حج در فرهنگ اسلامی
حج از دیرباز تاکنون از اهمیّت ویژهای در بین مسلمانان برخوردار بوده است، همهساله صدها هزار مسلمان مشتاق از گوشه و کنار جهان، بسوی سرزمین مقدس مکه و مدینهحرکت کرده، با تمامی سختیها و مشقتها خود را به میقات میرسانند و لبیکگویان آمادهانجام فریضه حج میشوند.
از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «… ما من مَلِکٍ ولاسُوقَةٍ یصل الی الحجالاّ بمشقّة فی تغییر مطعم او مشرب او ریح او شمس لا یستطیع ردّها و ذلک قولهعزّوجلّ: و تحمل اثقالکم الی بَلَدٍ لَمْ تکوُنوُا بالغیه الاّ بِشِقِ الأَ نْفُسِاِنَّ ربّکم لرؤف رحیم».1
«هیچ پادشاه و هیچ رعیتی به خانؤ خدا نمیرسد جز با مشقت و ناگواری در آب و غذا،و تحمل باد و توفان و تابش خورشید و این است معنای کلام خداوند عزّوجل که فرمود: چارپایان بارهای شما را بر پشت کشیده، به شهر میرسانند که اگر آنها نبودند شما جزبا مشقت و جان کندن به مقصد نمیرسیدید همانا پروردگار شما رئوف و رحیم است.»
و نیز هشام ابن حکم از امام صادق(ع) نقل میکند که فرمود: «… و ما احد یبلغهحتی تناله المشقه». «هیچکس بدون زحمت و مشقت به مکه نمیرسد.»2
در گذشته، طولانی بودن راه، نداشتن وسیله نقلیه مناسب و مطمئن، نبود امکاناترفاهی و درمانی، ناامنی و وجود سارقین مسلّح … همه و همه عواملی بودند که حجاج رابا خطر مواجه میکردند. بسیاری از آنها در بین راه میمردند و هرگز به وطن بازنمیگشتند.
در سال 402 گروهی از حجاج گرفتار توفان شدند، باد سیاهی برآنها وزیدن گرفت، درنتیجه راه آب را گم کرده، عدّؤ زیادی از آنها مردند. در سال 403، سارقین بیابانگرد،قبل از رسیدن کاروان به محلّ آب، در آنجا فرود آمده برخی از آبگیرها را پرکردند ودر برخی حنظل ریخته، در کمین حجاج نشستند و پس از ورود، از آنان پول گزافی مطالبهکردند. عطش، زندگی را بر حاجیان تنگ نمود و نزدیک به 15 هزار نفر از آنان مردند وتنها تعداد کمی نجات پیدا کردند.3
برخی
«بنی خفاجه» را از حاجی آزارترین قبایل عرب در این دوران دانسته، در باره
آنها میگویند: تعدادی از حجاج را اسیر و آنان را وادار بهچوپانی کردند، پس از گذشت دو سال، مأمورین دولتی توانستند حاجیان را از دست دزدانآزاد کنند.4
در سال 405 از بیست هزار حاجی، تنها شش هزار نفر زنده ماندند و بر افرادباقیمانده نیز بحدی شرایط سخت شد که شتران سواری و مورد نیاز خود را کشته از گوشتآنها برای رفع گرسنگی استفاده کردند. گاهی اوقات حاجیان، گرفتار سیل و خشم طبیعتمیشدند چنانکه در سال 349 وقتی حجاج مصر به کشورشان بازمیگشتند شب هنگام، سیلعظیمی آمد و بسیاری از آنان غرق شدند، آب جنازهها و اثاثیهشان را به دریابرد.5
با توجه به دوری راه و خطرات گوناگونی که بر سر راه حاجیان وجود داشت آنان کهجان سالم بدر برده، و به سلامت برمیگشتند با عزت و تکریم فراوان به شهر و روستایخویش وارد میشدند، و مردم از آنها تجلیل فراوان میکردند.
در باره حاجیان بغدادی نوشتهاند که هنگام ورود در «یاسریه» (حومه بغداد) شب رامیخوابیدند و صبح هنگام وارد شهر میشدند تا مردم بتوانند از آنها بخوبی استقبالکنند.
