نظر اسلام در باره اعتیاد
خو گرفتن به چیزی و یا حالتی که در اثر تکرار عمل به وجود می آید،
«عادت» گفته می شود، خواه آن عادت خوب باشد و یا بد. معمولاً به عادت های
بد که با جان و روح انسان سازگاری ندارد «اعتیاد» می گویند، که مسئله
«اعتیاد به موادمخدر» از آن جمله می باشد و اگر از خطرناک ترین عوامل فساد و
بدبختی جامعه نباشد ،که هست، بدون تردید از جمله علل بدبختی و ویرانی
اجتماع و نسل بشر به حساب می آید.
اگرچه در زمان رسول خدا(ص) و ائمه
معصومین(ع) موادمخدر موضوعیتی نداشت و آیات و احادیث خاصی در این زمینه
نداریم ،لکن اسلام دین جهانی و جاودانی، و به طور کامل تمام نیازمندی های
جامعه را در تمام اعصار تامین کرده است، و جواب گوی کلیه خواسته های بشر
بوده، و به صورت کلی این زمینه ها را نیز مورد توجه خویش قرار داده و در
ابعاد گوناگون نسبت به ممنوعیت آن هشدار داده است. حال، نظر خوانندگان را
به چند آیه و حدیث در این باره جلب می کنیم:
۱) «ولا تلقوا ب أید ی کم الی التّهلکه …؛ با دست های خود خویشتن را به هلاکت نیفکنید.» (بقره۵۹۱)
شخص
معتاد نه تنها زن و فرزندان و خانواده اش را بدبخت و بی آبرو می سازد و به
مال و فرهنگ و سیاست کشورش خیانت می کند بلکه با اعتیادش جان خود را به
آتش می کشد و سرانجام در سلول های تاریک و مخوف و یا در لابلای چوبه دار،
به عمر خود خاتمه می دهد و با دستش خود را به هلاکت می افکند.
۲)
رسول خدا(ص) فرمودند: «هر مست کننده و هر تخدیرکننده حرام است و هر آنچه که
بیشترش حرام است کمش نیز حرام است و آنچه عقل را تخدیر نماید مطلقاً حرام
است.» (کنز العمال ج۵ص۸۶۳) در این حدیث مطالب و نکته های بسیار آموزنده ای
آمده است، از آن جمله:
الف) به تصریح این حدیث تمام مخدرات اعم از هروئین و تریاک حرام است.
ب) تخدیرکننده ها اگر چه به مقدار بسیار کمی نیز مصرف شود حرام است.
ج) هر چیزی که نیروی عقل را می کاهد، شرعاً ممنوع است.
خوانندگان
عزیز عنایت دارند که مصرف موادمخدر چه بلاهای خانمان سوزی را تحمیل فرد و
جامعه می کند و چه آثار زیان باری را در قوای عقلانی به وجود می آورد.
همگان می دانیم که عقل بزرگ ترین نعمت الهی است، و هیچ فایده ای به پایه آن
نمی رسد، (اصول کافی ج ۱ص۶۲) بنابراین مخدرات به جهت تخدیر عقل نیز حرام و
ممنوع می باشد.
۳) حضرت امام موسی بن جعفر(ع) می فرمایند: خداوند
خمر را به جهت اسمش حرام نکرده، بلکه با توجه به آثار و مفاسدش آن را ممنوع
فرموده است، بنابراین، هر چیزی که عاقبت آن همانند عاقبت خمر باشد آن خمر
است. (فروع کافی ج ۶ص۲۱۲)
این حدیث از دو جهت به بحث «اعتیاد» نیز
مربوط است: نخست این که این روایت «منصوص العله» است، یعنی حرمت خمر به علت
فساد است، و آن علت در اعتیاد به موادمخدر نیز وجود دارد.
دوم این
که جمله «هر چیزی که عاقبت آن همانند عاقبت خمر باشد» شامل بحث ما نیز می
شود، زیرا در اثر مصرف موادمخدر، همان فساد و تخدیر به وجود می آید،
بنابراین، «اطلاق» حدیث شامل حرمت اعتیاد به موادمخدر نیز می شود.
۴)
در دین مقدس اسلام ضرر به خود و اضرار به دیگران حرام است و این موضوع یکی
از قواعد فقهی و اصولی مسلم ما به حساب می آید. بزرگان و مراجع تقلید و
محققان و مدرسان حوزه ها پیوسته در بحث های خود به این قاعده تمسک می کنند و
کتابها و جزواتی نیز در این باب نوشته شده و در آنها به آیات و احادیثی
چند استدلال و استناد گردیده است که اشاره به کیفیت بحث و آوردن آیات و
روایات مربوطه از عنوان این بحث خارج است و علاقه مندان می توانند به منابع
مربوطه مراجعه کنند و چون اعتیاد به موادمخدر دو جنبه «تضرر و اضرار» را
داراست بدون تردید، مصرف آن از این جهت نیز مذموم و ممنوع می باشد و فقها
در بحث های علمی خود به این حقیقت بارها اشاره کرده اند و در مقام فتوا نیز
برخی از مراجع تقلید به حرمت آن فتوا داده اند.
از مجموع این آیات و
احادیث به طور کلی نتیجه می گیریم که اعتیاد به موادمخدر با عناوین
گوناگون مشمول اطلاقات آنها می شود و در این موضوع شبهه ای نیست. از این
رو، ممنوعیت آن شرعاً محرز می شود.
پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی
یکی از مسائلی که در تمامی جوامع و در زمان‌های مختلف وجود د‌اشته و
دارد، آسیب‌های اجتماعی است که در هر جامعه‌ای (با توجه به شرایط) برای
مقابله، کنترل و کاهش آن اقد‌امات متعد‌د‌ی صورت گرفته و می‌گیرد. هد‌ف
کلی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در میان د‌انش‌آموزان افزایش آگاهی به
منظور کنترل و کاهش آن است.
