کودک بیش فعال یا بی ادب؟!
تازه وارد میهمانی شده اید که شیطنت کودک
تان گل می کند و از سر و کول میزبان بالا می رود. دائم وسط حرف می دود و از
بالای مبل پایین می پرد و همه چیز را به هم می ریزد.
اگر خانه خودتان باشد و میهمانی دعوت کرده
باشید، وضع بدتر می شود چون در خانه میزبان می توانید تذکر دهید اما وقتی
خودتان میزبان باشید قضیه فرق می کند.
اگر چنین کودکی دارید لابد بخشی از قضاوت ها و حرف های درگوشی دیگران را هم شنیده اید که مثلاً بچه را چقدر بد تربیت
کرده اند یا لابد مشکلی دارند و از این حرف ها. آیا واقعاً فرزند شما
شیطنت می کند و پر از انرژی است یا اینکه بیش فعال است؟ کم نیستند خانواده
هایی که به خاطر این مسأله منزوی شده اند. نه دوست دارند به میهمانی بروند و
نه میهمان به خانه شان بیاید.
اما واقعیت این است که رفتار فرزند آنها ارتباطی به تربیت او ندارد و نوعی اختلال محسوب می شود. اختلالی که این روزها خانواده های بسیاری با آن دست و پنجه نرم می کنند.
این روزها بیش فعالی کودکان جهان تنها یک
معضل مربوط به حوزه سلامت و بهداشت نیست و فراوانی و تبعات آن این پدیده را
به یک بحران اجتماعی تبدیل کرده است. حاصل ۱۷۵ تحقیق طی ۴ دهه در جهان
نشان می دهد حدود ۷ درصد از کودکان زیر پنج سال بیش فعال هستند.
اما یک تحقیق اخیر در امریکا نشان داد
لااقل ۱۱ درصد کودکان مبتلا به این اختلال هستند. در این میان محققان
مستقلی از آمار دو برابری بیش فعالی حرف می زنند که بسیار تکان دهنده است.
همچنین در ایران میانگین کودکان مبتلا به
این اختلال بیش از ۵۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال تشخیص داده شده که مشاهدات عینی
هر یک از ما نیز آن را تأیید می کند؛ اختلالی که از سبک زندگی، کم توجهی
به کودکان، تغذیه و آلودگی آب و هوا ریشه می گیرد.
مادر ایلیا هم از همین موضوع رنج می برد. او می گوید: دید اطرافیان خیلی مهم است. مردم مدام به من می گویند چرا فرزندت را اینطور تربیت
کرده ای و اگر هم نگویند با نگاه های سنگین شان متوجه نوع قضاوت آنها می
شوم. برای همین از خیر رفتن به خیلی از میهمانی ها گذشته ام.
بسیاری از خانواده ها حتی نمی دانند که
فرزندان شان بیش فعالند. اکثر آنها فکر می کنند فرزندشان شیطنت می کند و پر
انرژی است. حتی سعی می کنند رفتارهای ناشی از بیش فعالی کودک شان را سرکوب
کنند که بیشتر به ضرر کودک و آینده او تمام می شود.
بیش فعال ها چه می کنند
برای بیش فعال ها انجام یکسری کارها سخت و دشوار است. وقتی پدر و مادر به این مسائل توجه کنند براحتی به بیماری فرزندشان پی می برند.
اینکه مثلاً کودک شما سریع تر از سایر
کودکان هیجان زده می شود یا نه یا از محیط بسرعت تأثیر می پذیرد و کارهای
هیجانی انجام می دهد یا خیر؟ مادر ایلیا می گوید: پسرم وقتی چند وقت پیش
اسباب کشی یک خانواده را در خیابان دیده بود، به محض رسیدن به خانه کل
اسباب و اثاثیه ای را که توانسته بود جا به جا کرده بود.
همه این ها بستگی به موقعیتی دارد که کودک
در آن قرار می گیرد. دکتر کتایون خوشابی فوق تخصص روانپزشکی کودکان در گفت
و گویی می گوید: معمولاً بیش فعالی بعد از سه سالگی شروع می شود و علائمش
در چند محیط خانه، مهد کودک و مدرسه بروز می کند. این کودکان دائماً در
حال تحرکند، می لولند و پرجنب و جوشند.
