتمالی ناشی از این رفتارها
صحبت میكنیم به نظر می‌رسد آسیب‌های محتمل از این رفتارها برایش بسیار
كم‌اهمیت هستند. از انجام كارهایی كه هیجان و در كنار آن خطر بالایی دارند
به صورتی غیرمنطقی لذت می‌برد. معتقد است نباید ترسو بود. بهتر است هر چیزی
را اگر لذتی در آن است تجربه كرد حتی اگر خطرهایی نیز همراه آن باشد.
6. تمركز و تعمق پایین: فرزندم
نمی‌تواند حواس خود را روی كاری خاص برای مدتی متمركز كند. دائما از سركار
خود بلند می‌شود. هیچ‌گاه ندیده‌ام كه چند ساعت به صورت مستمر به كاری خاص
مشغول باشد به خصوص اگر این كار، مطالعه یك كتاب یا انجام تكلیف‌های درسی
باشد. هیچ‌گاه به طور عمیق به یك مساله فكر نمی‌كند و ساعت‌ها با آن درگیر
نمی‌شود و تحلیل لایه‌های درونی رفتار آدم‌های دیگر برای او سخت است. از
انجام كارهایی كه نیاز به پشتكار، ممارست و تمركز برای مدتی نسبتا طولانی
دارد ناتوان است.
7. بی‌نظمی خواب و بیداری:
ساعت بیدار شدن و خوابیدن فرزند من نظم مشخصی ندارد. ممكن است هر ساعتی از
شبانه‌روز از خواب بیدار شود. بیشتر ترجیح می‌دهد شب‌ها بیدار باشد و
صبح‌ها تا دیر وقت بخوابد. هرگاه سعی می‌كند به علت یك فشار خارجی، نظمی در
ساعت‌های خواب و بیداری خود ایجاد كند، عموما در حفظ این نظم ناتوان است.
به سختی به بیدارشدن در ساعتی خاص عادت می‌كند و ساعت خوابیدن شب او نیز
تابع برنامه تلویزیونی آن شب یا مقدار كار باقی‌مانده برای امتحان فرداست و
از نظم خاصی تبعیت نمی‌كند.
چه تعداد از این ویژگی‌ها در فرزندان
شما وجود دارد؟ شاید جواب در مورد «وجود داشتن» یا «وجود نداشتن» یك ویژگی
سخت باشد. شاید بهتر باشد بپرسم هر یك از این ویژگی‌ها «چند درصد» در فرزند
شما وجود دارد؟
8. كنترل رفتاری ضعیف:
فرزندم اراده ضعیفی دارد و نمی‌تواند از خواسته‌ها و تمایل‌های خود به
راحتی بگذرد و نیازهای خود را كنترل كند. اگر قرار است از خوردن چیز
خوشمزه‌ای به علت داشتن یك بیماری برای مدتی پرهیز كند، این كار برایش
بسیار سخت است. برایش مشكل است حرفی را در دهان خود نگه دارد و با دیگران
راجع به آن صحبت نكند. به سختی می‌تواند از تفریح‌های خود در ایام امتحانات
برای رسیدن به درس‌های خود كوتاه بیاید. بلندشدن از پای برنامه‌های
تلویزیونی برایش سخت است و گاه شب‌ها به جای اینكه برای خواب به بستر برود
همان پای تلویزیون خوابش می‌برد.
9. تاثیرپذیری بالا از همسالان:
فرزندم زیاد تحت‌تاثیر دوستان و اطرافیان خود است. نظری كه دیگران برایش
طرح می‌كنند به راحتی می‌پذیرد. به سرعت با جمع همراه می‌شود. اگر جمع
دوستان به كاری مشغول شوند كه او حتی با آن كار مخالف است، مخالفت خود را
ابراز نمی‌كند. نظر دوستانش برایش حُجت است. خیلی به نظر دوستانش راجع به
رفتارها و تیپ و ظاهرش اهمیت می‌دهد.