حجاج شرق نیز که از بغداد به وطن خود بازمیگشتند در این شهر از طرف شخص خلیفهمورد استقبال قرار میگرفتند.6
لیکن در برابر این همه ارزش و عظمت، معاندین با اسلام و عناصر نادان و متحجر، باتبلیغات مسموم خود در طول تاریخ، تلاش کردهاند تا از اهمیّت و نقش عظیم حج بکاهندو مردم را نسبت به این فریضه مهم بیرغبت کنند.
ابراهیم بن میمون برای امام صادق(ع) نقل کرده و میگوید: در حضور ابوحنیفه نشستهبودم مردی آمد و از او پرسید: کسی که حج واجب را انجام داده، آیا باز هم اگر به حج برود، بهتر است یا آنکه با هزینه حج،بندهای خریده او را در راه خدا آزاد کند؟ ابوحنیفه پاسخ داده بود: آزاد کردن بندهبهتر است!امام صادق(ع) پس از نقل این مطلب فرمودند: به خدا سوگند که ابوحنیفه دروغ گفته وفتوای ناحق داده است، به خدا سوگند که حج خانؤ خدا بهتر است از خریدن و آزاد کردنیک بنده و بندؤ دیگر تا برسد به ده بنده، سپس فرمود وای بر ابوحنیفه، آزاد کردنکدام بنده به طواف کعبه و سعی صفا و مروه و فیض عرفه و سرتراشیدن و رمی جمرات خواهدرسید؟ اگر آنگونه که ابو حنیفه گفته، باشد (و این مطلب شهرت پیدا کند) مردم حج خانؤخدا را تعطیل خواهند کرد.7
در حدیثی دیگر عمر بن یزید میگوید: از امام صادق(ع) شنیدم که میفرمود: «حج ازآزاد نمودن ده برده بالاتر است و شمردند تا به هفتاد بنده رسید سپس فرمود یک طواف ودو رکعت نمازش از یک بنده آزاد کردن بالاتر است».8
از برخی روایات استفاده میشود که در آن زمان بر اثر تبلیغات غلط، این اندیشه دراذهان تعدادی از متدینین نیز نفوذ کرده بود.
سعید سمّان میگوید: من همه ساله به حج مشرف میشدم در یک سالی که مردم دچارقحطی و سختی شدند یاران من گفتند: اگر امسال هزینه سفرت را در راه خدا صدقه دهی ازحج افضل و برتر است. من به آنها گفتم شما مطمئن هستید؟ گفتند آری، من هم هزینه سفرحج را به مستمندان داده و آن سال در خانه ماندم، لیکن در شب عرفه خوابی دیدم که درنتیجه از کار خود پشیمان شده و با خود گفتم از این پس به سخن کسی گوش فرا نمیدهم وحج خانؤ خدا را ترک نمیگویم… سال بعد به حج رفته و در منی خدمت امام صادق(ع) رسیدم و داستان خود را شرح دادم، حضرت پس از بیان مطالبی سه مرتبه فرمود: «واَنّی له مثل الحجّ؟» انسان باکدام طاعت دیگر میخواهد به پاداش حج دست یابد؟…9
این مسأله بحدی در جامعه جدی شد که برخی به خود اجازه داده رسماً به امامان شیعهاعتراض میکردند:ابوحمزه ثمالی نقل میکند که شخصی به امام سجاد(ع) گفت: شما جهاد در راه خدا راکه کاری مشکل و سخت است رها کرده و حج را که کاری ساده و آسان است انتخابکردهاید؟