کارهای خطرناک زیادی می کنند. به بلندی
علاقه خاصی دارند و دائماً بالای کانتر آشپزخانه هستند. گاهی سراغ کبریت،
اجاق گاز یا چاقو می روند و معمولاً با کودکان دیگر دعوا می کنند یا اینکه
در حال رفتارهای تکانشی هستند
مثلاً به طور ناگهانی پشت گردن پدر می
پرند، خود را دو پا روی شکم پدر پرت می کنند یا به طور ناگهانی چیزی را سمت
کسی پرت می کنند یا از کنار کسی که رد می شوند او را می زنند.
این کودکان تن صدایشان بلند است و زیاد
حرف می زنند در کار بزرگترها هم دخالت می کنند. حتی در نگهداری نوبت و
ماندن در صف مشکل دارند. معمولاً کم طاقت و عجولند.
روان شناسان معتقدند پسران سه برابر
دختران در معرض این اختلال هستند. پروانه بیگی کارشناس ارشد روان شناسی
عمومی که خود نیز پسر بیش فعال دارد از هیجانات این کودکان می گوید: وقتی
سرعت هیجانشان بالا می رود هزار برابر تفکرشان می شود و برای همین وسایل را
پرت می کنند.
وقتی علتش را از کودک مان می پرسیم خودش
هم اعتراف می کند که فکر نکرده است. بنابراین هیجان بر فکر کودک تسلط دارد.
گاهی برخی جمع ها و گروه ها روی آنها تأثیر می گذارد یا حتی با دیدن
کارتون های خشن و هیجانی همان کارها را تکرار می کنند.
علائم بیش فعالان در مهدکودک و مدرسه
مهد کودک و مدرسه از آنجا که محیطی اجتماعی برای کودکان محسوب می شود، مشکلات بیش فعالان هم در این محیط ها بیشتر دیده می شود.
بسیاری از کودکانی که مبتلا به بیماری بیش
فعالی هستند و خانواده ها نسبت به آن بی تفاوت بوده اند در مدرسه و
مهدکودک دچار مشکلات زیادی می شوند. دکتر کتایون خوشابی از مشکلات این
کودکان می گوید: در مهدکودک و مدرسه مرتب وول می خورند یا در حال راه رفتن
هستند.
مرتب وسط حرف مربی می پرند یا دست شان
بالاست. گاه بی اجازه یا با اجازه صحبت می کنند یا در حال آزار دادن به بغل
دستی خود هستند. مرتب زیر میزند و در حال حرکت هستند. مثل این می ماند که
موتوری در پای آنها روشن باشد و تا شب هم خاموش نشود.
مهمترین ویژگی در مسأله در آموزش و یادگیری این کودکان نداشتن تمرکز است. خوشابی معتقد است: اغلب حوصله نقاشی کردن ندارند.
معمولاً طراحی می کنند و کمتر به رنگ آمیزی علاقه دارند. در اکثر موارد هم طراحی شان ناتمام می ماند.
بازی های فکری برایشان اغلب خسته کننده است و نیمه کاره رهایش می کنند. آنها از فعالیت هایی که نیاز به تمرکز دارد در می روند.
حتی حفظ کردن مطالب هم برایشان مشکل است.
اگر دقت کرده باشید اکثر کودکان بیش فعال دو بیت اول یک شعر را می خوانند و
بعد رهایش می کنند یا اینکه از خودشان شعر می سازند.
حتی در حل کردن یک مسأله ریاضی دو قسمتی
چون آن را کامل نمی خوانند قسمت اول را حل می کنند و قسمت دوم را فراموش می
کنند یا اینکه پاسخ درست مسأله را پیدا می کنند اما اشتباهی وارد می کنند.
حتی حفظ کردن درس های جغرافیا و تاریخ برایشان مشکل است و معمولاً از سر تکالیف مدرسه بلند می شوند.