10. خستگی‌پذیری:
فرزندم زود خسته می‌شود و همیشه از یك خستگی مزمن شكایت دارد. با وجود
اینكه شب به مقدار كافی خوابیده اما صبح انگار همه خستگی او تمام نشده است
و هنوز ادامه دارد. دائما از دردهای جسمی شكایت می‌كند و این دردهای جسمی،
وقتی دچار یك فشار روانی مانند امتحانات یا درگیری عاطفی است، شدیدتر
می‌شوند. مشكلات گوارشی، دردهای استخوانی و عضلانی و سردرد شایع‌ترین این
شكایت‌ها هستند. انگار انرژی درونی او برای انجام كارها ناكافی است.
5 نکته‌ای که باید درباره این 10 ویژگی بدانید
نكته
اول: این نقاط ضعف در بسیاری از كودكان و نوجوانان وجود دارد. پس اگر یك
یا چند مورد از آنها را در فرزندان خود مشاهده می‌كنید، در قدم اول وحشت
نكنید. اگرچه باید به این نكته اشاره كرد كه اگر بیماری اعتیاد متاسفانه در
جامعه ما بسیار شایع است، شاید بتوان دلیل اصلی آن را وجود گسترده این
نقاط ضعف شایع دانست.
نكته دوم: بسیاری از این نقاط ضعف
اصلاح‌پذیرند. قدم اول در اصلاح این نقاط ضعف شناسایی و سپس پذیرش وجود
آنها در فرزندان است. قدم دوم یادگیری روش‌هایی است كه با استفاده از آنها
بتوان این مشكلات را اصلاح كرد. بهره‌گیری از متخصصان كارآزموده مانند
روان‌شناسان و مشاوران خبره برای اصلاح پاره‌ای از این مشكلات، كاملا ضروری
است.
نكته سوم: اصلاح بعضی از نقاط ضعف، ساده‌تر و بعضی
دیگر، سخت‌تر و پیچیده‌تر است. بهتر است با بهره‌گیری از مشاوره‌های
كارشناسان، كار را از نقاط ضعفی آغاز كرد كه اصلاح آنها ساده‌تر و
انجام‌پذیرتر است.
نكته چهارم: اصلاح این نقاط ضعف، عموما
زمانبر و نیازمند صرف زمان و داشتن حوصله است. اگرچه نتیجه‌بخشی و تغییر
این نقاط ضعف بعد از گذر زمان بسیار چشمگیر خواهد بود و شما را در ادامه
مسیر تشویق خواهد كرد.
نكته پنجم: وجود این ویژگی‌ها، همیشه
منفی نیستند. برای مثال خطرپذیری یا پاداش‌طلبی بالا می‌تواند در صورت
ایجاد محیطی مناسب، زمینه‌های رشد و پیشرفت فرزندان را نیز فراهم آورد. به
شرط آنكه بدانیم با اینگونه فرزندان چگونه رفتار كنیم.
وراثت و ویژگی‌های سرشتی بچه‌ها نیز تعیین‌كننده اند
هر
كدام از فرزندان ما ویژگی‌های سرشتی منحصر به فردی دارند كه عموما از
تركیبی از ویژگی‌های سرشتی نسل‌های قبل والدین و اجدادشان به آنها به ارث
می‌رسد. این ویژگی‌ها به راحتی قابل‌تغییر نیستند. از جمله این ویژگی‌های
سرشتی، میزان حساس بودن به اثرات مواد اعتیادآور است.
بعضی از
افراد، استعداد ذاتی و زیستی بالاتری برای اعتیاد به مواد مختلف دارند.
مثلا بعضی از انسان‌ها با چند بار تجربه سیگار به نیكوتین موجود در آن
وابسته می‌شوند اما بعضی دیگر ممكن است با وجود چندبار تجربه، هرگز به این
ماده وابسته نشوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد نزدیك به 20 درصد انسان‌ها این
ویژگی حساسیت ارثی به نیكوتین را با خود دارند. پس می‌توان گفت اگر در
خانواده ما سابقه بیماری اعتیاد وجود دارد باید با دقت بیشتری به فرزندان
خود توجه كنیم. البته حضور یا عدم حضور این ویژگی‌های ارثی در مورد داروهای
ضعیف‌تری مانند الكل و سیگار مهم‌تر و تعیین‌كننده‌تر است چرا كه بالای 90
درصد ما انسان‌ها، زمینه اولیه برای اعتیاد به مواد قوی مانند شیشه یا
كراك را در ژن‌های خود به همراه داریم.