راوی میگوید امام در آن هنگام تکیه داده بودند، یک مرتبه نشستند و به آن شخصفرمودند: وای بر تو آیا آن مطلبی که رسول خدا(ص) در حجةالوداع فرمود به تو نرسیدهاست؟ پیامبر(ص) هنگام وقوف به عرفه و در حالی که خورشید غروب میکرد به بلالفرمودند تا از مردم بخواهد ساکت شوند، آنگاه که مردم سکوت کردند فرمود: خداوند،امروز شما را مورد عنایت قرار داده، نیکوکارتان را آمرزید و شفاعت نیکوکاران را درحق گنهکارانتان پذیرفت، پس با آمرزش گناهان کوچ کنید، و از برای آنان که جرمهاییدارند خشنودی خود را ضمانت کرد.10
برخی از قصّهپردازان نیز در دامن زدن به این طرز تفکر سهیم بودهاند؛ عبدالرحمنابی عبدالله میگوید به امام صادق(ع) عرض کردم عدهای از قصّاص میگویند اگر کسی حجواجب را انجام داده و پس از آن بجای رفتن به حج، صدقه بدهد برای او بهتر است. امامفرمودند: «دروغ گفتهاند! اگر مردم چنین کنند این بیت تعطیل خواهد شد و حال آنکهخداوند عزوجل این خانه را وسیله قیام برای مردم قرار داده است».11
پس از آنکه بنیامیه، پایههای حکومت خویش را تحکیم بخشیده، بر مردم مسلط شدند،با یک برنامه حساب شده مسجد جامع اموی را در دمشق بنا کردند تا مردم را از مدینهمنوره و مکه مکرمه منصرف نموده، به آنجا متوجه کنند و بلکه به جای کعبه معظمه به حج آن وادار سازند.12
عبدالملک بن مروان نیز مردم شام را از رفتن به حج باز میداشت، مردم به فریادآمده، به وی گفتند: ما را از حج و زیارت بیتاللّهالحرام که یک واجب شرعی است بازمیداری؟ پاسخ داد محمد بن شهاب زهری از رسول خدا(ص) نقل کرده که آن حضرت فرمودهاست: بار سفر، بسته نمیشود مگر بسوی سه مسجد: «مسجدالحرام»، «مسجد من» و «مسجدبیتالمقدس»، سپس گفت: بیتالمقدس برای شما به جای مسجدالحرام است و این سنگی که برحسب روایت، چون پیامبر(ص) میخواست به معراج رود پای خود را بر روی آن گذاشت، برایشما به جای کعبه است، آنگاه بر آن صخره، قبهای بنا کرد و پردههای دیبا بر آنآویخت و خدمتگزارانی نیز برای آن قرار داده و از مردم خواست همانگونه که پیرامونکعبه طواف میکنند برگرد آن بنا طواف نمایند. و در روز عید، قربانی کرده، سر خود رابتراشند این رسم در دوران بنیامیه برقرار بود.13
ناصر خسرو پیرامون حوادث قرن پنجم مینویسد: گروهی از اهل شام در موسم حج به قدسآمده مراسمی داشته، گوسفند قربانی میکنند و گاهی در یک سال بیش از 20هزار نفر آنجاحاضر میشوند…14
حجاج بن یوسف ثقفی که از کارگزاران سفّاک و مشهور این دوران است از زائرین قبررسولخدا(ص) میخواست به جای قبر پیامبر(ص) گرداگرد قصر عبدالملک طواف کنند.15
دانستنیهایی درباره حج 1
قرنها
پیش مرد و زن و کودکی تنها، چند قطعه سنگ سیاهِ ساده را از دل کوهی در
کنار مکه بریدند و بیهیچ ترکیب و تزئینی بر هم نهادند؛ یک مکعب که نامش
کعبه شد. داستان حج به همین سادگی شروع میشود. کعبه، قلب جهان است؛ نقطه
ثابتی که همه پیرامونش دایرهوار در گردشند. درست
مثل کهکشانها که تسبیحگوی دایرهوار خداوندند. حج، نشانه است؛ تبلور
منظومه ستایش کیهان در برابر خداوند، قرار گرفتن یک بینهایت کوچک در برابر
یک بینهایت بزرگ و… . حج، داستانی بلند از همین رمزها و رازهاست .