سؤالی که ممکن است در ذهن بسیاری از پدر و
مادرها به وجود بیاید درصد هوشی این بچه هاست. دکتر خوشابی می گوید:
کودکان بیش فعال از نظر بهره هوشی مانند همسالان خود هستند و تفاوتی با
آنها ندارند.
البته بیش فعالی هم نوع خفیف و قوی دارد. خوشابی در ادامه از انواع بیش فعالی می گوید: گروه اول هم بیش فعالند و هم تمرکز ندارند.
گروه دوم فقط مبتلا به پرتحرکی اند و
علائم بیش فعالی را دارند و گروه سوم فقط بی تمرکز هستند و هیچ گونه علائم
بیش فعالی در آنها دیده نمی شود.
اغلب بیش فعالان مشکل تمرکز دارند. این مسأله بیشتر در پسر اول خانواده دیده می شود و معمولاً ردپای ژنتیک هم دیده می شود.
آسیب های بیش فعالی در جامعه
اکثر پدر و مادرهایی که به این مسأله
اهمیت نمی دهند کودک شان در جامعه دچار مشکلات بسیاری می شود. وقتی کودک
مدرسه می رود و نمی تواند درست سر جایش بنشیند از طرف معلم توبیخ می شود.
همچنین دانش آموزان دیگر هم چون حوصله
زیاد حرف زدن او و یا کارهای دیگرش را ندارند او را از جمع خود طرد می کنند
و همه اینها باعث می شود کودک مضطرب و بد خلق شود.
حتی این گونه کودکان اعتماد به نفس شان را
از دست می دهند و دائماً مورد عتاب و سرزنش قرار می گیرند و معمولاً آینده
تحصیلی آنها به مخاطره می افتد. پروانه بیگی در این باره می گوید: درست
است که زندگی با این بچه ها صبر ایوب می خواهد و خیلی سخت است.
اما با درمان و استفاده از دارو می توانند
تمرکزشان را به دست آورند و به تحصیل شان لطمه وارد نشود. از طرفی مربیان
مدرسه هم در جریان بیماری او قرار می گیرند و متناسب با مشکل کودک با او
رفتار می کنند.
اگر خانواده ها به موقع به این بیماری
رسیدگی نکنند در آینده ممکن است به اختلال سلوک (آزار رساندن به دیگران) یا
به اختلال لجبازی نافرمانی دچار شوند. بنابراین پدر و مادرها باید هم به
سمت درمان دارویی بروند و هم قوانین بازی کردن با بچه ها، ماندن در مدرسه
و… را به این گونه بچه ها یاد بدهند.
راه درمان چییست؟
مسلماً وقتی خانواده ای بپذیرد فرزندش بیش
فعال است، مسأله به گونه دیگر پیش خواهد رفت. بسیاری از خانواده ها با
آموزش صحیح از طرف روانپزشک می توانند این رفتار را مهار کنند.
کسانی که فرزندشان بیش فعالی خفیف دارد،
می توانند برنامه ریزی کنند و کودک را یک ساعت در روز به ورزش ببرند یا او
را بدوانند یا حتی توپ بازی کنند تا انرژی و هیجانات کودک تخلیه شود.
پروانه بیگی روان شناس هم با این موضوع
موافق است: نوع شدید و متوسط بیش فعالی به روانپزشک نیاز دارد نه مشاور.
چون آنها نیاز به دارو دارند.
دکتر خوشابی درمان بیش فعالان را هم منوط
به استفاده از دارو می داند و هم منوط به رفتار درمانی برای تقویت رفتارهای
مطلوب و خاموش و سرکوب رفتارهای نادرست.
او همچنین آموزش خانواده برای استفاده از روش های تربیتی
نوین و گروه درمانی با کودکان را هم مفید می داند و معتقد است: استفاده
از دستگاه نوروفیت بک به عنوان یک درمان کمکی در کنار دارو درمان هم مؤثر
است.
اکثر بیش فعالان وقتی به سن بلوغ می رسند
همه چیز در آنها تغییر می کند و علائم خود به خود رفع می شود، بویژه آنهایی
که خانواده به فکرشان بوده اند و درمان شان کرده اند. اما هستند افرادی که
به دنبال درمان نرفته اند و کارشان به اختلالات رفتاری کشیده و تا
بزرگسالی بیماری گریبانگیرشان بوده است.