چه سنی برای فرزندان تلفن همراه بخریم؟
«فرزند شما در حالیکه سر و دستش همزمان با
هم تکان می خورد، گوشه ای از اتاق نشسته و مشغول بازی با تلفن همراه است.
هیاهوی مهمان ها، خنده های بلند همسالان، شیرینی، میوه های پوست کنده و حتی
سوالات هراز گاهی مهمان ها نسبی بر کلاس و مدرسه فرزندتان، اصلاً توجه او
را جلب نمی کند. او همواره محو تلفن همراه خود است و هر چند در جمع حضور
نیز یکی دارد اما حواسش جای دیگر است…
شاید تا چند سال قبل مهم ترین دغدغه
والدین در مورد فرزندان نوجوان شان این بود که دوستان او چه کسانی هستند؟
آیا دارای تربیت درست خانوادگی هستند؟ آیا همراه و دوست خوبی برای فرزندتان
به شمار می روند یا اینکه او را از درس و مدرسه جدا می کنند؟»
البته تربیت فرزند در هر برهه ای از
زمان دارای مشکلات و دغدغه های خاص خود است، اما والدین این روزها، چالش ها
و استرس های پیچیده تر و بیشتری را تجربه می کنند.
والدین دیروز ساعات حضور و غیاب
فرزندان خود را کاملاً متوجه می شدند، چرا که دوستی ها صرفاً از جنس واقعی
بود اما با ظهور دنیای جدید مجازی، دوستی ها و ارتباطات مجازی هم گسترشی
فراگیر یافته و فرزندان در حالیکه نیازی به خروج از خانه ندارند، می توانند
با طیف وسیعی از افراد و همسالان و همجنسان و حتی با افرادی با نامتجانس
دوستی و رابطه عمیق برقرار کنند. این عدم احاطه والدین بر دامنه روابط
فرزندان است که آنها را با نگرانی ها و چالش های جدی مواجه ساخته است.
حال
با وجودی که تلفن همراه اضطراب ها و نگرانی های جدی در خانواده ها ایجاد
کرده است، آیا داشتن تلفن همراه برای فرزندان خانواده ضرورت دارد؟ اصلاً چه
سنی برای تهیه تلفن همراه برای فرزندان توصیه می شود؟ چه زمانی؟
برخی از والدین به این بهانه که می
خواهند، فرزندشان همواره در دسترس شان باشد خیلی زود تلفن همراه را جزء
وسایل شخصی فرزندان خود قرار می دهند، اما برای برخی دیگر از والدین این
سوال جدی همواره در ذهن وجود دارد که نهایتاً چه زمانی برای خرید تلفن
همراه برای فرزندان مناسب تر است؟ آیا باید به اصرارهای آنها تن داد و
تسلیم شد؟ یا اینکه خیلی جدی مقاومت کرد؟
مثلاً بتوانند به تنهایی از مدرسه تا
خانه بیایند یا در کلاس های فوق برنامه به تنهایی حضور پیدا کنند. حال ممکن
است به یک بچه این اجازه در 9 سالگی داده شود و در یک بچه دیگر در 15
سالگی.
اقدام غیر مقعولانه
اما
موقعیت شناسی والدین هم بسیار مهم است، چرا که قطعاً ارائه یک گوشی همراه
هوشمند، به یک کودک 9 ساله به هیچ عنوان اقدام منطقی و معقولانه ای نیست.
چرا که کودک با این دست تلفن ها به
راحتی می تواند در فضاهای مجازی مختلف رفت و آمد داشته و هر محتوای مثبت و
منفی را دریافت کند. لذا برای ارائه گوشی همراه به فرزندان (کودک و نوجوان)
خانواده باید مقرراتی را تعیین کرد و سپس این امکانات را در اختیار آنها
قرار داده در ادامه پاره ای از این مقررات ارائه می گردد:
– فرزندان خانواده تا زمانیکه رفت و آمد مستقلانه به مدرسه و سایر موقعیت ها ندارند نیازی به داشتن تلفن همراه نیست.