واژه حج
واژه
حج (به فتح حاء) در لغت به معنی قصدِ همراه با حرکت است و واژه «مَحَجَّة»
به معنای راهِ همواره و مستقیمی است که انسان را به مقصد میرساند. نظر به
این که در زیارتِ کعبه و انجام مراسم آن، قصدِ سفر و حرکت نهفته است، آن
را حجّ نام نهادهاند. بنابر این، قبل از آن که حج حرکتی صوری، و سفری
ظاهری باشد، حرکتی درونی و سیر و سیاحتی باطنی است. فقط پرواز جسم نیست،
بلکه پرواز جسم مقدّمهای برای پرواز روح است.
تفاوت حَجّ و حِج
واژه
«حَجّ» به معنای قصد زیارت خانه خدا است، ولی واژه «حِجّ» به معنای نتیجه
قصد است؛ یعنی تنها قصد زیارت کافی نیست، بلکه باید زیارت مقصود و مورد نظر
به دست آید. بنابراین، حَجّ مقدمه و پیشزمینه حِجّ است، و هدف اصلی،
رسیدن به مقصود و اهداف حَجّ است. باید حَجّ حساب شده و با محتوا به جا
آورد نه حجّ تهی و بیمحتوا. بر همین اساس، امام محمدباقر علیهالسلام در
کنار کعبه به یکی از شاگردانش به نام ابوبصیر، که حاجیان را زیاد، و
گریهکنندگانِ گرد کعبه را بزرگ شمرد، فرمود: «بلکه گریهکنندگان بسیار، و
حاجیان اندکند.
میهمان خدا
کسانی
که به حج یا عمره مشرّف میشوند میهمان خدایند؛ آن هم میهمانی که با دعوت
صاحبخانه آمده است. بدیهی است که اگر صاحبخانه کریم باشد، فضل و کرم خود
را از میهمان دریغ نخواهد کرد. امام صادق علیهالسلام فرمود: حاجی و
عمرهگزار میهمان خدایند. اگر از او درخواست کنند، به آنها میبخشد و اگر
او را بخوانند اجابتشان میکند و اگر شفاعت خواهند شفیعشان میکند.
بهره حجاج در سفر حج
بدون
شک پاداش و بهرهای که حجاج از سفر معنوی حج میبرند با یکدیگر برابر نیست
و هرکسی به اندازه ظرفیت خود و درجهای که از درک حضور پروردگار دارد،
بهرهمند خواهد شد. امام صادق علیهالسلام میفرماید: حاجیها در بازگشت سه
دستهاند: عدهای از آتش نجات مییابند، عدهای از گناهان خود خارج
میشوند همانند روزی که از مادر متولد شده‌اند و عدهای خانواده و مالشان
محفوظ میماند و این کمترین بهرهای است که حاجیها میبرند.
ضرورت فراگیری مسایل نماز برای حاجیان
نماز
از پایههای اساسی دین اسلام است و از آنجا که نماز یک تکلیف شبانهروزی
برای تمام مکلّفان است و محدود به زمان و مکان خاصی نمیباشد، فرا گرفتن
بسیاری از مسائل آن واجب و ضروری است و بر همه افرادی که به سن بلوغ
میرسند لازم است نسبت به آموختن مسائل نماز و تصحیح قرائت آن اقدام کنند.
امّا این وظیفه نسبت به افرادی که عازم حجاند، ضرورت بیشتر مییابد؛ چرا
که علاوه بر تکالیف پنجگانه شبانهروزی یکی از اعمال عمره و حج، نماز طواف
است و در مجموعه اعمال عمره و حج سه نماز واجب وجود دارد که باید به طور
صحیح خوانده شود و گاه صحیح نبودن آن موجب مشکلات بسیاری برای حجاج خواهد
شد. لذا بر حجاج عزیز لازم است که قبل از عزیمت به حج نسبت به تصحیح قرائت
نماز و آموختن مسایل آن اقدام کنند، تا خدایناکرده در انجام دادن اعمال
دچار اشکال نشوند.
حُجّاج و پرداخت حقوق واجب مالی
از مسایل مهم حج، مباح بودن لباس احرام است. لباسی
که درحال طواف و نماز بر تن دارند، باید از هرگونه حقوق مالی دیگران اعم
از حقوق مالی اشخاص معین و مالیاتهای اسلامی مانند خمس و زکات پاک باشد.