درست است بیش فعالی بیماری سختی است اما چیزی نیست که نتوان با صبر و حوصله و مراجعه به روان پزشک از عهده اش برنیامد
آیا تغذیه در اختلال بیش فعالی موثر است؟
هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد اختلال رفتاری ADHD توسط رژیم غذایی
ایجاد شود با این حال، تحقیقات نشان می دهد که برای برخی افراد، تغییرات
رژیم غذایی می تواند علائم را بهبود بخشد. در واقع، مقدار قابل توجهی از
تحقیقات مورد بررسی قرار داده است که چگونه تغذیه در ADHD تاثیر می گذارد.
این مقاله یک مرور کلی از این یافته است در مورد مواد غذایی، رژیم های غذایی و مکمل های درگیر بحث می کند.
ADHD چیست؟
اختلال
نقص توجه بیش فعالی (ADHD) یک بیماری رفتاری شامل بی توجهی، بیش فعالی و
تکانشگری است. این یکی از شایعترین اختلالات است که کودکان می توانند داشته
باشند بلکه روی بسیاری از بزرگسالان نیز تاثیر می گذارد.
علت
دقیق ADHD نامشخص است اما تحقیقات نشان می دهد که ژنتیک نقش عمده ای بازی
می کند عوامل دیگر، مانند سمیت محیطی و تغذیه نامناسب در دوران شیرخوارگی،
نیز دخیل است.
اعتقاد بر این است که ADHD از سطوح پایین دوپامین و
نورآدرنالین در منطقه از مغز که مسئول خود تنظیمی است سرچشمه می گیرد.
هنگامی که این توابع دچار اختلال شود فرد در تلاش برای تکمیل وظایف، درک
زمان، ماندن برای تمرکز و تحت کنترل قرار دادن رفتار نامناسب است.
این
به نوبه خود، روی توانایی کار، کار به خوبی در مدرسه و حفظ روابط مناسب
تاثیر می گذارد که می تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد. ADHD یک اختلال قابل
درمان در نظر گرفته نمی شود و هدف درمان کاهش علائم است رفتار درمانی و
داروها اغلب مفید هستند. با این حال، تغییرات در رژیم غذایی نیز ممکن است
به مدیریت علائم کمک کند.
تغذیه و رفتار
علم
پشت اثرات مواد غذایی روی رفتار است که هنوز کاملا جدید و بحث برانگیز است
با این حال، همه موافق هستند که غذاهای خاص روی رفتار تاثیر می گذارد. به
عنوان مثال، کافئین می تواند هوشیاری را افزایش دهد شکلات می تواند روی خلق
و خوی تاثیر بگذارد و الکل می تواند کاملاً سبب تغییر رفتار شود.
کمبودهای
تغذیه ای همچنین می توانید بر رفتار اثر بگذارد یک مطالعه نشان داد که
مصرف یک مکمل از اسیدهای چرب ضروری، ویتامین ها و مواد معدنی منجر به کاهش
قابل توجهی در رفتار ضد اجتماعی، در مقایسه با دارونما شد.
ویتامین و
مواد معدنی نیز می تواند رفتار ضد اجتماعی در کودکان را کاهش دهد و
اسیدهای چرب غیر اشباع پلی نشان داده شده است برای کاهش خشونت موثر است.
از
آنجا که نشان داده شده است غذاها و مکمل ها برای نفوذ در رفتار موثر است
آنها نیز تا حد زیادی می تواند روی علائم رفتاری ADHD تاثیر بگذارد. به
همین دلیل، یک مقدار خوب از تحقیقات تغذیه روی اثرات مواد غذایی و مکمل در
ADHD انجام شده است.
بیشتر، دو نوع از مطالعات انجام شده است:
– مطالعات و مکمل های غذایی: مکمل های همراه با یک یا چند ماده مغذی.
– مطالعات حذفی: حذف یک یا چند ماده از رژیم غذایی.