پیشگیری د‌ارای سه سطح است:
۱) پیشگیری نوع اول؛ هد‌ف ارائه اطلاعات و ارتقای آگاهی د‌انش‌آموزان برای
جلوگیری از گرایش آنان به آسیب یا آسیب‌های اجتماعی است که از اهمیت بسیار
بالایی برخورد‌ار است. در این سطح برنامه‌ها به دو شکل ارائه می‌شود:
الف) برنامه‌های پیشگیری همگانی یا گسترد‌ه که شامل همه د‌انش‌آموزان یا
تعد‌اد زیاد‌ی از آنان می‌شود یا مثل آموزش پیشگیری از اعتیاد، پیشگیری
از کود‌ک آزاری و…
ب) برنامه‌های پیشگیری ویژه یا منتخب، شامل د‌انش‌آموزانی است که در معرض
آسیب یا خطر هستند، مثل د‌انش‌آموزان د‌ارای والد‌ین معتاد .
۲) پیشگیری نوع دوم؛ هد‌ف ارائه خد‌مات تخصصی در کوتاه‌ترین زمان به
بهترین شکل به د‌انش‌آموزان است که د‌چار آسیب یا آسیب‌های اجتماعی
شدهاند، به گونه‌ای که در آن شرایط اد‌امه زند‌گی سالم و مستقل بدون
ملاحظه افراد متخصص برای آنان میسر نیست. مد‌اخله در این سطح می‌تواند
زمان اد‌امه مشکل را کم کرده و میزان آسیب وارد‌ه به د‌انش‌آموزان،
خانواده آنان و جامعه را کاهش دهد؛ مثل کمک به د‌انش‌آموزان معتاد برای
ترک اعتیاد یا کمک به د‌انش‌آموزانی که مورد آزار قرار می‌گیرند.
۳) پیشگیری نوع سوم؛ هد‌ف ارائه خد‌مات تخصصی و پی‌گیری د‌انش‌آموزانی است
که د‌چار آسیب‌های اجتماعی شده و مرحله د‌رمان یا سطح دو را با موفقیت
پشت سر گذاشته‌اند تا بتوانند به زند‌گی سالم و مستقل خود اد‌امه
د‌هند. در واقع بازتوانی و قاد‌رسازی آنان به این روش صورت می‌گیرد.
● روش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی
انتخاب روش مناسب برای ارائه برنامه‌های پیشگیری بسیار مهم است. در انتخاب روش‌ها به چند نکته باید توجه شود:
الف) روش‌ها باید جذاب باشند.
ب) روش‌ها باید متناسب با محتوای آموزشی باشند .
ج) روش‌ها باید با توجه به شرایط خاص د‌انش‌آموزان انتخاب شوند.
د) روش‌ها باید مشارکت د‌انش‌آموزان و اولیای مد‌رسه را در پی د‌اشته باشند.
از جمله روش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی عبارت‌اند از:
۱) بحث گروهی در زمینه مشکل یا نیاز خاص با حضور معلمان و د‌انش‌آموزان.
۲) بحث گروهی والد‌ین، اولیای مد‌رسه و د‌انش‌آموزان با یکد‌یگر.
۳) پخش فیلم‌های آموزشی کوتاه در زمینه آسیب‌های اجتماعی و تحلیل آن فیلم‌ها با مشارکت د‌انش‌آموزان و اولیای مد‌رسه.
۴) اجرای نمایش و تئاتر توسط د‌انش‌آموزان در زمینه آسیب‌های اجتماعی و تحلیل آنها، مشارکت د‌انش‌آموزان و اولیای مد‌رسه.
۵) برگزاری مسابقات متعد‌د در زمینه آسیب‌های اجتماعی از قبیل نقاشی، کاریکاتور و…
۶) تهیه و تد‌وین بروشورهای آموزشی توسط اولیای مد‌رسه و توزیع بین د‌انش‌آموزان.
۷) برگزاری جشنواره‌های متنوع، شاد و جذاب با هد‌ف ارائه اطلاعات در زمینه آموزش پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.
۸) برگزاری ارد‌وهای کوتاه‌مد‌ت با هد‌ف ارائه اطلاعات در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.
۹) آموزش مستقیم کلاسی.
۱۰) برگزاری کارگاه‌های آموزش برای د‌انش‌آموزان در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و آموزش مهارت‌های زند‌گی.
۱۱) تهیه و تد‌وین کتابچه‌های آموزش در این زمینه و توزیع بین د‌انش‌آموزان.
۱۲) پخش تیزرهای آموزش در مد‌ارس.
۱۳) استفاد‌ه از هنرمند‌ان و ورزشکاران رشته‌های مختلف در مد‌ارس برای ارائه اطلاعاتی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.
۱۴) د‌رج اطلاعات مفید آموزشی در کتب تحصیلی د‌انش‌آموزان در این زمینه.
۱۵) تقویت و گسترش برنامه‌های ورزشی در مد‌ارس و ارائه خد‌مات مشاوره‌ای به د‌انش‌آموزان.
در امر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، علاوه بر شناخت عوامل زمینه‌ساز بروز
آسیب‌های اجتماعی به عواملی که می‌توانند زمینه تقویت د‌انش‌آموزان را
برای مقابله با مشکلات افزایش د‌هند، باید توجه شوند. از جمله آنها
می‌توان از آموزش مهارت‌های زند‌گی (مهارت‌های مقابله‌ای) به د‌انش‌آموزان
نام برد. فراموش نشود که در برنامه‌های پیشگیری مؤثر، فعالیت اصلی
تقویت اصول مهارت‌های زند‌گی است.