چنانچه شخصی در امور اقتصادی خود نظم و حساب معینی نداشته باشد و حقوق مالی
فقرا و مساکین را نپرداخته باشد، بسیاری از اموال و داراییاش آمیخته به
حرام خواهد بود. لذا
بر حجاج محترم است که اگر تاکنون نسبت به محاسبه و پرداخت وجوه شرعی خود
اقدام نکردهاند، قبل از عزیمت به حج با مراجعه به اهل اطلاع و اجازه، نسبت
به حسابرسی اموال و پرداخت واجبات خود اقدام کنند.
کانون حضور
حج
بزرگترین کنگره جهانی است که مؤمنان و دلدادگان به اللّه با پاسخ در
فراخوان خداوند و با حضور در سرزمین وحی، گستردهترین و بزرگترین اجتماع
بشری را شکل میدهند. بدینسان
مسلمانان در این سرزمین، از رازهای دل یکدیگر آگاه میشوند، مسائل مهم
جهان اسلام را مطرح میکنند، راهحلها را باز میجویند، و برای گشودن
گرههای اجتماعی میکوشند. به فرموده مقام معظم رهبری «حج جای تظاهر، تشاور
و تعاهد است. در حج مسلمانان باید یکدیگر را پیدا کنند. نه فقط اجسام
یکدیگر را بلکه دلها و فکرهای یکدیگر را پیدا کنند.
ثواب رسیدگی به خانواده حاجی در نبود او
کسی
که بعد از رفتن حاجی به حج یا عمره، به جای او کارهای خانهاش را سروسامان
دهد، مثل اجر حاجی را خواهد داشت. رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم در
یکی از خطبههایش ضمن بر شمردن اجر و مزد حجاج خانه خدا فرمود: «هرکه، حاجی یا عمرهگزاری را بعد از [رفتن] او،
به خوبی در اهل [و خانوادهاش] جانشینی کند، مثل اجر کامل حاجی را دارد،
بدون این که از اجر حاجی چیزی کم شود». طبیعی است که خانواده بسیاری از
حاجیان پس از رفتن آنها در انجام دادن کارهای بیرون از منزل و بروز مشکلاتی
چون مریضی در تنگنا قرار میگیرند. اهمیت رسیدگی به وضع آنها با ثوابی که برای این کار بیان شده است نمایان میشود.
ملاقات با زائر خانه خدا
یکی
از اعمال پسندیده و آداب اسلامی، رفتن به زیارت کسی است که از زیارت یکی
از مشاهد مشرّفه یا خانه خدا برگشته است. امام صادق علیهالسلام درباره
اهمیت ملاقات با زائری که تازه از حج برگشته است، فرمود: «کسی که با حاجی
ملاقات کند و با او دست دهد، مثل کسی است که دست به حجرالاسود رسانده است» و
نیز امام زینالعابدین علیهالسلام فرمود: ای کسانی که حج بجا
نیاوردهاید، بشارت بر شما باد به حاجیها هنگامی که بر میگردند. پس با
آنها دست دهید و آنها را بزرگ دارید که این کار بر شما لازم است و در اجر
آنها شریک خواهید شد.
حج، میعادگاه عاشقان
حج
در کنار نماز، روزه، زکات و ولایت، از پایههای پنجگانه اسلام است. حج
مایه زوال فقر، بخشایش گناه، ایجاد فروتنی و در هم شکستن تکبر و استکبار،
آشنایی بیشتر مسلمانان با یکدیگر، به یاد سِپاری آثار رسول خدا و فراموش
نشدن آنها و از بهترین وسایلی است که سالکان برای رسیدن به خدا به آن چنگ
میزنند. حج میعادگاه عاشقان الهی از آدم تا خاتم و محل دیدار با جانِ
جانان و محبوب دلدادگان، حضرت ولی عصر، عجلاللّه تعالی فرجه، در دوران
غیبت است. در روایت آمده است که «حضرت صاحب امر(عج) هر سال در موسم حج حاضر میشد، مردم را میبیند و میشناسد و مردم اورا میبینند، ولی نمیشناسند.