-برای کودکان دبستانی یا حتی دوره
راهنمایی که ضرورت داشتن تلفن همراه توسط والدین تشخیص داده می شود لازم
است که تلفن همراه به صورت پاره وقت و موقتی در اختیار آنها قرار گیرد.
مثلاً فرزند می تواند تنها در روزهایی که خودش به تنهایی به کلاس ورزشی می
رود، تلفن همراه مادر یا برادر بزرگتر را به همراه داشته باشد.
برای ارائه گوشی همراه به فرزندان، خانواده باید مقرراتی را تعیین کند
دو فایده مقررات
1- فرزند متوجه می شود که تلفن همراه وسیله ای است که صرفاً در مواقع ضروری باید استفاده شود.
2-
در نحوه استفاده خود در تلفن همراه مراقبت لازم را می کند. هر یک از ما
وقتی آگاه باشیم وسیله ای که در اختیار داریم، موقتی است و باید به صورت
شراکتی مورد استفاده قرار گیرد، قطعاً مراقبت و دقت بیشتری به عمل آورد.
همچنین امکان بروز رفتارهای حساب نشده کاهش می یابد، حتی اگر این مراقبت و
توجه توسط فرزندان صورت نگیرد چون وسیله بصورت مشترک استفاده می شود والدین
می توانند کنترل لازم را بر روی نحوه استفاده فرزند خود داشته باشند.
لحاظ کردن برخی از مقررات مانند
استفاده پاره وقت از تلفن همراه یا استفاده شراکتی و… (توسط والدین) تا
برهه ای از زمان امکان پذیر است. هر چه فرزندان بزرگتر می شود، قطعاً به
این مقررات تن نداده و شرایط تنش در خانواده مهیا می شود.
تلفن همراه به مدرسه نمی رود
مثلاً
باید به فرزندان نوجوان توصیه شود که از تلفن همراه خود به عنوان وسیله ای
برای جلب توجه، نمایش و تشخیص خود استفاده نکند. در کلاس درس، کلاس های
آموزشی، مراسم رسمی و … تلفن همراه باید خاموش باشد چون حتی صدای زنگ
تلفن همراه هم باعث سلب تمرکز و توجه در کلاس درس می شود.
در محیط های عمومی مثل مترو، اتوبوس، مطب دکتر و … از صبحت های زیاد و بلند باید خودداری شود چون باعث سلب آرامش اطرافیان می شود.
در هنگام حضور در مهمانی، صحبت با یک
دوست یا آشنا و … صحبت کردن با تلفن همراه باید با کسب اجازه از طرف
مقابل و با حداقل زمان صورت گیرد مثلاً: «از نظر شما اشکالی ندارد که من یک
تلفن بزنم؟» از دوربین تلفن همراه برای ورود به حریم های خصوصی افراد یا
مکان هایی که منع قانونی دارد. استفاده نکند.
آزمونی موقت
لذا
با این اوصاف باید به فرزند نوجوان تان یادآوری کنید که خرید تلفن همراه
برای وی صرفاً یک آزمون موقت، برای بررسی توانایی پذیرش مسئولیت اجتماعی و
بررسی تعهد او به مسائل تحصیلی و شخصی و توجه به بایدها و نبایدهای خانواده
است و در صورت مشاهده هر گونه تخلف از این مقررات، قطعاً امکان استفاده از
تلفن همراه از وی سلب می شود.
تبصره
– فراموش
نکنید که اگر برای فرزندان خود مقرراتی را وضع می کنید، اول از همه خودتان
باید به انجام آنها متعهد باشید، مسئولیت پذیری خود شما در این زمینه، مهم
ترین ضمانت اجرایی مقررات به شمار می رود.
– اگر به عنوان پدر و مادر تهیه تلفن
همراه را برای فرزندتان در هر دوره سنی مضر می دانید، از این کار حتماً
خودداری کنید ولی دلایل خود را برای او کامل توضیح دهید.
– سعی کنید همیشه براساس قوانین خانواده تصمیم گیری کنید.
– فراموش نکنید که اجرای مقررات در هر
مکان و موقیتی ممکن است برای برخی افراد ناخوشایند باشد اما قطعاً باید
صلاح آنها را تشخیص داد.