مطالعات و مکمل های غذایی : تحقیقات مروری
بسیاری
از مطالعات نشان داده اند که کودکان مبتلا به ADHD اغلب عادت به خوردن
غذای ناسالم و یا کمبود مواد مغذی دارند. محققان به این باورند که مکمل
ممکن است به بهبود علایم کمک کند.
مطالعات تغذیه به اثر چند مکمل در اختلال، از جمله اسیدهای آمینه، ویتامین ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب امگا 3 انجام شده است.
مکمل اسید آمینه
هر
سلول در بدن شما برای عملکرد نیاز به اسیدهای آمینه دارد در میان چیزهای
دیگر، اسیدهای آمینه برای ساخت انتقال دهنده های عصبی و یا مولکول در مغز
استفاده می شود.
به طور خاص، اسیدهای آمینه فنیل آلانین، تیروزین و
تریپتوفان استفاده می شود تا انتقال دهنده های عصبی دوپامین، سروتونین و
نوراپی نفرین ساخته شوند. نشان داده شده است که افراد مبتلا به این اختلال
دارای مشکلات با این انتقال دهنده های عصبی و همچنین سطوح پایین خون و
ادرار از این اسیدهای آمینه دارند.
به همین دلیل، چند آزمایش به
بررسی چگونگی مکمل های اسید آمینه برای تاثیر روی علائم ADHD در کودکان
انجام شده است. تیروزین و مکمل S – آدنوزیل متیونین نتایج مخلوط نشان داده
اند برخی مطالعات اثری نشان نداده اند و در برخی مطالعات دیگر مزایای متوسط
ارائه شده است.
ویتامین و مواد معدنی
کمبود
آهن و روی می تواند سبب اختلال شناختی در کودکان شود هر چند آنها ADHD
نداشته باشند. با این حال، سطوح پایین تر روی، منیزیم، کلسیم و فسفر بارها و
بارها در کودکان مبتلا به ADHD گزارش شده است.
آزمایشات متعددی روی
اثرات مصرف مکمل روی کار کردند و در همه آنها بهبود در علائم گزارش شده
است. دو آزمایش دیگر اثرات مصرف قرص آهن بر کودکان به مبتلا ADHD را
ارزیابی کردند آنها همچنین بهبود علائم را گزارش دادند اما تحقیقات بیشتری
مورد نیاز است.
اثرات مگا دوز ویتامین های B6 ، B5، B3 وC مورد
بررسی قرار گرفته است اما هیچ بهبود علائم ADHD گزارش نشده است. با این حال
یک آزمایش در سال 2014 یک اثر از یک مکمل مولتی ویتامین و مواد معدنی پیدا
کرده است در بزرگسال مصرف مکمل پس از 8 هفته، در مقایسه با گروه دارونما،
بهبود قانع کننده ای در میزان ADHD نشان داده است.
مکمل اسید چرب امگا 3
اسیدهای
چرب امگا 3 نقش مهمی در مغز ایفا می کنند. کودکان مبتلا به ADHD به طور
کلی سطوح پایین تری از اسیدهای چرب امگا 3 نسبت به کودکانی بدون ADHD
دارد.
بنابراین، تعجب آور نیست که در بسیاری از مطالعات مکمل امگا 3
علت بهبود نسبی در علائم بوده ADHD است. در مطالعات، به نظر می رسد
اسیدهای چرب امگا 3 برای کمک به بهبود اتمام کار و بی توجهی موثر باشد
علاوه بر این، آنها سبب کاهش پرخاشگری، بی قراری، تکانشگری و بیش فعالی می
شوند.
مطالعات روی حذف مواد غذایی: تحقیقات مروری
افرادی
که مبتلا به اختلال هستند بیشتر احتمال دارد که واکنش های جانبی به مواد
غذایی نشان دهند که حذف غذاهای مشکل ساز ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
مطالعات اثرات از بین برنده بسیاری از مواد، از جمله مکمل های غذایی، مواد نگهدارنده، شیرین کننده و غذاهای بررسی کرده اند.