ابراهیم علیهالسلام ، بزرگ معلم برائت
ابراهیم
علیهالسلام با در هم شکستن بتکده مشرکان، سنت قویم شرکستیزی را استوار
ساخت و با تیغ «لا» اندیشههای شرکآلود را گردن زد، و با نقش جمله شکوهمند
«لا اله الّا اللّه» برای
اولین بار بر پرچم توحیدیان، برائت از مشرکان را چونان مشعلی بر معبر
تاریخ برافراشت و بدین سان ابراهیم، بزرگْ معلم برائت از مشرکان و اسوه
ستیز با جریان شرک، نماد مقاومت در مقابل شرک شد.
این
سنّت قویم با فریادهای رعدآسای آخرین حلقه سلسله توحیدیان، پیامبر بزرگ
اسلام حضرت محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم استوارتر گشت و با گسیل داشتن
قهرمان تعبّد و رزمآور آوردگاههای توحید، علی بن ابیطالب علیهالسلام در
سال نهم هجرت که آیتِ بتسرنگونکن «ان اللّه بریءٌ من المشرکین و رسوله»
را بر مردم فرو خواند و خانه توحید را از زشتیها و پلشتیهای بتان
بپیراست، چونان سنتی عظیم در حج و سرزمین مکه، بر رواق تاریخ نقش بست.
امام خمینی، احیاگر سنت ابراهیمی
حضرت
امام خمینی(ره) بزرگترین احیاگر دین اسلام در قرآن معاصر و فریادگر
بیبدیل مظلومیت انسان که محتوای عظیم و سازنده کنگره بزرگ حج را به آن
بازگرداند و چهره اصیلش را بازسازی کرد، برای احیای سنت ابراهیمی
علیهالسلام و محمّدی صلیاللهعلیهوآلهوسلم ، بیتردید گامی بلند
برداشت و فریاد برآورد: «حجّ بیبرائت حج نیست». «فریاد برائت ما فریاد
مردم مسلمان آفریقاست، فریاد برادران و خواهران دینی ما که به جرم سیاه
بودن، تازیانه ستمِ سیهروزان بیفرهنگِ نژادپرست را میخورند. فریاد برائت
ما، فریاد برائت مردم لبنان و فلسطین و همه ملتها و کشورهای دیگری است
که… آمریکا و اسرائیل به آنان چشم طمع دوختهاند و سرمایه آنان را به
غارت بردهاند.
ذخیرهای عظیم
رهبر
معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت اللّه خامنهای مدظلهالعالی، از حج به عنوان
ذخیرهای بزرگ برای دنیای اسلام، نام میبرد و اهمیت ابعاد معنوی،
اجتماعی، سیاسی و بینالمللی حج و همچنین نیاز امروز جهان اسلام را به
منافع عظیم این اجتماع بزرگ اینگونه بیان میفرمایند: حج، ذخیرهای بزرگ
برای دنیای اسلام است و استفاده صحیح از آن میتواند منافع لازم و حیاتی
امت اسلام را تأمین کند. تعیین ایامی خاص برای برگزاری مراسم حج، با این
هدف مهم صورت گرفته است که مسلمانانِ اقصی نقاط جهان بتوانند با استفاده از
این فرصت استثنایی با یکدیگر تماس و ارتباط برقرار کنند و با همفکری و
تبادل نظر، راه علاج مسائل و مشکلات خود را بیابند.
مکّه، شهر آکنده از خاطره
زایر
عزیز، اینک عازم مکهای؛ شهر آکنده از خاطرهها؛ دیاری که سینهاش انباشته
است از هزاران هزار حادثه؛ شهری شگفت که پیرامونش یکسر کوه و هر کوی و
برزن و خیابان و کوچهاش در درهای و شکاف کوهی است. شهر مکه دستخوش دیگر
سانیهاست و از آن همه میراثهای جاویدان و نمادهای عشق و ایثار و مظاهر
راستی و رادی و یادگارهای تاریخی آغازین روزهای اسلام اکنون چندان اثری
نیست، امّا تو به ژرفی بنگر که اگر با «اشارتها» آشنا باشی در پس این همه،
آن همه را خواهی دید. مکّه همان خانه دیرپای ایستاده بر معبر تاریخ و
فروزان چونان مشعل، بر رواق زمان است. پس روح عبودیت، تعبّد، پذیرش و تسلیم
را در جانت بریز و خویشتن را یکسره به ابدیت پیوند بزن.
سعی، حرکتی هدفمند
سعی،
تلاش است؛ حرکتی پر شتاب، جستجوگرانه و هدفدار؛ پاسداشت تلاش یک زن،
تجدید خاطره شکوهمند حرکت سختکوشانه و تلاش جستجوگرانه بنده وارسته
خداوند،هاجر.پس
تو ای زایر گرامی، گامهایت را استوار دار و حرکت را پرشتاب کن. دل به خدا
بسپار و یاد خدای را در جانت زنده کن. در او غرق شو و خود را فراموش کن.
اینک به خدا بیندیش و تلاش و توکّل تا جباریتهای جانت فرو ریزد و از آخرین
بقایای ناخالصی پیراسته شود.
مِنا، سرزمین عرفان
تو
ای زائر گرانقدر، وقتی به منا رسیدی، بیدرنگ به سوی دشمن بتاز، آخرین
نماد شیطان و دشمن را سنگباران کن، آگاه باش که به گفته امامت، آن احیاگر
حج ابراهیمی، شیطان را رجم کنید و شیطان از شما بگریزد، و رجم شیطان را در
موارد مختلف با دستورهای الهی تکرار کنید که شیطان و شیطانزادگان همه
گریزان شوند.
وقتی
از نبرد با دشمن بازگشتی، با تیغ آگاهی، ایمان و اخلاص رگ طمع را بزن، و
هوای نفست را در پیشگاه خداوند در قالب گوسفندی به مسلخ شب را بفرست.
بیتوته کن و یاد خدای را در جانت زنده دار. با خدا زمزمه کن. از او نیروی
عشق و عرفان بطلب و روز به سوی دشمن بشتاب و با او درآمیز، و بیزاری و
برائت و خشم و نفرتت را با آخرین قدرت بر سینهاش بزن که تو در چهره
اصیلترین مؤمن، پیرو ابراهیم خلیل، آن نماد عشق و عرفان، ستیز و جهاد،
توحید و تعبّد، و مهر و کین میباشی.
حج، کانون اصلی تبادل فکری
یکی
از ارتباطات که در کنگره جهانی حج باید تحقق عینی و عملی داشته باشد،
روابط متقابل مذاهب و فِرَق گوناگون اسلامی است؛ زیرا حج کانون اصلی تبادل
فکری و بهترین مرکز تقریب بین مذاهب بوده و اکنون نیز میتواند باشد؛ به
طوری که تبادل افکار ادیان اسلامی در طول تاریخ بشر و مناظرههای اعتقادی،
فلسفی وکلامی در زمان پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم و ائمه معصومین
علیهمالسلام در شهر مکه و مرکز وحی انجام میگرفت و در قرن حاضر کنگره
جهانی حج در امالقرای جهان اسلام میتواند راهکارهای مناظره فکری، علمی و
فلسفی میان علما و فلاسفه و فقهای اسلامی را فراهم سازد تا در یک جدال
احسن و مناظره نیکو به سرانجام شایسته بینجامد.