حذف سالیسیلاتها و مکمل های غذایی
در
یک حادثه، پزشک متخصص آلرژی به نام دکتر فین گولد کشف کردند که مواد غذایی
می تواند روی رفتار تاثیر بگذارد. در سال 1970 او یک رژیم غذایی برای
بیماران خود تجویز کرد که محتویات واکنش زا از آن حذف شده بود.
رژیم
غذایی بدون سالیسیلاتها، که در ترکیبات بسیاری از مواد غذایی، داروها و
مکمل های غذایی وجود دارند. در حالی که این رژیم غذایی، در برخی از بیماران
فین گولد سبب بهبود در مشکلات رفتاری آنها شد.
بلافاصله پس از آن
فین گولد بر روی کودکان با بیش فعالی آزمایش کرد و او ادعا کرد که 30-50٪
از آنها با رژیم غذایی بهبود یافته است. اگر در بررسی به این نتیجه رسیدند
که رژیم غذایی فین گولد یک مداخله موثر برای بیش فعالی نیست اما این موضوع
محققین را برای بررسی روی مواد غذایی در بیماری ADHD تحریک کرد.
حذف رنگ های مصنوعی و مواد نگهدارنده
بعد
از رژیم فین گولد، دیگر محققان روی رنگ های مصنوعی غذایی (AFCS) و مواد
نگهدارنده تمرکز کردند. دلیل این است که این مواد به نظر می رسد بر رفتار
کودکان، صرف نظر از اینکه آنها ADHD داشته باشند موثر است.
یک
مطالعه روی 800 کودک مظنون به بیش فعالی نشان داد 75 درصد از آنهایی که
رژیم غذایی بدون AFC داده شد بهبود یافته اند اما با مصرف دوباره AFCS
مبتلا شدند. در مطالعه دیگری نشان داده است که بیش فعالی در 1873 کودک با
مصرف AFCS و بنزوات سدیم یک ماده نگهدارنده، افزایش یافته بود.
با
این حال حتی اگر این مطالعات نشان دهد که AFCS می تواند بیش فعالی را
افزایش دهد ولی شواهد به اندازه کافی قوی نیستند. با این حال، FDA نیاز به
برچسب بر روی بسته های مواد غذایی دارای AFCS را ذکر شده کرده است از سوی
دیگر، اتحادیه اروپا نیاز به نوشتن بر چسب هشدار مواد غذایی برای کودکان با
اختلال رفتاری را داده است.
حذف شکر و شیرین کننده های مصنوعی
نوشابه
به افزایش بیش فعالی مرتبط است و قند خون پایین در افراد مبتلا به ADHD
رایج است. علاوه بر این، برخی از مطالعات مشاهده ای مصرف قند را با علائم
ADHD در کودکان و نوجوانان مربوط می دانند.
با این حال، بررسی ها به
دنبال به مصرف قند و رفتار هیچ عوارض پیدا نکرده اند دو مطالعه کارآزمایی
روی آسپارتام شیرین کننده های مصنوعی نیز هیچ عوارض در بر نداشت.
از لحاظ تئوری، این احتمال وجود دارد که شکر باعث عدم توجه، به جای بیش فعالی شود عدم تعادل قند خون می تواند باعث عدم توجه شود.
حذف چند مواد غذایی از رژیم غذایی
حذف
چند ماده غذایی از رژیم غذایی یک روشی است که نشان می دهد چگونه افراد
مبتلا به ADHD به غذاهای پاسخ می دهند در اینجا چند نمونه بیان می شود.
مرحله حذف: بیماری
رفتاری شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری از یک رژیم غذایی بسیار محدود
از غذاهای کم حساسیت زا پیروی کنید اگر علائم بهتر شد مرحله بعدی را دنبال
کنید.
مصرف مجدد: غذاهای مشکوک به ایجاد عوارض جانبی را هر 3 – 7 روز دوباره مصرف کنید اگر علائم بازگشت این مواد غذایی به عنوان ( حساسیت زا ) است.
درمان: یک پروتکل رژیم غذایی شخصی تجویز شود و از غذاهای حساسیت زا اجتناب شود.