کنگره حج و تأسیس بازار مشترک اسلامی
با
توجه به ابعاد گوناگون سلطهخارجی بر بازار مسلمین و آثار سوء ناشی از
واردات و مصرف کالا و خدمات بیگانه در جوامع اسلامی، ضرورت تجدید نظر در
روابط تجاری ـ بازرگانی با کشورهای استثمارگر کاملاً احساس میشود و این
موضوع میتواند در کنگره عبادی ـ سیاسی حج مورد بررسی و گفتگو میان کشورهای
اسلامی قرار گیرد تا زمینههای تفاهم و همکاری میان کشورهای مسلمان برای
مبادلات متقابل و تأسیس بازار مشترک اسلامی فراهم گردد. اصولاً یکی از
منافع عظیم و بلندمدت حج، مطالعه روشهای مناسب برای قطع سلطه و استثمار
کفار از جامعه مسلمین است و بهترین موقعیت برای تبادل نظر و تصمیمگیری
مناسب، ایام برگزاری حج است که اعمال و مناسک حج را با فلسفه و اهداف واقعی
آن ـ که مبارزه علمی و مستمر با استکبار جهانی و قطع سلطه کفار بر مسلمین
است همراه سازیم.
عرفات وادی ندبه
و
اینک عرفات سرزمین معرفت و اشک و صحرای پر ندبهای که آدم در آن ناله سر
دادو عذر تقصیر به پیشگاه خداوندی آورد؛ عرفاتی که وادی ندبه حسین است. آن
هنگام که قصد سفر به دیار شهادت داشت. اینک ای زایر مقیم عرفات، بدان که در
این دیار، تنها نیستی. حسین و یارانش با تواند و در سمت چپت جبلالرحمة،
زیر سقف آسمان دعا میکند و اشک چون باران از دیدگان فرو میبارد. تو تنها
نیستی؛ حجت خدا نیز همراه توست. اباصالح المهدی(عج) در این هنگام تو را
همراهی میکند. از اینرو، بر مهدی فاطمه سلام کن و همصدا با حسین
علیهالسلام در میانه روز دست به تضرع بردار؛ شاید که پذیرایت شود.
خودشناسی در عرفات
امام
صادق علیهالسلام میفرماید: « یک ساعت اندیشیدن بهتر از عبادت یک سال
است». یکی از شاخههای شناخت، خودشناسی است و حاجی در عرفات، به خود متوجه
میشود. حال و وضع و کارهای خود را محاسبه میکند و اگر خطایی در خود دید،
توبه حقیقی میکند. در آنجا در پیشگاه خدا به گناهانش اعتراف میکند و
تصمیم میگیرد دیگر گناه نکند و خود را همیشه از شیطان و شیطنتها دور نگه
دارد، به این ترتیب با شناخت خود و با قرائت دعاهایی که وارد شده به ویژه
دعای معروف امام حسین علیهالسلام و امام سجّاد علیهالسلام در مدرسه عالی
عرفات، نامنویسی میکند. آری عرفات در برنامههای حج، همچون روح حج است؛
آنقدر مهم است که امام صادق علیهالسلام درنگ کردن در عرفه را حجّ اکبر
خوانده است. و کسی که آن را درک کند، حج را درک کرده است.
دشمنشناسی در عرفات
یکی
از شناختها در بیابان عرفات، دشمنشناسی و نفرین بر دشمن است. از اینرو
در دعای پرمحتوای امام حسین علیهالسلام که در صحرای عرفات قرائت فرمود،
چنین آمده است: «خدایا مرا بر آن کسی که به من ظلم کند، پیروز گردان و
انتقامم را از او بگیر و آرزوهایم را در مورد سرنگونی او برآور و با این
کار چشم و دلم را شاد گردان». امام حسین علیهالسلام با این نحوه شناخت به
سوی منا حرکت کرد و به مصاف با نمادهای شیطان (جمرات) رفت، و چنین بود که
نهضت عظیم و ماندگار عاشورا را آفرید که از آن نهضت عظیم، نهضتهای دیگر
آفریده شد و میشود. راز
شعارها و فریادهای ضدآمریکایی حاجیان ایرانی در آن سرزمین، نیز در همین
امر نهفته است؛ چرا که شیطان را در آنجا شناختهاند. در آنجا آماده میشوند
تا با عزمی راسخ به سرزمین منا بیایند و نمادهای شیطان را سنگباران کنند،
و عملاً در جبهه پیکار شدید با مظاهر شیطانی قرار گیرند؛ چرا که
فهمیدهاند تا شیطان را نکشند هرگز به سعادت ابدی ـ که هدف اصلی حج است ـ
نخواهند رسید.
